پدافند هوایی دست بلند ایران درآسمان منطقه

 پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، پدافند هوایی در ایران منحصر به وجود یک «فرماندهی پدافند هوایی» در نیروی هوایی ارتش بود که در قالب مناطق چهارگانه در سطح کشور، گروه‌های پدافندی را در شهرهایی چون تهران، اصفهان، اهواز، دزفول، امیدیه، بوشهر، بندعباس، چابهار، تبریز، همدان، شیراز و مشهد فرماندهی می‌کرد.

به گزارش گروه سیاسی ایسکانیوز، عمده تجهیزات موجود در سازمان رزم پدافند هوایی ایران پیش از انقلاب که به صورت رسمی از سال 1348 رسما کار خود را با تجهیزات پیشرفته آمریکایی آغاز کرده بود، محدود به گردان‌های موشک هاگ، موشک راپیر، توپ‌های 35 میلیمتری اورلیکن و توپ‌های 23 میلیمتری ارتفاع پست بود. در زمینه توان راداری و پایش فضای کشور نیز تنها چند مدل محدود رادار از جمله رادار اسکای گارد برای هدایت سامانه اورلیکن، رادارهای FPS-100 و سامانه راداری ADS-4 در اختیار ایران قرار داشت و بر اساس برنامه ریزی مستشاران آمریکایی برای ایران و سفارش دولت ایران، برای پایش فضای کشور، ایران باید چندین فروند هواپیمای آواکس E-3 را از آمریکا خریداری می‌کرد تا رصد و پایش جغرافیای کشور کامل شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و خروج مستشاران آمریکایی و همچنین اعمال تحریم‌ها بر کشور خصوصا در زمینه تجهزات نظامی، پشتیبانی از سامانه‌های پدافند هوایی که عمدتا آمریکایی بوده و توسط مستشاران تعمیر و نگهداری می‌شد قطع و باعث بروز مشکلاتی شد. همزمان با این اتفاقات جنگ تحمیلی نیز آغاز شد و در نهایت به دستور امام خمینی(ره) جهاد خودکفایی برای نخستین بار در نیروی هوایی ارتش به منظور پشتیبانی از ناوگان رزمی این نیرو و پدافند هوایی با دستورکار تولید قطعات و عملیاتی نگه داشتن تجهیزات، آغاز به کار کرد.

از سویی در همان ابتدای جنگ، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز اولین آتشبار پدافند هوایی خود را به فرماندهی سردار احمدی با شش قبضه توپ 23 میلیمتری تشکیل داد و با این استعداد کم در مناطق عملیاتی جنوب کشور حضور یافت. دومین آتشبار پدافند هوایی سپاه پس از عملیات بازی دراز تشکیل شد چراکه در این عملیات اولین 15 قبضه توپ 23 میلیمتری توسط رزمندگان به غنیمت گرفته شد و در حقیقت دومین آتشبار سپاه با غنائم عراقی‌ها تشکیل شد.

در میانه جنگ با وجود آنکه پدافند هوایی توانسته بود در عملیات‌هایی مانند والفجر8 به پیروزی قاطع در برابر بعثی‌ها برسد و بیش از 70 فروند هواپیماهای آنها را در این عملیات منهدم کند، اما حضور جنگنده‌های شناسایی میگ-25 نیروی هوایی رژیم بعث که در ارتفاع بالا وارد فضای کشور می‌شدند و از نقاط مختلف کشور اقدام به تصویربرداری می‌کردند، چالشی جدید را پیش روی پدافند هوایی گذاشته بود، از سویی عراق برای بمباران شهرها نیز این جنگنده‌ها را با قابلیت حمل بمب‌های سقوط آزاد مجهز کرده و از آنها برای بمباران شهرها و نقاط مسکونی استفاده می‌کرد.

در این مقطع، محسن رفیقدوست که آن سال‌ها وزیر سپاه بود، در سفر خود به لیبی، آنها را متقاعد کرد تا در ازای دریافت نصف آتشبار هاگ، یک سایت SAM-2 را در اختیار ایران قرار بدهند، هرچند که این سایت قبل از عملیاتی شدن در جنوب غرب تهران توسط جنگنده‌های عراقی بمباران شد و عملا هیچگاه به بهره برداری عملیاتی نرسید.

پس از این ناکامی و در پی بهبود روابط و توافق ایران و چین، سامانه پدافندی HQ-2 که کپی سامانه SAM-2 روسی بود در سال 1364 برای نیروی هوایی سپاه خریداری شد که پس از طی دوره‌های این سامانه توسط نفرات اعزامی، به سرعت در چند شهر بزرگ از جمله تهران و اصفهان مستقر شد که نهایتا در بهمن سال 1365 پس از هدف قرار دادن هواپیمای میگ-25 در اصفهان، تا مدتها پرواز این هواپیماها بر فراز کشور متوقف شد.

پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوره بازسازی نیروهای مسلح پس از یک جنگ هشت ساله، نقطه شروعی برای خودکفایی در حوزه پدافند هوایی بود. استهلاک تجهزات پدافندی خصوصا در حوزه رادار طی سال‌های جنگ تحمیلی باعث شده بود تا بسیاری از رادارهای شبکه پدافندی کشور از سرویس‌دهی خارج شوند. در این شرایط ارتباط بخش نظامی کشور با دانشگاه کارساز افتاد و نخستین رادار در داخل کشور توسط دانشگاه صنعتی اصفهان با نام «رادار ملی» در سال 1377 و با برد 450 کیلومتر شد.

اهمیت رادارها در حوزه پدافند هوایی باعث شد تا در گام‌های اولیه، تمرکز بر روی ساخت رادارها گذاشته شود چراکه شرط کشف، رهگیری و انهدام یک هدف هوایی در ابتدای امر، داشتن رادار است؛ از این رو تقویت توان راداری کشور پس از تاکید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر موضوع پدافند در جریان بازدید از نیروی هوایی سپاه در دستور کار قرار گرفت. در سال 1384 تلاش جمهوری اسلامی ایران برای خرید 7 دستگاه رادار از روسیه به دلیل اعمال تحریم‌ها با وجود امضای قرارداد بین دو طرف، بی نتیجه ماند و هیچگاه به مرحله اجرا نرسید.

پس از آن موضوع ساخت رادار در داخل کشور رنگ و بوی جدی تر به خود گرفت و در مرحله نخست، رادار P-12 روسی که مربوط به همان سامانه SAM-2 منهدم شده در جنوب غرب تهران بود برای نخستین بار اورهال شد. در مرحله بعدی قطعات این رادار به صورت مهندسی معکوس ساخته شد و در خلال ساخت مهندسان ایرانی با اعمال تغییراتی در این رادار، اولین گام‌ها را در حوزه طراحی رادارها برداشتند.

ایجاد تغییر در رادار P-12 چنان انگیزه‌ای به مهندسان ایرانی داده بود که پا را فراتر گذاشته و طراحی یک رادار را به صورت کاملا ایرانی آغاز کردند و که این موضوع منجر به ساخت رادار کاشف با برد 200 کیلومتر شد.

پس از ساخت رادار کاشف، صنعت دفاعی کشور نیز با محوریت شرکت صنایع الکترونیک ایران(صاایران) بعنوان یک قطب صنعتی کشور در بحث تجهیزات الکترونیک به حوزه رادارسازی ورود پیدا کرد و مدل‌های مختلفی از انواع رادارها تولید و ساخته شد.

به موازات ساخت تجهیزات راداری، تحقیق و توسعه بر روی سامانه‌های پدافندی موجود در کشور به منظور طراحی و ساخت یک سامانه پدافندی سازگار با شرایط و اقلیم ایران نیز در دستور کار قرار داشت، نخستین گام بازسازی و بهینه سازی سامانه موشکی «هاگ» بود که این سامانه جدید با نام «مرصاد» با موشک‌های جدید و ایرانی «شلمچه» و رادار آرایه فازی «حافظ» تجهیز شد.

«طبس» و «سوم خرداد» دیگر سامانه‌هایی بودند که کار بر روی طراحی و تولید آنها همزمان در نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حال انجام بود.اصلی ترین ویژگی این سامانه‌های میانبرد و ارتفاع متوسط، قابلیت تحرک پذیری بالای آنها است که با استفاده از لانچرهای متحرک، در هر نقطه‌ای قابلیت به کارگیری را دارند. این سامانه‌ها با استفاده از موشک‌های طائر-1 قادر به انهدام اهداف در ارتفاع 27 کیلومتری از سطح زمین و در فاصله 75 کیلومتری است. همچنین برد این سامانه در صورت استفاده از موشک‌های طائر-2 به 105 کیلومتر خواهد رسید.

از جمله مواردی که نام سامانه «سوم خرداد» را بر سر زبان‌ها انداخت، سرنگونی پهپاد پیشرفته MQ-4C ترایتون آمریکایی در خردادماه امسال در منطقه کوه مبارک استان هرمزگان بود.

همزمان با ساخت سامانه‌های پدافندی، تحقیق و توسعه برای طراحی موشک‌های پدافندی نیز در دستور کار قرار داشت. یکی از تلاش‌های موفق جمهوری اسلامی ایران برای تولید موشک‌های پدافندی، توسعه خانواده موشک‌های صیاد با استفاده از بستر موشک‌های استاندارد بود. در حقیقت صنایع دفاعی کشور با ایجاد تغییرات بر روی موشک‌های استاندارد و بازطراحی این موشک‌ها، خانواده موشک‌های پدافندی صیاد را شامل صیاد-2 با برد 70 کیلومتر، صیاد-2سی با برد بیش از 100 کیلومتر، صیاد-3 با برد 120 کیلومتر و صیاد-4 با برد 200 کیلومتر را تولید کردند که آخرین نسخه آن یعنی صیاد-4 از فناوری پیشرفته تغییر بردار رانش به منظور افزایش قدرت مانور برای مقابله با موشک‌های بالستیک برخوردار است.

با توسعه موشک‌های پدافندی، اکنون دیگر کار تولید سامانه‌های برد بلندتر، سهل الوصول‌تر شده بود به طوریکه در گام بعدی صنایع دفاعی کشور، سامانه پدافند موشکی تلاش با استفاده از موشک‌های صیاد-2 را تولید کرد. ساخت این سامانه از آنجایی اهمیت پیدا کرد که برای نخستین بار از لانچرهای مکعبی که شباهت زیادی به لانچر سامانه موشکی پاتریوت آمریکا داشت، استفاده شده بود. این سامانه از رادار جستجو و رهگیری نجم-802 که توسط صنایع الکترونیک ایران ساخته شده است، استفاده می‌کند.

دیگر سامانه‌ای که با استفاده از موشک‌های خانواده صیاد توسعه یافت، سامانه مرصاد بود که پیش از این در آن موشک‌های شلمچه به کار رفته بود، اما در نمونه جدید با استفاده از لانچرهای مکعبی، موشک صیاد-2 را شلیک می‌کند.

سامانه پدافندی 15 خرداد که خردادماه امسال توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد، دیگر دستاورد پدافند هوایی است. این سامانه که نمونه تکامل یافته «تلاش» است، در حقیقت با استفاده از لانچر 4تایی قابلیت شلیک موشک‌های صیاد-2 و صیاد-3 را دارد. قابلیت شلیک دو نوع موشک، این مزیت را فراهم می‌کند تا کاربر سامانه برای مقابله با انواع تهدیدات هوایی، گزینه‌های بیشتری برای مقابله داشته باشد.

این سامانه اهدافی نظیر جنگنده و پهپادهای مهاجم را در برد۱۵۰ کیلومتر شناسایی و تا برد ۱۲۰ کیلومتر رهگیری می‌کند و در بعد انهدام نیز توانایی شناسایی اهداف پنهان‌کار در برد۸۵ کیلومتر و درگیری و انهدام آن‌ها را در برد۴۵ کیلومتری دارد.

رادار سامانه 15 خرداد، نمونه پیشرفته تر رادار نجم 802 تحت عنوان نجم 804 است که توسط صنایع الکترونیک ایران طراحی و ساخته شده است.

آخرین دستاورد حوزه پدافندی که در روزهای گذشته از آن رونمایی رسمی شد، سامانه برد و ارتفاع بلند باور-373 است که پیشرفته‌ترین سامانه سلاح پدافند هوایی تولید شده توسط جمهوری اسلامی ایران تاکنون است. با ساخت این سامانه، جمهوری اسلامی ایران پس از آمریکا، روسیه و چین بعنوان چهارمین کشور جهان توانمندی ساخت مجموعه کامل پدافند موشکی برد و ارتفاع بلند شامل رادارها، لانچرها، موشک و مرکز کنترل و فرماندهی را کسب کرد.

ماجرای ساخت باور-373 اما به عدم تعهد روسیه در قرارداد تحویل اس-300 به ایران برمی‌گردد، که پس از آن ساخت سامانه پدافندی برد و ارتفاع بلند در دستور کار نیروهای مسلح قرار گرفت، گرچه بعدها روسیه به عهد خود عمل کرد و اس-300 را به ایران تحویل داد، اما این موضوع ساخت سامانه باور-373 را تحت شعاع قرار نداد و روند ساخت آن طی شد.

پدافند هوایی از جمله حوزه‌هایی است که در آن استفاده از تسلیحات، تجهیزات و حتی تکنولوژی‌های وارداتی از دیگر کشورها می‌تواند مخاطرات و چالش‌های جدی را برای کشور بهره‌بردار ایجاد کند، چراکه اساسا در موضوع پدافند هوایی بحث شبکه و ارتباطات مطرح است و ویژگی بارز این ارتباطات، امنیت آنهاست. سامانه‌های پدافندی که از خارج وارد شوند، بسترهای ارتباطی و پروتکل‌های امنیتی آنها را کشور سازنده در اختیار خواهد داشت، به همین دلیل هیچگاه نمی‌توان به آنها تکیه کامل کرد. از این رو ساخت سامانه پدافندی با استفاده از بسترهای بومی و دانش داخلی در این حوزه اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.

از جمله ویژگی‌های باور373 بهره‌مندی از رادار جستجو و کشف با قابلیت شناسایی همزمان 300 هدف، رادار رهگیری با قابلیت رهگیری همزمان 60 هدف، مقاومت در برابر جنگ الکترونیک (ECM) و بمب‌های الکترومغناطیسی(EMP)، کشف اهداف پنهانکار با سطح مقطع راداری 10 سانتی‌متر مربع و کشف موشک‌های ضد تشعشع و راداری است.

اما ویژگی بارز باور373 استفاده از 2 فناوری جدید است که برای نخستین بار در کشور به دست آمده‌اند؛ فناوری پرتاب عمودی موشک (VLS) و فناوری تغییر بردار رانش موشک که این فناوری‌ها تنها در اختیار چند کشور محدود دنیا قرار دارد.

کلام آخر

فرمانده معظم کل قوا چندسال پیش در دیدار با فرماندهان و مسئولین قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص)، پدافند هوایی را خط مقدم دفاع از کشور برشمردند و بر اولویت پدافند هوایی تاکید کردند. امروزه از آنجایی که تهدیدات نظامی بر علیه ما به گفته فرماندهان ارشد نظامی هواپایه و دریاپایه خواهد بود، توجه به پدافند هوایی به منظور مقابله با تهدید هواپایه از اهمیت زیادی برخوردار است.

شاید بتوان رمز و راز تغییر در ساختار پدافند هوایی کشور طی 10 سال اخیر را که با منفک شدن پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش و تقویت قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) از سال 1387 آغاز و با تشکیل نیروی پدافند هوایی ارتش در خردادماه امسال تکمیل شد را همین اهمیت موضوع پدافند هوایی و اولویت داشتن آن برشمرد.

ارتباط تنگاتنگ صنعت دفاعی کشور با یگان‌های عملیاتی سپاه و ارتش و تامین نیازهای عملیاتی در طول سالهای گذشته را می‌توان از جمله علل توفیق کشور در حوزه پدافند هوایی برشمرد. تولید انواع موشک‌ها و سامانه‌های پدافندی توسط سازمان صنایع هوافضا و سازمان صنایع دفاع و تولید انواع رادارها و تجهیزات الکترونیکی توسط صنایع الکترونیک ایران، کشور را به چنان جایگاهی از نظر تکنولوژی ساخت رسانده است که امروز صنعت رادارسازی صاایران با 15 سال سابقه، در حال رقابت با شرکت‌های مطرح جهانی است.

امروز شبکه پدافند هوایی کشور که در پیش از انقلاب محدود به چند شهر کشور بود، در بیش از 3700 نقطه پدافندی در سراسر کشور و با مدیریت واحد قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) مستقر است که هدایت عملیاتی یگان‌های پدافندی سپاه و ارتش را در کشور بر عهده دارد.

انتهای پیام/

کد خبر: 1026721

وب گردی

وب گردی