گروه دانشگاه ایسکانیوز؛ مهدی فیضی‌صفت - وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 26 خردادماه 87 پیشنهادی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه داد که ایجاد تحولی عظیم در آموزش و پژوهش دانشگاه‌های کشور را مد نظر داشت. شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز اول مردادماه 87 پیشنهاد وزارت علوم را تصویب کرد و این مصوبه سوم شهریورماه 87 توسط مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه روز نخست مردادماه 87 بنا به پیشنهاد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ضوابط مربوط به گسترش بومی‌گزینی در آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی را در دو بند تصویب کرد؛ سازمان سنجش آموزش کشور موظف است براساس گسترش رشته‌های آموزش عالی و با هماهنگی وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حداقل 65 درصد حجم پذیرش دانشجو در دوره‌های روزانه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی را به صورت بومی استانی انجام دهد.
در بند دوم دانشگاه آزاد اسلامی موظف شد با هماهنگی وزارتخانه‌های علوم و بهداشت حداقل 70 درصد حجم پذیرش دانشجو در همه رشته‌ها اعم از پزشکی و غیرپزشکی را به شکل بومی استانی انجام دهد؛ اما طرح مذکور بعد از گذشت بیش از یک دهه همچنان به صورت کامل اجرایی نشده و داوطلبان کنکور از پایتخت تا دورترین روستاها بنا به رتبه کسب شده در کنکور سراسری، شعاع دایره انتخاب خود را برای انتخاب دانشگاه محل تحصیل گسترش می‌دهند.
رشته‌های محبوب و رتبه‌های برتر را مستثنی کنید
علی عباسپور رئیس وقت کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شواری اسلامی از جمله مخالفان طرح بومی‌گزینی در رشته‌های محبوب بود و چهارم اردیبهشت‌ماه 88 در مصاحبه‌ای پیشنهاد حذف اجرای بومی‌گزینی در رشته‌های پرطرفدار را مطرح کرد. پیشنهاد مطرح شده در کمیسیون این بود که بومی‌گزینی از رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی، برخی رشته‌های فنی و مهندسی مانند برق، مکانیک و حتی علوم انسانی حذف شود. عباسپور همچنین اعتقاد داشت درصدی از رتبه‌های برتر کنکور نیز باید از طرح بومی‌گزینی مستثنی شوند.
19 خردادماه 98 میر حمایت میرزاده سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی از تنظیم پیش‌نویسی درباره سنجش و پذیرش دانشجو با حضور مسئولان وزارتخانه‌های علوم و بهداشت خبر داد. جدایی نظام سنجش از پذیرش، برگزاری چند کنکور به جای یک آزمون در سال، مرکزیت دانشگاه‌ها برای پذیرش دانشجو و البته اولویت بومی‌گزینی در سهمیه‌ها، محورهای این پیش‌نویس به شمار می‌رفت. قرار بود پیش‌نویسی در قالب طرح برای ارائه در صحن مجلس آماده شده و ظرف مدت یک ماه نظر نهایی کمیسیون در مورد این طرح ارائه شود؛ اما در عمل اتفاقی رخ نداد و بار دیگر گرد فراموشی بر صفحات طرح بومی‌گزینی نشست.
وعده بی‌سرانجام وزیر علوم
این در حالی است که وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در تاریخ 4 شهریور در سفر به سنندج، وعده ارائه پیشنهاد به مجلس برای اصلاح طرح بومی‌گزینی را داد. منصور غلامی در جلسه شورای دانشگاه کردستان تأکید کرد بومی‌گزینی مصوبه مجلس را دارد و البته سال گذشته لایحه‌ای برای اصلاح آن ارائه داده‌اند؛ اما نتیجه مثبتی نگرفته‌اند. غلامی به توزیع ناعادلانه فرصت تحصیلی، به‌عنوان یکی از مشکلات بومی‌گزینی اشاره کرد و قول پیگیری مجدد برای رفع مشکلات را داد.
کاهش هزینه‌ها با طرح بومی‌گزینی
اجرای طرح بومی‌گزینی در دانشگاه‌ها، موافقان بسیاری دارد. این عده معتقدند تحقق عدالت آموزشی تنها در صورتی رقم می‌خورد که از حرکت دانشجویان به سمت کلان‌شهرها برای تحصیل جلوگیری و سرمایه‌های انسانی هر منطقه را برای پیشرفت و توسعه متوازن حفظ کرد. در صورت اجرایی شدن طرح بومی‌گزینی در مراکز آموزش عالی، بار مالی قابل توجهی از دوش دانشگاه‌ها برداشته می‌شود، چرا که تعداد دانشجویان غیر بومی محصل در دانشگاه‌های دیگر شهرها به‌ویژه تهران و دیگر کلان‌شهرهای دارای دانشگاه‌های سطح یک مانند اصفهان، تبریز، شیراز و مشهد کاهش یافته و هزینه‌های مربوط به دو شاخصه اصلی تغذیه و خوابگاه با شیب نزولی تندی روبرو خواهد شد. دانشگاه‌های کشور نیز که در شرایط سخت اقتصادی و مواجهه با تحریم‌های آمریکا، روزهای دشواری را پشت سر گذاشته و با کمبود بودجه و تأخیر در تخصیص آن دست و پنجه نرم می‌کنند، تمرکز خود را بر پژوهش گذاشته و با فراغ بال برای بهبود زیرساخت‌های آموزشی و امکانات هزینه خواهند کرد.
بومی‌گزینی؛ محبوب خانواده‌ها
اجرای طرح بومی‌گزینی شاید بیش از همه محبوب خانواده‌ها باشد؛ خانواده‌هایی که نگران زندگی فرزندان خود در شهری دیگر هستند و نمی‌توانند کنترل و نظارت گذشته را روی رفت و آمد و رفتارهای او داشته باشند. از سوی دیگر عمده نوجوانان دیروز که در مرحله گذار قرار دارند، آموزش‌های لازم برای ورود مستقل به جامعه را ندیده و هنگام رویارویی با مخاطرات و آسیب‌های اجتماعی، توان مقابله و مدیریت بحران را ندارند. در سال‌های گذشته تعداد قابل توجهی از رتبه‌های برتر کنکور برخاسته از مناطق محروم، بعد از ورود به تهران، دچار دوگانگی فرهنگی شده و به حدی تسلیم ناهنجاری‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، شکست‌های عاطفی و غیره شدند که دیگر هیچ نشانی از نخبه‌های پیشین نداشتند. چشیدن طعم ناگهانی آزادی‌های فردی و لذت‌هایی که در روستاها و شهرهای کوچک از آن بی‌بهره بوده‌اند، جوانی که پتانسیل تبدیل به نیروی انسانی کارآمدی را داشت، تبدیل به جوانی شکست‌خورده کرد.
در همین راستا با سفر دانشجویان و اقامت در شهری دیگر، کنترل و نظارت خانواده‌ها نیز افت محسوسی داشته و گاهی به صفر می‌رسد. کمتر خانواده‌ای امکان مهاجرت به شهر پذیرش فرزند خود را دارد تا بتواند نظارت خود را حفظ کند؛ اما دانشجویان تازه‌وارد اعم از دختر و پسر در سنین حساسی هستند و نیاز به کنترل و تأمین امنیت جسمی و روانی دارند؛ همچنین داوطلبان کنکور به‌یکباره از مدرسه وارد ساختاری کاملاً متفاوت می‌شوند که هیچ تشابهی با فضای آموزشی مدیرمحور دبیرستان ندارد. در مدرسه، دانش‌آموز برای هر جلسه غیبت خود باید دلیلی موجه ارائه دهد و خانواده او در جریان تمام اتفاقات تحصیلی‌اش قرار می‌گیرند، اما سیستم حاکم بر دانشگاه، آزادی عمل بیشتری به دانشجو می‌دهد و در چنین شرایطی ایجاد توازن برای حفظ سطح کیفیت تحصیلی، چندان آسان به نظر نمی‌رسد.
بومی‌گزینی به سود دانشجویان کلان‌شهرهاست
در سوی مقابل، منتقدان بسیاری هستند که بر این باورند اتفاقاً بومی‌گزینی نه‌تنها آموزش را به شکل عادلانه‌ای در سراسر کشور توزیع نمی‌کند؛ بلکه حفره‌های ناعدالتی آموزشی را عمیق‌تر خواهد کرد. به‌عنوان نمونه در صورت اجرای طرح بومی‌گزینی، داوطلب گروه علوم تجربی از روستایی دور در استان ایلام با وجود کسب رتبه مطلوب باید در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایلام تحصیل کند و نظاره‌گر ادامه تحصیل داوطلبی پایتخت‌نشین با رتبه‌ای بیشتر و جایگاهی به مراتب پایین‌تر در دانشگاه علوم پزشکی ایران یا دانشگاه شهید بهشتی با به‌روزترین امکانات و بهترین استادان باشد. در واقع بومی‌گزینی پاسخگوی نیازهای آموزشی دانشجویان نیست و نمی‌تواند امکانات را به شکل منصفانه‌ای در اختیار تمام دانشجویان کشور قرار دهد.
نکته قابل تأمل دیگر نبود چارچوبی مشخصی در سیاست‌های آموزشی دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌های علوم پزشکی است. این دانشگاه‌ها به دلیل تبعیت از قوانین و مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پرشکی دچار اختلاف نظرهایی در سیاست‌گذاری با دانشگاه‌های تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستند. شاید دانشگاه آزاد اسلامی را بتوان مستثنی از این موضوع دانست. بزرگترین دانشگاه حضوری جهان با وجود در اختیار داشتن حدود 400 واحد دانشگاهی، سیستم مدیریتی یکپارچه‌ای دارد و در سیاست‌گذاری‌ها منسجم عمل می‌کند. به‌طور مثال طرح پایش (پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای)، هزاران هزار پایان‌نامه و رساله‌ای که هر سال ارائه می‌شود را نظام‌مند کرده و می‌تواند گرهی از مشکلات کشور بگشاید. به طور مثال دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خردادماه امسال از انتخاب چالش سیل به‌عنوان یکی از موضوعات محوری در طرح پایش خبر داد و اعلام کرد مطالعه روی استان خوزستان توسط بیش از هزار پژوهشگر در سال جاری سازماندهی می‌شود.
آموزش از راه دور، جبران کمبود امکانات دانشگاه‌ها
یکی از راه‌های مؤثر برای تحقق عدالت آموزشی که در کشورهای توسعه‌یافته مرسوم بوده و به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد، آموزش از راه دور است. در مطلبی که سال 2017 در پورتال «آموزش از راه دور» منتشر شد، دانشگاه‌هایی از هلند، بریتانیا، آلمان، روسیه و اسپانیا در صدر جدول بهترین دانشگاه‌های آموزش از راه دور قرار گرفتند؛ اما ایران در این حوزه فاصله زیادی با جدیدترین اتفاقات و امکانات آموزشی دنیا دارد. البته واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی که جزو واحدهای نوپای این دانشگاه محسوب می‌شود، با برگزاری کلاس‌های آموزشی مجازی سعی کرده مرزهای جغرافیایی را برای برخورداری از کیفیت یکسان آموزشی از میان بردارد؛ اتفاقی که اگر رخ دهد، می‌تواند بومی‌گزینی را به معنای واقعی کلمه اجرایی کرده و اهداف متولیان آموزش عالی در کشور را از روی کاغذ به مرحله عمل نزدیک کند.
آموزش از راه دور، پلی به سوی تحقق عدالت آموزشی
بسیاری از استادان مطرح رشته‌های پرمتقاضی، بنا به درخواست دانشگاه‌های نقاط مختلف کشور مدام از این شهر به آن شهر سفر می‌کنند. اگر زیرساخت‌های لازم برای برگزاری کلاس‌ها به شکل ویدئو کنفرانس فراهم شود، دیگر نیاز به صرف هزینه‌های گزاف برای سفر، اقامت و تغذیه استادان پروازی نیست و دانشجویان مناطق محروم نیز مانند همتایان خود در تهران و دیگر کلان‌شهرها می‌توانند از نکات و آموزه‌های استادان برجسته بهره ببرند.
البته دانشگاه پیام نور بیش از 30 سال است با داعیه آموزش از راه دور تأسیس شده و تلاش کرده شعار عدالت آموزشی را محقق کند؛ اما عملاً به دانشگاهی غیر حضوری تبدیل شده که دانشجویان را فقط از شرکت در کلاس معاف می‌کند. در سال‌های اخیر نیز رشته‌های فنی و مهندسی محبوب در دانشگاه پیام نور ارائه می‌شود و به همین دلیل بسیاری از داوطلبان کنکور سراسری بعد از ناکامی در انتخاب دانشگاه‌های مطرح، پیام نور را به عنوان مقصد تحصیلی انتخاب می‌کنند؛ اما با توجه به حجم بالای کتاب‌ها، مطالب سنگین و مفهومی و نیاز به حضور در کلاس‌ها، کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها، در حقیقت تفاوتی بین آنها با دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها دیده نمی‌شود.
وزارت علوم هرچند قوانین و مقررات یکسانی را به دانشگاه‌های متبوع خود ابلاغ می‌کند؛ اما برخلاف دانشگاه آزاد اسلامی نتوانسته یکپارچگی مدیریتی در تمام دانشگاه‌های کشور ایجاد کند. اگر در اجرای طرح بومی‌گزینی، چشم‌اندازهای آموزشی و پژوهشی ترسیم و اهداف و مأموریت‌های هر دانشگاه با توجه به اقلیم، کمبودها، مشکلات و چالش‌های مناطق مختلف کشور تبیین شود، می‌توان تحول محسوسی را در آموزش عالی کشور دید.
در حال حاضر طرح بومی‌گزینی مشمول زمان شده و هرازگاهی وزیر علوم یا نمایندگان مجلس در صورت مواجهه با پرسش‌ها، وعده بررسی دوباره و اصلاح طرح را می‌دهند. به نظر می‌رسد فراهم نبودن زیرساخت‌ها، مسئولان را بر آن داشته به جای برنامه‌ریزی و ارائه طرح برای تأمین بودجه و ایجاد امکانات لازم، به پاک کردن صورت مسئله روی بیاورند؛ اما باید با رفع نواقص طرح گسترش بومی‌گزینی در آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، کیفیت سطح آموزش را در تمام شهرهای کشور بالا برد تا جوانان ایران در شرایط تحریم به کمک کشور بیایند و مشکلات کشور را کاهش دهند.
انتهای پیام/
