به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران (ایسکانیوز)، موضوع تحول در علوم انسانی، همواره یکی موضوعات بحث برانگیز و مهم در ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون بوده است؛ نظام آموزش عالی کشور با گذشت ۴۰ سال از انقلاب، هنوز نتوانسته به طور تمام و کمال، انتظارات و منویات امامین انقلاب اسلامی در حوزه علوم انسانی را محقق کند و همچنان کتب درسی و مبانی اندیشه‌ای علوم انسانی کشور، نشات گرفته از آموزه‌های غربی و غیرتوحیدی است.

مقام معظم رهبری در موارد متعددی به وضعیت نامطلوب علوم انسانی کشور اشاره کرده‌اند؛ به طوری که در این باره می‌گویند: «بسیاری از مباحث علوم انسانی، مبتنی بر فلسفه هایی هستند که مبنایش مادی گری است، مبنایش حیوان انگاشتن انسان است، عدم مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوی به انسان و جهان است. خوب، این علوم انسانی را ترجمه کنیم، آنچه را که غربی ها گفتند و نوشتند، عیناً ما همان را بیاوریم به جوان خودمان تعلیم بدهیم، در واقع شکاکیت و تردید و بی اعتقادی به مبانی الهی و اسلامی و ارزشهای خودمان را در قالبهای درسی به جوانها منتقل کنیم؛ این چیز خیلی مطلوبی نیست.»

از نظر دین مبین اسلام، انسان علاوه بر بعد جسمانی و مادی، دارای ساحت روحانی و معنوی نیز هست که نسبت به بعد مادی، از اهمیت بیشتری برخوردار است. اسلام برای تقویت بعد روحانی انسان، برنامه‌های بسیار راهبردی در نظر گرفته که تحت عنوان اعمال واجب و مستحب از آن‌ها یاد می‌شود. اعمالی که سعادت دنیوی و اخروی انسان را به همراه دارد و رشددهنده بعد روحانی انسان است.

انقلاب اسلامی نیز با هدف رسیدن تمدن نوین اسلامی و زمینه سازی برای حکومت مهدوی شکل گرفته است؛ به همین دلیل علوم انسانی که نظام آموزش عالی کشور در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به دانشجویان آموزش می‌دهد، باید نشات گرفته از آموزه‌های توحیدی اسلام باشد که علاوه بر بعد جسمانی انسان در ابعاد فردی و اجتماعی، ساحت روحانی انسان را در بربگیرد.

در این میان نقش دانشگاه‌ها برای احقاق این هدف، امری انکار ناپذیر است؛ به همین دلیل دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یکی از مولودهای انقلاب اسلامی طی ۲ سال گذشته، سعی کرده است در راستای تحول علوم انسانی کشور، گام بردارد و در جهت منویات مقام معظم رهبری حرکت کند. مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی براساس بخش‌نامه دکتر طهرانچی، ۳۱ کارگروه در سطح سازمان مرکزی و استانی تشکیل شد که چالش‌های حکمرانی و مدیریت کلان کشور را در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست و بین‌الملل، اقتصاد، دین و مذهب، فرهنگ و هنر و معماری و شهرسازی مورد بحث و بررسی قرار دهند.

تشکیل معاونت علوم انسانی

تشکیل معاونتی تحت عنوان علوم انسانی و هنر در دانشگاه آزاد اسلامی به سکانداری «عبدالحسین خسروپناه» را می‌توان نقطه عطفی در راستای عزم این دانشگاه برای تحولات گسترده در علوم انسانی کشور دانست. خسروپناه دارای کتب، مقالات و آثار علمی متعددی در حوزه فلسفه اسلامی و علوم انسانی است که به همین انتخاب او به عنوان سکاندار معاونت علوم انسانی و هنر، خبر از انجام فعالیت‌های گسترده و تخصصی در این حوزه می‌داد.

خسروپناه، راهبرد اصلی معاونت علوم انسانی و هنر را برای تحول در حوزه علوم انسانی، «حکمی سازی»، «بومی سازی» و «روزآمدی» می‌داند. وی در این باره می‌گوید: «تعالی علوم انسانی و هنر دارای سه مؤلفه روزآمدی، بومی‌سازی و حکمی سازی است و شناخت آخرین دستاوردهای دنیا بسیار مهم و حائز اهمیت است. ما برای پیشرفت و به روزآمدی باید در حوزه‌های مختلف همچون اقتصاد، جامعه‌شناسی و ... اطلاعات جامع و کاملی از آخرین نظریات داشته باشیم».

به گفته خسروپناه، اولین مرحله سند تعالی علوم انسانی روز آمدی است؛ بدین معنی که از آخرین دستاوردهای علمی و پژوهشی در دنیا را بدانیم و منابع ما به روز باشد. روزآمدی می تواند در شناخت مبانی فکری دانشمندان دنیا و تفکرات آن اثر قابل توجهی داشته باشد.

دومین مرحله بومی سازی است؛ یعنی بر اساس با توجه به نیاز هر منطقه نیازسنجی کنیم و با علم خود مشکلات آن منطقه را حل کنیم. آمایش سرزمینی موجب می شود نیاز و مشکلات هر منطقه به صورت جداگانه مشخص و براساس آن، کتب درسی برای حل مشکلات و نیاز آن منطقه تدوین شود.

سومین مرحله حکمی سازی است که باید با مبانی حکمت وارد شویم و نظریه‌های فرهنگی را با حکمت انجام دهیم.

نقش آفرینی هیئت‌های اندیشه ورز در سراسر کشور

خسروپناه ۱۶ تیرماه سال جاری، آیین‌نامه اجرایی هیئت‌های اندیشه‌ورز استانی تعالی علوم انسانی و هنر را به رؤسای استان‌ها، واحدها، مراکز آموزشی و معاونت آموزش‌های عمومی و مهارتی دانشگاه ابلاغ کرد. براساس این آیین نامه، تأسیس هیئت‌های اندیشه‌ورز استانی تعالی علوم انسانی و هنر در صدر وظایف معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه قرار دارد تا با ایجاد شبکه گسترده علمی و بهره‌گیری از اعضای هیئت علمی و افراد برجسته، زمینه ایجاد تعامل و همکاری بیشتر در درون خانواده دانشگاه آزاد اسلامی را فراهم خواهد کرد.

مساعدت و مشاورت در قلمرو سیاست‌گذاری، گفتمان‌سازی، پایش علمی و تشخیص نیازهای استانی و کشوری، شناسایی ظرفیت‌های علمی استان و ارائه پیشنهادهای عملیاتی در راستای تعالی علوم انسانی و هنر جهت تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به مرجعیت علمی و پیوند علوم انسانی و هنر با نظام و جامعه اسلامی از جمله وظایف هیئت‌های اندیشه ورز محسوب می‌شود. مساعدت و مشاورت در قلمرو سیاست‌گذاری، گفتمان‌سازی، پایش علمی و تشخیص نیازهای استانی و کشوری، شناسایی ظرفیت‌های علمی استان و ارائه پیشنهادهای عملیاتی در راستای تعالی علوم انسانی و هنر جهت تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به مرجعیت علمی و پیوند علوم انسانی و هنر با نظام و جامعه اسلامی از جمله وظایف هیئت‌های اندیشه ورز محسوب می‌شود.

فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه علوم انسانی طی ۲ سال گذشته، به همین نقطه ختم نشد و دکتر طهرانچی ریاست عالی این دانشگاه ۲۲ دی ماه، آیین‌نامه تدوین کتاب‌های مرجع و درسی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد را به واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی ابلاغ کرد.

براساس این بخشنامه، از جمله سیاست‌های تدوین «تدوین کتاب‌های مرجع و درسی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی»، توجه به عناصر اساسی روزآمدی، بومی سازی و حکمی سازی محتوای کتاب‌های درسی، توسعه همکاری و استفاده از توان سایر مؤسسات و شخصیت‌های علمی ملی و بین المللی در تألیف کتاب‌های درسی، پیراستگی متون درسی از القائات استعماری، الحادی و سکولاریستی و الگوسازی، مدل سازی، مفهوم سازی و نظریه پردازی با الهام از علوم بومی و اسلامی و نمادسازی و معرفی اندیشه ورزان و دانشمندان ایرانی و مسلمان و پیوند بین علم و عمل و توجه به رویکردهای کاربردی، فناورانه، اشتغال‌زایی و کارآفرینی به منظور تقویت مهارت های خلاقیت و اندیشه ورزی، استدلال و استنتاج و ... است.

نگاه ویژه به کرسی‌های نظریه‌پردازی و ترویجی

از دیگر اقدامات مهم دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه تحولات علوم انسانی، توجه ویژه به برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی و ترویجی بود؛ مقام معظم رهبری تاکیدات فراوانی را نسبت به برگزاری کرسی‌های نقد و نظریه پردازی در فضای دانشگاهی دارند، چرا که تمامی اندیشه ها و عقاید می‌توانند بدون هیچ مشکلی نظرات خود را درباره موضوعی خاص بیان کنند.

در همین راستا، حجت الاسلام ابراهیم کلانتری معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی اردیبهشت ماه سال ۹۷ با صدور بخشنامه‌ای، آیین‌نامه تشکیل کرسی‌های نظریه پردازی تخصصی و ترویجی دانشگاه آزاد اسلامی را به واحدها، مراکز آموزشی و سازمان سما ابلاغ کرد.

براساس این آیین‌نامه؛ تولید دانش بومی، ایجاد فضای خودباوری و نشاط علمی، کمک به فرآیند مدیریت دانش و تحول در علوم انسانی اسلامی، شناسایی محققان مبتکر و صاحب اندیشه و زمینه سازی برای بهره مندی از آراء آنان، ایجاد شبکه ای از محققان و بهره گیری از تبادل آراء و افکار و هم افزایی علمی و تقویت روحیه نقد و مناظره و کمک به فرآیند استقلال فکری و هویتی دانشگاه از جمله اهداف برگزاری کرسی‌های تخصصی در دانشگاه آزاد اسلامی به شمار می‌رود.

طی ۲ سال گذشته کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره به مناسبت‌های گوناگون از جمله انتخابات در واحدهای دانشگاه آزاد سراسر کشور برگزار شده که مورد استقبال دانشجویان قرار گرفته است. برگزاری چندین همایش، سخنرانی، جلسات تخصصی و... بخشی کوچکی از فعالیت‌های واحدهای دانشگاه آزاد در این حوزه محسوب ‌می‌شود. مرکز مطالعات، برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی براساس بخش‌نامه دکتر محمد مهدی طهرانچی، ۳۱ کارگروه در سطح سازمان مرکزی و استانی تشکیل شد که چالش‌های حکمرانی و مدیریت کلان کشور را در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست و بین الملل، اقتصاد، دین و مذهب، فرهنگ و هنر و معماری و شهرسازی مورد بحث و بررسی قرار دهند.

چالش‌های حکمرانی و مدیریت کلان کشور در دوران پساکرونا

جدیدترین و آخرین اقدام معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد، بررسی چالش‌های حکمرانی و مدیریت کلان کشور در دوران پساکرونا بود؛ مرکز مطالعات، برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی براساس بخش‌نامه دکتر محمد مهدی طهرانچی، ۳۱ کارگروه در سطح سازمان مرکزی و استانی تشکیل شد که چالش‌های حکمرانی و مدیریت کلان کشور را در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست و بین الملل، اقتصاد، دین و مذهب، فرهنگ و هنر و معماری و شهرسازی مورد بحث و بررسی قرار دهند.

هر کارگروه دارای یک مسئول و دبیر بود که جلسات را سه شب در هفته در فضای مجازی مدیریت می‌کردند؛ تمامی اعضای کارگروه موظف بودند که در این جلسات شبانه شرکت کنند و در حوزه تخصصی خود، به بحث و تبادل نظر بپردازند. موضوعات هرکارگروه در سه سطح کلان، میانه و خرد بررسی می‌شد.

تداوم فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه علوم انسانی، تحولات گسترده این علوم را در آینده‌ای نه چندان دور درپی خواهد داشت؛ تحولاتی که می‌تواند دانشگاه آزاد اسلامی را به عنوان اولین سکاندار اسلامی سازی و بومی سازی علوم انسانی در نظام آموزش عالی کشور جایگاه ویژه ای ببخشد.