شوخی اروپایی با کارت اینستکس

«سامانه حمایت از تبادلات تجاری» یا همان «اینستکس» کشورهای اروپایی بدون گذار از تحریم های آمریکا و عدم تسهیل مبادلات نفتی بیشتر شبیه یک شوخی است که تنها در امور تاکتیکی و غیرضروری کارایی دارد.

تروئیکای اروپایی با خروج ایالات متحده از برجام و تشدید تحریم ها علیه ایران، ابتکار عمل خود را در پرونده هسته ای از دست داده است بنابراین برای عبور از این دشواره به راهبردی جدید نیاز دارد. آنان با طرح موضوع اینستکس می خواهند خود را از این تنگنای سیاسی نجات دهند و نقش مهم‌شان را یک بار دیگر در مذاکرات هسته ای احیا کنند.

اما آیا این سازوکار مالی می تواند نیازهای مالی و پولی ایران را مرتفع سازد تا از این رهگذر اروپایی ها ضمن تحقق مطالبات تهران، به اعاده نقش مستقل خود از ایالات متحده بپردازند؟ با این حال شواهد نشان می دهد اینستکس برخلاف ظاهر فریبنده آن قابلیت چندانی در زمینه دور زدن تحریم های آمریکا و فروش نفت ایران ندارد و تنها به معاملات ناچیز دارو و غذا محدود است. گویا پروژه تروئیکا فصل جدیدی از بن‌بست دیپلماتیک و ناتوانی اروپایی را رقم خواهد زد.

معمای اینستکس

اینستکس بیش از آنکه گویای یک سازوکار مالی باشد آزمونی برای قدرت اتحادیه اروپا و اراده سیاسی آن در مقابل ایالات متحده محسوب می شود. به بیانی دیگر این پروژه نشان می دهد که تا چه انداره اروپایی ها از خود دارای استقلال رای هستند و می توانند در مقابل هژمونی آمریکا از خود واکنش نشان دهند.

در ابتدا سه کشور اروپایی در راستای خنثی کردن تحریم مالی آمریکا و تضمین برخورداری ایران از تمامی منافع اقتصادی پیش‌بینی شده در توافق هسته‌ای موضوع اینستکس را پیش کشیدند. با این حال آنان این روند را 14 ماه به تاخیر انداختند و در اواخر ماه ژوئن آغاز به کار آن را اعلام کردند. با این حال ویژگی های این سازوکار مالی هیچ تشابهی با نسخه مورد ادعای تروئیکای اروپایی ندارد.

سازوکار اینستکس با توجه به اظهارات مقامات اروپایی و بیانیه‌های رسمی اتحادیه اروپایی کاملاً در جهت اجرای تحریم‌های آمریکاست و علیه آن نخواهد بود. در مورد دامنه فعالیت این سازوکار، روزنامه «وال استریت ژورنال» گزارش داد اعتبار اولیه‌ای که به آن اختصاص خواهد یافت «چند میلیون یورو» خواهد بود و از آن عمدتا برای تسهیلات مالی جهت صدور مواد غذایی و دارو و سایر اقلام ضروری غیر تحریمی به ایران استفاده خواهد شد.

در حالی که طبق موازین بین‌المللی، تحریم اقلام بشردوستانه در هیچ شرایطی، حتی علیه کشور متخاصم مجاز نیست و اینکه اروپایی ها با تبلیغات گسترده از پروژه خود دفاع می کنند جای تعجب دارد.

علاوه براین شرط حیاتی و لازم برای پذیرش اینستکس به عنوان راهی برای جلوگیری از توقف کاهش تعهدات ایران بر اساس برجام ، موضوع فروش نفت و بازگشت درآمدهای نفتی است. به عبارت دیگر فروش نفت جمهوری اسلامی و انجام تبادلات بانکی، شرط‌های لازم برای پذیرش کانال ویژه مالی اروپا از سوی ایران است. این مسئله توسط وزیر نفت ایران نیز مورد اشاره قرار گرفت.

همچنین اینستکس نه تنها نمی تواند خواسته های مشروع ایران را برآورد کند بلکه به سپر و پوششی برای فشارهای بیشتر اروپا و حتی آمریکا بر تهران تبدیل می شود اما چگونه؟

مبادله نابرابر

اروپایی ها می خواهند از اهرام اینستکس برای الحاق ایران به FATF استفاده کنند و همین نیز بدبینی ها را به این سامانه مالی بیش از پیش تشدیده کرده است. علاوه براین بنابر برآوردهای کارشناسی نشان می دهد حتی اگر چین و روسیه نیز به اینستکس بپیوندند این ساز و کار مالی می تواند تنها 40 درصد از انتظارات ایران را برآورده کند.

اروپایی ها درصدد تحقق راهبردی است که علاوه بر حفظ استقلال ظاهری از آمریکا به مقابله کامل با این کشور نرسد؛ بنابراین به دنبال راه‌هایی نیستند که بتواند همه انتظارات جمهوری اسلامی را برآورده کند و حتی اروپایی ها در ابتدا نمی خواستند سازوکار مالی خود را راه‌اندازی کنند و در نتیجه تحولات میدانی در خلیج فارس و نمایش قابلیت های بازدارندگی ایران، آنان را مجبور به عقب نشینی از سیاست های خود کرد.

پس از سرنگونی پهپاد آمریکایی اتفاق مهمی رخ داد و آن این بود که دو طرف در ارزیابی‌هایشان از رفتار یکدیگر بازبینی کرده یا تغییر نظر دادند. آمریکا و اروپا تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجامی اش را جدی نمی‌گرفتند؛ اما با این اتفاق کاملاً متوجه توان و اراده ایران شدند. بعد از آن شاهد بودیم که موضوع اجرایی شدن اینستکس با چراغ سبز آمریکا تسریع پیدا کرد.

اروپا در اردوی آمریکا

برای تبیین دقیق تر این موضوع به سراغ یک کارشناس مسائل اروپا رفتیم تا نظر وی را در این باره جویا شویم. اینستکس یک طرح هوشمندانه اروپایی‌هاست که می خواهند از آن به عنوان یک روزنه کوچک استفاده کنند و ایران را از خروج کامل از برجام منصرف کنند. این بخشی از سخنان «پیروز ایزدی» بود.

ایزدی معتقد است اگرچه قضاوت کردن درمورد کارایی این سامانه هنوز زود است؛ اما باید این نکته را نیز به یاد داشته باشیم که حتی در صورتی که دامنه اینستکس گسترش یابد این سازوکار نمی تواند تمامی خواسته های ایران را تامین کند زیرا موضوع تهاتر مطرح است.

ایزدی براین باور است اگرچه اروپایی ها موضوع چندجانبه گرایی را مطرح می کنند و در زمینه مسائل تجاری و پیمان هایی همچون معاهده پاریس با آمریکا چالش هایی دارند؛ اما تاریخ سیاست خارجی تروئیکای اروپایی نشان داده است که آنان در پایان در اردوی ایالات متحده قرار خواهند گرفت.

سخن آخر

اگر بهره‌‌مندی ایران از مزایای برجام و همچنین دور زدن تحریم های ایالات متحده توسط کشورهای اروپایی تضمین شود و اجرایی شدن اینستکس نیز در این راستا قرار داشته باشد احتمالا این ابتکار عمل ها، روند مذاکرات و آینده مناقشه هسته ای را تغییر خواهد داد.

اما اگر این سامانه مالی اهرمی برای وقت کشی و تطویل مناقشه هسته‌ای باشد بعید به نظر می رسد بتواند به اهداف خود دست یابد.

ایران نیز نشان داده است دست پری در قابلیت های بازدارندگی دارد و از کارت های متنوعی برای بازی سیاسی بهره‌مند است. کاهش تعهدات گام به گام نسبت به برجام نیز این مسئله را به کشورهای اروپایی گوشزد کرد.

به نظر می رسد اروپای پیر نمی تواند خود را با واقعیت های نظام بین‌الملل جدید تطبیق دهد و با مکانیسم های قدیمی و از رده خارج شده درصدد بازیگردانی است؛ حال آنکه جهان جدید بر خلاف قرن گذشته قابلیت های جدیدی به بازیگران در حال ظهور داده است و دیگر نمی توان با منطق‌های سابق با آنان تعامل کرد.

کد خبر: 1010111

وب گردی

وب گردی