به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری ایسکانیوز، ویروس کرونا (کووید 19) چندی است که گریبانگیر هموطنان شده و بسیج همگانی برای مقابله با این ویروس به راه افتاده است. در صف خط مقدم مقابله، متأسفانه شایعه پراکنان و انتشار دهندگان اخبار جعلی مانع از آگاهی مردم به اخبار صحیح شده است. امروز بیش از هر زمانی نیاز است تا مخاطب نیز در صف خط مقدم قرار گرفته و با افزایش آگاهی خود نسبت به محتوای صحیح و تمییز دادن اخبار جعلی، مانع از انتشار بیشتر ویروس شایعه که بسیار مهلکتر از ویروس کرونا است شوند.
همچنین در پی این انتشارهای جعلی و غلط در فضای رسانهای، به ضابطان قضایی ابلاغ شد تا فضای رسانهای و مجازی را بررسی ویژه و ادعاهای خلاف واقع در مورد شرایط اخیر کشور و شیوع ویروس کرونا که امنیت روحی و سلامت روانی جامعه را به خطر می اندازند را گزارش کنند.
بر این اساس با سینا تفنگ چی، مدرس علوم ارتباطات دانشگاه پیام نور و متخصص تکنولوژی های نوین رسانه ای پیرامون اخبارجعلی یا فیک نیوز ها گفتگو کردهایم که در ادامه میآید.
* در شرایط بحرانی مردم چگونه تفاوت میان خبر جعلی و خبر صحیح را میتوانند تشخیص دهند؟
امروزه بسیاری تحت عناوینی همچون «متخصص سواد رسانهای»، «سواد خبری» و ... به ارائه راهکارهای مختلف در رسانهها می پردازند؛ لکن اگر عملکرد خودشان را مشاهده کنید متوجه میشوید که نه خودشان به آن موارد عمل میکنند و نه عملاً راهکارهایشان جنبه کاربردی دارد.
مواردی هم که تحت عناوین «بهرهمندی از رژیم رسانهای»، «بشقاب رسانهای» و ... شنیده میشود تنها سخنانی انتزاعی و غیرکاربردی است.ما به هیچ وجه در بحث «سنجش صحت محتوای خبر» به مخاطب و ابزارها توجه نمیکنیم.
در بحث مخاطب، سه دسته مخاطب وجود دارد، مخاطب آگاه، مخاطب ناآگاه، مخاطب معتقد؛ مخاطب معتقد همان مخاطب ناآگاه است با این تفاوت که مخاطب ناآگاه را میتوان با اقناع صحیح به مخاطب آگاه تبدیل کرد ولی مخاطبی که به چیزی اعتقاد صرف دارد را نمیتوان به سادگی و در کوتاه مدت (که شرایط بحران نیز جزو موارد کوتاه مدت محسوب میشود) اقناع کرد.
برای مخاطب آگاه میتوان تمهیداتی برای بهرهمندی از محتوای صحیح اندیشید؛ ولی مسئله مهمتر آن است که مخاطب آگاه در بحث رسانه و خبر عمدتاً طیف افرادی را در برمیگیرد که خود نیز رسانه خواندهاند و برای صحت یک محتوا بیشتر جستجو میکنند؛ چه توقعی میرود از مخاطب عمومی که برای یک محتوا چندین رسانهای مختلف را بررسی کنند که در همینجا با مشکل دوم مواجه میشویم یعنی ابزارها.
ابزارهای کنونی فاقد کیفیت لازم برای چنین اعتبار سنجی است. گوگل به عنوان یکی از قویترین موتورهای جستجو که به عنوان مرورگر پیش فرض بسیاری از تلفنهای همراه کنونی نیز مورد استفاده قرار گرفته، در صفحه نخست خود بسیار از رسانههای معاند و نیز رسانههای زرد که خود به خطای مخاطب بیشتر کمک میکنند را منتشر میکند.
برخی تصور می کنند که الزاماً نتایج اول گوگل به معنای وثوق بیشتر است، در حالیکه چنین نیست و این صفحات در نتیجه تبلیغات و نیز کار بر روی سئوی سایت به عنوان نتایج برتر نمایش داده می شود.
از سویی دیگر گوگل که مدعی بهره مندی از وب 3 یا وب معنایی از سال 2017 تا کنون است و مسیر توسعه را میپیماید بازهم دچار خطاهایی است که نمیتوان ادعا کرد عمدی است یا سهوی.
طبق قاعده وب 3، چنانچه شما اعلام کنید که به رسانه ی x یا محتوای y تمایلی ندارید، هوش مصنوعی و وب معنایی موتور جستجوگر باید دیگر به شما آن محتوا و محتواهای مشابه را نمایش ندهد، لکن دقیقاً برعکس این اتفاق در گوگل در حال اتفاق است و این برای مخاطب کمتر مطلع سبب میشود تا نتوانند آنطور که باید به محتوای صحیح دست پیدا کنند و دچار هدایت افکار از طریق موتورهای جستجوگر شود.
دیگر ابزاری که باز کاربرد لازم را ندارد ولی به صحت محتوا در دراز مدت میتواند کمک کند، سایتهایی همچون Snopes و PolitiFact یا نمونه ایرانی آن FactNameh است که به کار بررسی صحت اخبار یا fact news می پردازند.
این سایتها خوب ولی تقریباً غیرکاربردی هستند؛ از این رو که زمانی صحت مدعایی را بررسی میکنند که اصطلاحاً بسیار تِرِند Trend شده باشد و آن زمان عملاً کار از کار گذشته است.
از سویی دیگر این سایت ها عمدتاً همراه با سوگیری سیاسی همراه هستند و بسیاری از موارد از این رو بررسی نمیشود.
پس باید پیکان را به سمت کسانی که این روزها در قالب پیشنهادهایی به ضرورت ارتقاء سواد رسانهای میپردازند هدایت کرد و به آنها گفت که لطفاً نه برای خودتان، بلکه برای مخاطبان عمومی بیاندیشید.
* آیا راهکاری وجود دارد؟
راهکارهایی که انتزاعی نباشد و مخاطب را صرفاً به سمت استفاده از رسانههای اصلی همچون صدا و سیما هدایت نکند را میشود بیان کرد؛ ولی امروز نباید انتظار داشت که به صورت عمده مورد استفاده قرار بگیرد.
راهکار نهایی، حرف واضح و بدیهی است که از ابتدای پیدایش رسانهها وجود داشته و همواره هم مورد تأکید قرار گرفته و هم مورد غفلت واقع شده است و آن «جلب اعتماد» است.
وقتی رسانهها بررسی سریع شایعات را در دستور کار قرار نمیدهند و خود، محتوایشان را از فضای مجازی تهیه میکنند، نمیتوان انتظار داشت که مخاطب از آنها بهرهمند شوند.
* فناوری در این زمینه میتواند کمک کند؟
فناوری راهکاری است که همواره میتواند کمک کند ولی باید دردسترس پذیری و نیز خطاهای ممکن را هم در نظر بگیریم؛ علاوه بر آن توسعه آن ملاک اصلیتری است که همواره این مهم محقق نشده است.
با اینحال میتوان به برخی از پیشرفت ها و امکانات در دسترس در این زمینه اشاره کرد؛ همچون سایت هوکسی Hoaxy» که با استفاده از آن میتوان فهرستی از اخبار دروغین مرتبط به کلید واژه جستجوشده را مشاهده کرد.
همچنین الگوریتمهای هوش مصنوعی همچون ربات GLTR که مبتنی بر متنهای خبری است نیز از دیگر راهکارهای موثر مقابله با اخبار جعلی است که تا بهرهمندی از آن هنوز راه باقی است و در آزمایشها نیز تا کنون تنها 70 درصد موفقیت را توانسته ثبت کند و نشان میدهد که کماکان بهترین، موثرترین و غیرانتزاعیترین راهکار برای مقابله با اخبار جعلی، تمرکز بر پاسخگویی سریع، بررسی صحیح و انتشار دقیق محتوای رسانههای اصلی به منظور جلب اعتماد مخاطبان است.
* با توجه به اینکه هم اکنون کشور در بحران ویروس کرونا (کووید 19) قرار گرفته و حجم اخبار جعلی به مراتب افزایش یافته است، مخاطب از چه طریقی میتواند نسبت به اخبار صحیح اطلاع پیدا کند؟
مهم ترین اتفاق این است که دستگاههای اجرایی نسبت به شفافیت و انتشار بهنگام اخبار اقدام کنند؛ هم اکنون نسبت به انتشار اخبار صحیح تشکیک بسیار وجود دارد و برخی مدعی اختلاف آماری هستند و این مهم چندان بیراه هم نیست. چراکه علی رغم بیان اینکه اخبار را از صدا و سیما به عنوان مرجع اصلی دنبال کنید، ولی در پخش یکی از اخبارهای پرمخاطب سیما، در دو خبر پشت سر هم، دو آمار داده شد که هر دو آمار دیگری را نفی میکردند.
به این صورت که مرجع رسمی آمار وزارت بهداشت، تعداد مبتلایان و درگذشتگان در کشور را یک عدد اعلام کرد و مسئول وزارت بهداشت در یکی از استانهای شایع در ابتلا، تعداد مبتلایان و درگذشتگان را بسیار بیشتر از آماری که به صورت کشوری اعلام شده بود اعلام کرد.
بنابراین مخاطب از مراجع رسمی هم نمیتواند آنطور که باید از اطلاعات صحیح برخوردار شود.
از دیگر سو اقدامات مطلوبی توسط برخی ارائه دهندگان محتوا صورت گرفته که در جلوگیری از انتشار اخبار جعلی کمک میکند. به این صورت که گوگل پلی و اپل استور، تمام برنامههای مرتبط با ویروس کرونا را که صرفاً از طریق نهاد دولتی یک کشور منتشر نشده باشد را پاک کرده و مانع از انتشار برنامههای گوناگون که سبب اطلاعات ناصحیح و اخبار جعلی میشود کردهاند.
این مهم در «بازار» که مرجع دانلود اپلیکیشهای ایرانی اندروید است لحاظ نشده و هم اکنون اپلیکیشنهای گوناگونی مشغول ارائه محتواهایی همچون پیشینه، آمار لحظه به لحظه، راه های مقابله و ... در برابر این ویروس هستند.
برخی از این برنامهها را علی رغم آنکه چندان هم در تلفنهای همراه نصب نشده ولی سبب گسترش اخبار جعلی از طریق شبکههای اجتماعی و نیز به صورت نقل قول می شود.
نام برنامه |
کرونا (آمار، ویدئو، نقشه) |
کرونا و ایران |
کرونا |
آمار ویروس کرونا |
کرونا – آمار لحظه ای ویروس کرونا |
کرونا (جامع) |
سامانه مقابله با کرونا |
تعداد نصب فعال |
200 |
200 |
200 |
1000 |
1000 |
1000 |
1 میلیون |
از دیگر سو اپلیکیشن های جانبی دیگری همچون دماسنح، فشار خون، تب سنج و ... نیز از این بازار سو استفاده کرده و به جز بهره مندی از اطلاعات افراد، کارکرد دیگری ندارد.
در پایان یکی دیگر از راههایی که میتواند به صورت قابل اعتماد و سریع مخاطب را آگاه کند، همین نوتیفیکیشنهای تلفن است که در این مدت وزارت بهداشت به درستی از آن استفاده مطلوب کرد و امروز نیز به منظور پیشگیری از انتشار اخبار جعلی پیرامون این ویروس می تواند نسبت به اطلاع رسانی های جانبی همچون آمار نیز بهره کافی ببرد.
انتهای پیام/