به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، اگر از یک دانشآموز بخواهید پژوهش را تعریف کند، ممکن است واژههایی مانند تحقیق و جستوجو در ذهنش شکل گیرد. حال اگر معلم از او بخواهد پژوهشی با یک موضوع خاص داشته باشد، نمیداند باید این پژوهش را از کجا آغاز کند. از آنجایی که معلمان نیز برای انجام پژوهش دانشآموزان را راهنمایی نمیکنند، کودک به ناچار به والدین یا کافینت مراجعه کرده و در نهایت چندین صفحه مطلبی که خودش در تهیه آن کوچکترین نقشی نداشته، با یک طلق و شیرازه به معلم خود تحویل میدهد.
نمیتوان منکر خلأ «آموزش پژوهش» در مدارس شد. آموزشی که اگر در دوران ابتدایی جدی گرفته شود؛ ثمره آن در دوران دانشجویی مشخص خواهد شد. ابراهیم سحرخیز معاون اسبق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش معتقد است محدودیت آموزش پژوهش از نظام ارزشیابی در مدارس ناشی میشود، این کارشناس آموزش و پرورش در گفتوگو با خبرنگار ایسکانیوز به مشکلات آموزش پژوهش در مدارس، نظام ارزشیابی مدارس، نقش مافیای کنکور در پیشرفت نکردن پژوهش و مسائلی از این دست اشاره کرد. مشروح این گفتوگو را در زیر میخوانید:
در حال حاضر بسیاری از دانشآموزان در حوزه پژوهشی دغدغهمند نیستند؛ همچنین بسیاری از معلمان برای تربیت دانشآموزان در این حوزه برنامه مشخصی ندارند به نظر شما علت این امر چیست؟
تصور میکنم محدودیت آموزش پژوهش از نظام ارزشیابی در مدارس ناشی میشود، به عنوان مثال قرار بود در مدرسه به جای اینکه آموزشها صرفاً به صورت کتابمحور پیش رود، بستههای آموزشی تولید کنیم تا نظام ارزشیابی از حالت کنکوری و امتحان کتبی خارج شود. همچنین قرار بود نظام ارزشیابی در هر دوره تحصیلی به صورت فرآیند محور پیش رود.
زمانی که نظام ارزشیابی در مدارس فاقد انعطاف لازم باشد و به صورت کنکور محور و نمره محور پیش رود، نمیتوان نتایج مطلوبی را برای حوزه پژوهشی در نظر گرفت.
برخی مبانی درسی پایه طرح سوالات کنکور بهشمار میروند، از طرفی برخی معلمان به دلیل آزمون پایان ترم موظفاند مطالب موجود در کتاب درسی را به دانشآموزان یاد دهند. همچنین دانشآموزان عادت دارند که نکات کلیدی مطالب درسی را حفظ کنند. بر همین اساس میتوان نتیجه گرفت درخت نظام ارزشیابی در مدارس خشک است و معلم نمیتواند با توجه به تعطیلات مختلفی که در طول سال پیش میآید، به آموزش کتاب درسی فکر نکند.
تمامی مواردی که پیشتر به آن اشاره شد منجر میشود تمامی فکر معلم در راستای به اتمام رساندن کتاب درسی خلاصه شود.
برای رفع این مشکل چه راهکاری پیشنهاد میکنید؟
برایرفع این مشکل، نیازمند تغییرات در نظام ارزشیابی مدارس هستیم. به عنوان مثال ۵ نمره درسی برای مطالعات آزاد دانشآموزان و امور پژوهشی آنان در نظر گرفته شود، در این راستا باید روش تدریس معلمان نیز تغییر پیدا کند.
بسیاری از افراد بر این باورند گامهای آغازین پژوهش در دوران دبستان، از مسیر کتابخانه میگذرد. نظر شما در این باره چیست؟
کتابخانهها تاثیر بسیار زیادی در امر پژوهش دارند. شورای عالی آموزش و پرورش با دستور رئیس جمهور برای گنجاندن ساعت مطالعه در برنامه درسی به تکاپو افتاد.
درسی مانند انشا و هنر میتواند فرصت مناسبی برای پژوهش دانشآموزان و شکوفایی خلاقیت آنان فراهم کند؛ اما زمانی که نمره این درس در ادبیات فارسی و به صورت چهار گزینهای سنجیده میشود، دانشآموزان و دانشجویان رغبت چندانی برای نوشتن انشا از خود نشان نمیدهند.
بهعنوان مثال در درس شیمی و فیزیک نمره آزمایشگاه مدنظر قرار داده میشد، حضور دانشآموزان در آزمایشگاه را به نوعی میتوان پژوهش و مطالعه آزاد تعبیر کرد. دانشآموزان با حضور در آزمایشگاه یادگیری را از نزدیک لمس میکنند و با آن آشنا میشوند. قطعاً در حین انجام پژوهش، سوالات و مسائلی در ذهن دانشآموزان ایجاد خواهد شد. هم اکنون در کارنامه درسی دانشآموزان، هیچ کدام از این موارد لحاظ نمیشود.
در چنین شرایطی دانشآموز میتواند تشخیص دهد که امتحان درسی مانند فیزیک، از سوالات کلیشهای و کتبی تشکیل شده که در پایان سال موظف است این سوالات را حفظ و در برگه امتحانی خود به آنها پاسخ دهد.
نمرات ارزشیابی دروس در پایان سال با ضریب ۳ محاسبه میشود؛ از طرفی دروسی که نمرهدهی آن بر عهده معلم است با ضریب یک محاسبه خواهد شد.
تاثیر نرمافزارهای آموزشی بر مطالعه و پژوهش در دانشآموزان را چگونه ارزیابی میکنید؟
همانطور که پیشتر به آن اشاره شد ارزشیابی باید فرایند شناور و فرآیندی باشد. ممکن است دانشآموزان در طول سال مطالعه و پژوهش را جدی نگیرند؛ اما در پایان سال با کسب نمره میتوانند درس مربوط را با موفقیت پشت سر بگذارد. به نوعی دیگر میتوان گفت حفظیات دانشآموزان روی کاغذ سرنوشت آنان را تعیین میکند.
اخیراً بسیاری از دانشآموزان از نرمافزارهای آموزشی در دروس مختلف استفاده میکنند، چنین نرمافزارهایی باعث اطمینان خاطر آنان میشود؛ زیرا در صورتی که دانشآموز حتی سر کلاس درس نیز حاضر نباشد، میتواند با استفاده از نرم افزار مطالب درسی را مطالعه کرده و در جلسه امتحان حاضر شود.
در چنین شرایطی دانشآموز نسبت به مدرسه احساس بینیازی میکند. متاسفانه این کتابها و نرمافزارها نقش معلمان را زیر سوال برده و جایگاه مدرسه را خدشهدار کرده است. در چنین شرایطی پژوهش به حاشیه رانده خواهد شد.
برای مقابله با کتابها و نرمافزارهای آموزشی باید چه اقداماتی صورت گیرد؟
ما شاهد عملی نشدن اقداماتی هستیم که در برای مقابله با کتابها و نرمافزارهای آموزشی باید صورت گیرد. ممکن است شورای عالی آموزش و پرورش از ورود به این موضوع بترسد یا شاید مافیای کنکور دست در این ماجرا داشته باشد. در این راستا شورای عالی آموزش و پرورش باید در حوزه سند تحول، در نظام جامع هدایت تحصیلی و نظام ارزشیابی تغییر ایجاد کند؛ اما در حال حاضر هر 2 مورد معطل مانده است.
متاسفانه در حال حاضر کنکور برای دانشآموزان تصمیم میگیرد؛ دانشآموزان در زمینه بازار خارجی در رشته هایی مانند پزشکی پیراپزشکی متمرکز می شوند و همه آنها بدون مطالعه قبلی و انگیزه کافی، غربالگری وارد رشته تجربی میشوند؛ البته نقش اجبار والدین در این حوزه را نمیتوان نادیده گرفت؛ زیرا اصرار دارند که فرزندشان در رشته تجربی ادامه تحصیل دهد. در چنین شرایطی رشته ریاضی و انسانی کم رنگتر خواهد شد. از طرفی هنرستانهای کشور باید در زمینه کارآفرینی و پژوهشی فعال باشند و به نوعی به نیازهای کشور پاسخ دهند؛ اما متاسفانه این مراکز به باد فراموشی سپرده شده است؛ زیرا بسیاری از مسئولان که دستی در برنامه ریزی آموزش و پرورش دارند، این مراکز را به حال خود رها کردهاند.
زمانی که نمره دانشآموز در دوره متوسطه سنجش و معیار تشخیص برای ادامه تحصیل در رشته تجربی ریاضی یا انسانی قرار میگیرد، جایگاهی برای پژوهش برای آن در نظر گرفته نمیشود. در سند تحول بنیادین ذکر شده است که باید دانشآموزان به مدت ۹ سال از لحاظ انگیزه تلاش فراگیری مطالب درسی زیر نظر گرفته شوند؛ اما این امر اتفاق نمیافتاد و متاسفانه در همان مسیر قدیمی گام برمیداریم.
با تغییر نظام ارزشیابی میتوان به بهبود وضعیت پژوهش در مدارس امیدوار بود. به نظر شما چه عواملی از تغییر نظام ارزشیابی جلوگیری میکنند؟
بر اساس شنیدهها سرمایه در گردش کتابها و موسسات کنکور حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است. منفعت این موسسات باقی ماندن نظام ارزشیابی به همین صورت فعلی است. این موسسات معتقدند نظام ارزشیابی و هدایت تحصیلی در مدارس نباید تغییر کند همچنین بر این باورند که کتاب حرف اول و آخر را در نظام آموزشی می زند.
در حال حاضر کافی است دانشآموزان برای قبولی در امتحانات، سوالات امتحانی ۴ سال گذشته را خریداری کند، چون سوالات پر تکراردر آزمونها، در این کتابها ذکر شده، نهایتا عددهای این سوالات در امتحانات تغییر پیدا میکند.
پژوهش حلقه گمشده دوره متوسطه اول
مدتی است که نظام ارزشیابی دوران دبستان به صورت توصیفی پیش میرود؛ این تغییر را چگونه ارزیابی میکنید؟
نمیتوان مدعی شد که نظام ارزشیابی توصیفی مطلوب نیست؛ اما نظامی که در مقاطع ابتدایی حاکم است، به هیچ عنوان براساس کیفیت نیست. دانشآموز چه دروسی مانند ریاضی را درک کرده باشد چه درک نکرده باشد؛ به مقطع بالاتر میرود.
به گونه ای دیگر می توان گفت نمره محوری را در چهار کلمه «خیلی خوب، خوب، قابل قبول و نیاز به تلاش بیشتر» خلاصه شده است. معلمان خانواده توجیه نیستند که دانشآموزان در سطحی قرار گرفته است. در چنین شرایطی خروجی مدارس را دانشآموزان تشکیل میدهند که فاقد توانمندی لازم هستند، این دانشآموزان با همین وضعیت وارد دوره متوسطه دوم میشوند.
وعده تشکیل معاونان فناوری در مدارس محقق نشد
دوره متوسطه اول دوره نیمه تخصصی تلقی میشود؛ اما پژوهش در این حوزه گم شده است. در حال حاضر آموزشگاه این مدارس تعطیل شده است. قرار بود در ساختار مدارس معاونان فناوری در نظر گرفته شوند، این افراد باید به نرمافزارها تسلط داشته و در راستای تجهیز آزمایشگاهها و ابزارهای پژوهشی دانشآموزان فعالیت میکردند.
متاسفانه در حال حاضر آزمایشگاهها و کتابخانههای مدارس تعطیل شده است. ممکن است در برخی مدارس ظاهرا چندین کتاب در یک قفسه چیده شده باشد، ولی مطالب و محتوای چندانی در این کتابها یافت نمیشود.
کنکور سد محکمی مقابل پژوهش گروهی دانشآموزان
در حال حاضر پژوهش گروهی چه جایگاهی در مدارس دارد؟
زمانی که ارزش نمره دانش آموزان معطوف به برگه امتحانی متمرکز شده است، نمیتوان از او انتظار داشت که در آینده بتواند به صورت گروهی پژوهش کند. بسیاری از معلمان از انجام پژوهش گروهی توسط دانشآموزان واهمه دارند؛ زیرا معتقدند این اقدام منجر به وقتکشی خواهد شد و دانشآموز با شرکت در این فعالیتها نمیتواند درس را به خوبی فرا گیرد و در زمینه پاسخگویی به سوالات کنکور یا امتحان نهایی با مشکل مواجه خواهد شد. به همین منظور باید تابوشکنی و سنتشکنی هایی لازم در این حوزه صورت گیرد تا بتوان به بهبود وضعیت پژوهشی در مدارس امیدوار بود، به طور کلی میتوان تحول را به مواردی که پیشتر به آن اشاره شد، نسبت داد.
پژوهشهای پژوهشکده تعلیم و تربیت مشکل آموزش و پرورش را حل نمیکند
در حال حاضر به مناسبت هفته پژوهش برنامههای مختلفی برگزار و سخنرانیهای مختلفی در آن صورت میگیرد. تشکیلات عریض و طویلی در وزارت آموزش و پرورش تحت عنوان پژوهشکده تعلیم و تربیت در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش مشغول به فعالیت است، در هر استان شورایی تحت عنوان تحقیق و پژوهش وجود دارد. مطالعات کتابخانهای و توصیفی همانند پایاننامههای تکراری دانشجویان در این مراکز بسیار است؛ اما کدام یک توانسته مشکلات آموزش و پرورش را حل کند.
پژوهشها به علت اعتماد نکردن کارفرمایان در قفسه خاک میخورد
بسیاری معتقدند پژوهشگر لزوما نباید به کاربست یافتههای خود متکی باشد، همچنین پژوهشگر نمیتواند یافتههای خود را کاربست دهد، این وظیفه بر عهده دستگاههای اجرایی است. پژوهشهای کنونی بیمحتوا شده است؛ به طوری که کارفرما اعتماد و اعتقادی به یافتههای پژوهشی نداشته و با واقعیت فاصله بسیاری دارد. پس طبیعتا کارفرما برای اجراییکردن این پژوهشها به دانشآموزان یا دانشجویان اعتماد نمیکند و عملاً این طرحها در قفسه باقی میماند.
قرار بود رتبهبندی معلمان مانند نظام ارتقای استادان برگزار شود
پژوهش، یکی از عوامل تاثیرگذار در رتبهبندی معلمان است، این شاخص در رتبهبندی را چگونه ارزیابی میکنید؟
رتبهبندی معلمان به امر پژوهش بسیار مرتبط است، در حال حاضر یک معلم چند ساعت در روز را به مطالعه آزاد خود اختصاص میدهد یا چه اقدامات پژوهشی را میتواند با توجه به مشغله کاری خود انجام دهد؟ رتبهبندی معلمان در ابتدا باید به قانون تبدیل شود، هدف ما پایدار ماندن شاخصهای این رتبهبندی است.
قرار بود با رتبهبندی معلمان انجمنهای علمی و کارگاههای آموزشی در مدرسه همانند نظام ارتقای استادان در دانشگاه فعال شود. در حال حاضر با شاخصهایی که برای این رتبهبندی در نظر گرفته شده است، شاهد مشکلات بسیار خواهیم بود. به عنوان مثال با شاخص ضمن خدمت معلمان، با کمی هزینه کردن میتواند امتیاز این شاخص را کسب کند. به عنوان مثال معلمی که امتیاز کمی در این رتبهبندی داشته باشد، میتواند به بخش خصوصی مراجعه و با پرداخت پول، چندین گواهینامه دریافت و با ارائه آن نمره بالاتری را در این رتبهبندی کسب کند. قرار بود انجمنهای علمی معلمان و گروههای درسی مانند دانشگاه در مدارس، منطقه، استان و کشور فعال شوند، در صورت فعالیت این انجمن معلمان به انجام امور پژوهشی وادار خواهند شد. معلمان باید در چنین شرایطی زمانی را به مطالعه اختصاص دهند و بتوانند در شیوه یادگیری و تدریس خود تغییر ایجاد کنند.
فرم کنونی که درباره رتبه بندی معلمان توسط دولت ارائه شده؛ همانند رتبه بندی قدیمی کارمندان است. به عنوان مثال نمرات بسیاری از معلمان بین ۹۰ تا ۱۰۰ قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی تفاوت فرد تلاشگر و فردی که تلاش نمیکند، مشخص نخواهد شد. هدف از انجام طرح رتبه بندی معلمان، وادار کردن معلمان به تلاش در عرصههای مختلف از جمله پژوهشی بود تا درکنار تلاش، مقادیری بر حقوق آنها اضافه شود و برای انجام امور و پژوهش انگیزه پیدا کنند.
انتهای پیام/