به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، یک روز یا نهایتا یک هفته از سال با عنوان خاصی مزین میشود، راه دوری نرویم؛ همین هفته پژوهشی که چند روز آن گذشته را در نظر بگیریم. در این هفته، بسیاری از مسئولان جلسه میگذارند و از مزایای پژوهش در نظام عالی میگویند و چالشهای آن را بررسی میکنند؛ اما ممکن است این امر در طول سال به دست فراموشی سپرده میشوند.
چالشهای حوزه پژوهشی کم نیست؛ از مشکلات آموزش پژوهش در مدارس و دانشگاهها گرفته تا رعایت نکردن اصول اخلاق علمی در پژوهش. خبرنگار ایسکانیوز به مناسبت هفته پژوهش با معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به گفتوگو نشست. اکرم قدیمی رئیس انجمن ترویج علم در این گفتوگو به گفتمانسازی پژوهش، چالشهای آموزش پژوهش، اخلاق علمی، پژوهشسراهای دانشآموزی پرداخت. مشروح این گفتوگو به شرح زیر است:
از نظر شما گفتمان در حوزه پژوهش چگونه محقق میشود؟
واژه گفتمان تعاریف متفاوتی دارد، بهطوری که نمیتوان تعریف واحدی از مفهوم گفتمان ارائه کرد. گفتمان در زمینههای گوناگون، تعاریف متفاوتی دارد. در یک تعریف گفتمان به معنی مجموعه بینشی بوده که تاثیرگذاری آن از راه واژگان و گفتارهای نهادینه شده بر ذهنیتهاست، گفتمان در برخی موارد به یک دوران تاریخی نیز اطلاق میشود.
در درجه اول باید چارچوب و جهت گفتمان تعریف شود؛ یعنی مشخص شود هدف از گفتمان سازی در یک حوزه خاص چیست.
به طور کلی گفتمانسازی منجر به همافزایی میان افراد و دستگاهها شده و در حوزه پژوهش امر بسیار مهمی تلقی میشود و میتواند به ارتباط سازمانها با یکدیگر، برنامهریزی، کاهش بودجه و در نهایت توسعه علمی کشور کمک کند.
گفتمان در گستره مفهومی خود به ویژه در بیان غیرفنی، صرفاً به مفهوم صحبت، مکالمه یا گفتوگو تعبیر میشود که در برخی موارد به صورت تلویحی بیانگر نوعی هدف آموزشی و پژوهشی است. برای پاسخ به این سوال ابتدا باید مفهوم گفتمان را به صورت عام بیان کرد، سپس این موضوع را از منظر گفتمان در حوزه پژوهش مورد بررسی قرار داد. در این راستا باید بررسی شود گفتمان با چه ساز و کاری، بین کدام یک از نهادها، سازمانها یا افراد صورت میگیرد. به عنوان مثال میتوان ایجاد گفتمان میان جامعه و دانشگاه را هدف قرار داد و برای آن ساز و کار و چارچوب لازم در نظر گرفت.
بر این اساس برخی اقدامات و فعالیتها در راستای گفتمانسازی پژوهش در حوزههای مختلف صورت گرفته است که از جمله آن میتوان به ایجاد راهبرد اصلی نقشه جامع علمی کشور اشاره کرد؛ اما متاسفانه گفتمانسازی در حوزه پژوهش مانند سایر حوزهها هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته؛ نیاز است در این باره تمهیدات لازم صورت گیرد. در واقع نمیتوان حوزه پژوهش را از سایر حوزهها تفکیک کرد؛ به عبارتی دیگر میتوان گفت پژوهش و سایر حوزهها زنجیرهوار به یکدیگر متصل هستند.
برخی از رؤسای دانشگاهها از موازیکاری دستگاههای اجرایی در حوزه پژوهشی گلایهمندند.
متاسفانه در حوزه پژوهش شاهد موازی کاری هستیم؛ ممکن است پروژهایی که توسط یک نهاد انجام میشود، همزمان از سوی سازمان دیگری نیز پیگیری شود. البته برای جلوگیری از موازی کاری در این حوزه اقداماتی مانند جمعآوری پایاننامهها و ساماندهی آنها صورت گرفته است؛ اما هنوز در برخی از موارد ممکن است یک پروژه به صورت موازی توسط دو یا چند نهاد پیگیری شود.
برای رفع این مشکل نیازمند برنامهریزی و سیاستگذاری در حوزه پژوهش هستیم، بههمین منظور اگر نهادها از فعالیتهایی که توسط سازمانها یا نهادهای دیگر صورت میگیرد، مطلع باشند، موازیکاری صورت نخواهد گرفت؛ همچنین در بودجه نیز صرفهجویی میشود. به عبارتی میتوان گفت جلوگیری از موازیکاری در سازمانها و ارگانها در نهایت منجر به توسعه علمی کشور خواهد شد.
اصول و چگونگی انجام پژوهش به دانشآموزان انتقال داده نمیشود
به نظر میرسد پژوهش در چارچوب مقاله و پایاننامه تبدیل به امر روتین و تکلیف برای استادان و دانشجویان شده است؛ اما دغدغه کار پژوهشی بین این افراد وجود ندارد چگونه میتوان دانشجوی دغدغهمند تربیت کرد؟
برای پرورش فرد دغدغهمند در حوزه پژوهش، میبایست موضوع آموزش و پژوهش در مدارس جدی گرفته شود. پژوهش اصول و قوانینی دارد که میتوان این اصول را از دوران مدرسه به دانش آموزان انتقال و آموزش داد. به عنوان مثال مدارس در هفته پژوهش، فعالیتهایی را در این زمینه انجام داده و برنامههای خاصی را برگزار میکنند؛ اما متاسفانه اصول و چگونگی انجام پژوهش به دانشآموزان انتقال داده نمیشود.
ضرورت آموزش اصول اخلاق علمی در امر پژوهش به دانشآموزان
باید از دوران دبستان اصول اخلاق علمی در امر پژوهش به دانشآموزان آموزش داده شود، در چنین شرایطی دانشجویان یاد میگیرند که برای استفاده از مطالب علمی دیگران، لازم است منبع آن را ذکر کنند. در صورت آموزش اخلاق علمی در مدارس، میتوان دانشآموزان را برای پذیرش مسئولیتهای اجتماعی در دوران دانشجویی آماده کرد.
پیش از انجام پژوهش باید واژه پژوهش را برای دانشآموزان تعریف کرد، معنی لغوی این واژه جستجو است. دانشآموزان باید بدانند پژوهش در راستای حل یک مسئله صورت میگیرد، به همین منظور باید تفکر خلاق و تفکر حل مسئله را در آنان ایجاد و تقویت کرد.
پژوهش دارای آداب کلی است که روش، اخلاق پژوهش و ابزارهای آن را دربر میگیرد. بر این اساس، آموزش پژوهش در مدارس باید در راستای تربیت محقق پیش رود، پژوهش در مدارس نباید به صورت فرمالیته برگزار شود. متاسفانه در برخی از مدارس، پژوهش آنطور که باید محقق نمیشود.
پژوهش به امری لوکس تبدیل شده است
از نظر شما ابتداییترین گام پژوهش برای دانشآموزان چیست؟
روش «مشاهده» ابتداییترین گام پژوهش است، دانشآموزان در این مرحله یاد میگیرند که به اطراف خود توجه بیشتری داشته باشند و مسائل مختلف را ببینند. در حال حاضر پژوهش به امری لوکس تبدیل شده است. البته برخی از مدارس در زمینه آموزش پژوهش اقدامات مناسبی انجام دادهاند؛ اما باید سیستم آموزشی تمامی مدارس به سمت آموزش و پژوهش حرکت کند. سبک آموزش در مدارس نباید تنها با عنوان پژوهشمحوری پیش رود؛ بلکه پژوهش محوری باید در عمل اتفاق بیفتد.
آموزش و پرورش به منظور شناسایی و فراهم آوردن زمینه رشد و هدایت استعدادها، پرورش خلاقیتهای فردی و گروهی دانشآموزان و گسترش فرهنگ مطالعه، تحقیق و پژوهش، پژوهشسراهای دانش آموزی را ایجاد کرد. با وجود فعالیتهای کارآمد و مناسب این پژوهشسراها، در برخی موارد شاهد دور شدن از هدف اصلی این مراکز هستیم.
متاسفانه بیشتر پژوهشسراها درصدد هستند که فعالیت خود را در معرض نمایش بگذارند؛ در صورتی که لزومی ندارد پژوهشسراهای دانشآموزی تا این حد دیده شوند. از دانشآموز انتظاری نیست در خارج از کشور مقاله ارائه دهد یا اختراعات خارقالعاده در کارنامه خود داشته باشد. این پژوهشسراها باید دانشآموزان را با محیط و طبیعت آشتی دهند و محل آموزش باشند.
پژوهشسراهای دانش آموزی نباید در جشنوارهها با یکدیگر وارد رقابت شوند؛ متاسفانه فضای این جشنوارهها به گونهای نیست که بتواند استعدادهای دانشآموزان را شکوفا کند. باید پژوهشسراها بکوشند که تفکر علمی را در دانشآموزان ایجاد کنند تا دانشآموزان بتوانند در آینده وارد عرصههای بزرگتری شوند.
برگزاری مسابقات و جشنوارههای پژوهشی توسط مدارس را چگونه ارزیابی میکنید؟
متاسفانه تعداد مسابقات و جشنواره پژوهشی که در کشور برگزار میشود، بسیار زیاد است و همه نهادها میخواهند از این قافله عقب نمانند؛ اما باید توجه داشته باشند که به دست آوردن رتبه در این مسابقات چندان مهم نیست؛ چرا که در حال حاضر باید بر طرز فکر دانشآموزان متمرکز شویم، به گونهای دیگر میتوان گفت دانشآموز باید بداند که در اطرافش چه مسائل و مشکلاتی وجود دارد.
از نظر شما متولی امر پژوهش در جامعه چه کسی است؟
همانطور که پیشتر به آن اشاره شد، آموزش پژوهش باید از مدارس آغاز شود؛ اما سیاستگذاریهای لازم برای امر پژوهش از جمله بودجه و برنامهریزی در این حوزه بر عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. در این رابطه بسیاری از دستگاهها، پژوهشهای خود را به پژوهشگاههای متولی دستگاههای دولتی واگذار میکنند و از سپردن آن به دانشجویان امتناع میورزند.
به نظر شما اعتمادسازی میان صنعتگران و دانشگاهها چگونه صورت میگیرد؟
متاسفانه ارتباط بین دانشگاه و صنعت آنطور که باید محقق نشده است. انجام این اقدام، نیازمند بستر و سازوکار مخصوص به خود است. در این راستا دفتر ارتباط با صنعت در وزارت علوم و دانشگاهها تأسیس شده و مشغول فعالیت هستند؛ اما مسلم است میان آنچه که هست با آنچه که باید باشد، شکاف و فاصلهای وجود دارد. کاهش این شکاف نیازمند برنامهریزی، سیاستگذاری و آموزش است.
انتهای پیام/