امسال در حالی به استقبال هفته درختکاری می رویم که پس از گذشت چهار دهه اعمال شیوه سنتی همچنان بصورت پراکنده کاری ناشی از فقدان برنامه های راهبردی با سطح عملیات اجرایی در طول برنامه، تعهدات سالیانه و حفظ و نگداری آنها روبرو هستیم.

درخت مظهر زیبایی و حیات و یکی از مهمترین، زیباترین، پرثمرترین و کلیدی ترین عناصر در محیط زیست و چرخه حیات در اکوسیستم از نعمت‌های بیکران خداوند است که بخش مهمی از نیازهای انسان را برآورده می‌سازد.

در اسلام نیز به فواید بیشماری برای درختکاری اشاره شده است. به طوری که پیامبر اکرم در این باره می فرمایند: خداوند درخت را برای انسان آفرید، از این‌رو او باید درخت را بکارد، آن را آبیاری کند و در حفظ آن بکوشد.

تاثیر مثبت آن در ایجاد تعادل آب و هوا، پاکسازی هوا، انسجام بافت خاک، حفظ زیستگاه موجودات مختلف، کاهش گرمای زمین در کنار فواید چوب و محصولات دیگر آن، نشانگر نقش مهم آن در تمامی ابعاد زندگی انسان ها است.

در سرتاسر دنیا، روز و یا روزهای خاصی به درختکاری اختصاص داده شده است که با توجه به شرایط خاص و منحصر به فرد آب و هوایی هر کشور انتخاب می شود. در ایران، روز درختکاری در ابتدای هفته منابع طبیعی و در تاریخ پانزدهم اسفند هر سال است. البته این رویداد در راستای حرکت جهانی نیست و ایرانیان باستان در گذشته نیز در بعضی جشن ها و مراسم خود، اقدام به کاشت درختان و نهال ها می کردند و از این طریق، احترام خود به طبیعت و زمین را نشان می دادند. این سنت مثبت و زیبا امروزه به صورت سازمان یافته و تحت نام روز درختکاری شناخته شده و انجام می شود که در سال های اخیربخاطر توجه به حفظ جنگل های با ارزش هیرکانی از اهمیت دوچندانی برخوردار است‌.

یکی از مهمترین مسائل امروز کشور که باعث اهمیت هرچه بیشتر درختکاری برای ما شده، تامین مواد اولیه کارخانه های کاغذ سازی و MDF , تخته خرده چوب و غیره است و با توجه به اینکه از کل مساحت کشور فقط 7 درصد آن دارای پوشش جنگلی است، این موضوع نشان می دهد که ایران یک کشور خشک و نیمه بیابانی است و برای تامین ماده اولیه صنایع مرتبط با توجه به استراحت جنگل دو راه وجود دارد یک واردات چوب و دومین راه زراعت گونه های که سریع الرشد است.

با توجه به افزایش ارز، قیمت الوار وارداتی افزایش قابل توجهی داشته و در نتیجه قیمت کالاهای مهندسی چوبی از جمله کاغذ افزایش چشمگیری داشته است.

امسال در حالی ما به استقبال هفته درختکاری می رویم که پس از گذشت چهار دهه اعمال شیوه سنتی همچنان بصورت پراکنده کاری ناشی از فقدان برنامه های راهبردی با سطح عملیات اجرایی در طول برنامه، تعهدات سالیانه و حفظ و نگداری آنه ها روبرو هستیم. مثلا نهضت درخت کاری در سال های گذشته که عدم توجه به شرایط محیطی و انتخاب نوع گونه مناسب و همچنین فراهم نکردن شرایط نگهداری نهالها ما شاهد هستیم که آمار تلافات درختکاری رقم چشمگیری است و هر ساله شاهد واکاری نهالها در هفته درخت کاری هستیم که علت آن عدم وجود برنامه راهبردی توسعه زراعت چوب و افزایش فضای درختکاری در کشور، موجب شد زمینه های مختلف زراعت چوب و توسعه فضای درختکاری شامل ایجاد بادشکن در حاشیه باغات و مزارع (Win break)، کاشت درختان در حاشیه جاده های مواصلاتی بین شهری (تونل سبز)، احداث بوستان های روستایی، تبدیل اراضی شیبدار به باغات زیتون، کشت درختان سریع الرشد با استفاده از آبهای نا متعارف (در حاشیه تصفیه خانه های فاضلاب شهری و شهرک¬های صنعتی ) که منبع بسیار ارزشمندی با توجه به کمبود آب در بستر زمین برای تامین آب مورد نیاز درختکاری می باشند در قالب home garden (درختکاری در سطح در تلفیق با گیاهان دارویی و یا علوفه ای) بصورت پراکنده اجرا شود ضمن اینکه مسئولیت دستگاههای اجرایی دولت در ایجاد، حفظ و نهگداری آنها مشخص نشود.

از همه بدتر اینکه بدلیل فقدان برنامه راهبردی در زراعت چوب موجب شد تا کشور نتواند بصورت تکلیفی از توانمندیها ، امکانات و ابزارهای موجود در سطح دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی برای مشکلات فنی حداکثر بهره را ببرد مضافا اینکه از فرصتهای همکاریهای بین المللی بویژه در معرفی گونه های سریع الرشد و مقاوم به سرما و شوری خاک کمترین بهره را ببرد. برای مثال استفاده از تنها گونه اکالیپتوس کاملدونسیس که از گونه های سریع الرشد بود و امید بود که موجبات توسعه زراعت چوب درچند استان را فراهم آورد لیکن همه ساله با مشکل سرما روبرو و موجب دلسردی کشاورزان شد‌. این در حالی است که در دهه 70 میلادی کشور چین و پاکستان با همکاریهای مشترک بین المللی و با هدایت فائوو کمک فنی کشور استرالیا روی حدود 68 گونه اکالیپتوس، اقدام به احداث باغات بذر اکالیپتوس (clonal seed orchard , seedling seed orchard) کردند.

اما بدلیل نبود برنامه راهبردی در زراعت چوب، نتایج ناشی از فعالیتهای چند دهه تحقیقاتی روی صنوبرها (یکی دیگر از گونه های سریع الرشد در زراعت چوب) خاصه در خصوص معرفی رقم هیبرید که توسط دانشمند گلستانی این گونه بنام صنوبر " مفید" (جعفری مفید آبادی 1375) نام گذاری شد که ضمن سریع الرشد بودن توان توسعه زراعت چوب در مناطق گرم و شوررا دارد آنچنان که می بایست در سیستم‌های آگروفورستری چندان مورد توجه جدی گرفته نشد که از دیدگاه اینجاب اگر از زمان معرفی این گونه تا کنون مورد توجه قرار می گرفت قسمت عمدهای از مشگلات در بخش زراعت چوب در کشور حل می شد.

یکی دیگر از موارد کاشت درخت تداوم ایجاد تونل سبز با کاشت درختان در جاده های مواصلاتی در ورودی شهرها که در دهه 50 در حاشیه بعضی از شهرها مثل ورودی و خروجی شهر گرگان موفق عمل کرد پس از آن در دهه های بعدی بدلیل مشکلات اجتماعی ناشی از عدم همکاری کشاورزن حاشیه و دامداران سیارهیچگاه موفق نبود.

کشت درختان در اطراف اراضی زراعی جهت ایجاد بادشکنها نیز بدلیل ترویج و عدم سیاست‌های تشویقی دراستان‌های شمالی کشوربه فراموشی سپرده شد. با وجود وضعیت فوق و پراکنده کاری توسعه زراعت چوب در کشور، استانداری گلستان در دوره فعلی بصورت موردی با نگاه ویژه و با رویکرد برنامهایی اقدام به توسعه زراعت چوب در قالب برنامه راهبردی ده ساله در استان کرد.

در این راستا دفتر مشاوره بخش کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری استانداری گلستان با استفاده از توانمندی پژوهشی دانشگاه آزاد واحد گرگان اقدام به تدوین پیش نویس برنامه راهبردی توسعه زراعت چوب را با همکاری همه دستگاه‌های اجرایی استان در دستور کار خود قرار داد تا بصورت سند راهبردی الزام آور برای همه دوره های آتی مدیریت استان به اجرا در آید. که می توان با اجرای این سند شاهد افزایش فضای درختکاری و اجرای علمی زراعت چوب در کشور عزیزمان باشیم.

دانشجوی دکتری صنایع چوب واحد علوم تحقیقات و دانشجوی نمونه کشوری سال ۹۸

انتهای پیام/