تهران – ایسکانیوز: ایران دارای 231 چشمه آب گرم و آب معدنی شناخته شده‌است که قابلیت استفاده آب درمانی و تبدیل شدن به جاذبه گردشگری دارد. اما تاکنون تنها یکی از این چشمه‌ها در شهر سرعین برای این امر تجهیز شده‌است و باقی چشمه‌های آب گرم و آب معدنی ایران با وجود قابلیت‌های بسیاری که دارند مهجور و ناشناس مانده‌اند و تنها افراد محلی و به طور محدود از آنها استفاده می‌کنند. این یعنی تنها کمتر از نیم درصد این جاذبه وارد چرخه اقتصادی گردشگری کشور شده‌است.
این در حالی است که طی هزاران سال گذشته بشر به تجربه به خاصیت درمانی و تسکین دهنده بودن این چشمه‌ها و آب‌های جوشانش پی برده و همیشه به شکل سنتی از این قابلیت برای درمان استفاده کرده‌است. در حال حاضر نیز بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری سالانه حدود 45 میلیون نفر در دنیا برای استفاده از امکان آب درمانی و چشمه‌های آب گرم سفر می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال 2020 به 80 میلیون نفر بالغ شود. به همین دلیل کشورهایی خاورمیانه و شمال آفریقا مانند عربستان، امارات متحده عربی و مصر بیش از 120 میلیارد دلار در زمینه توسعه گردشگری آب درمانی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اما در ایران به دلایل مختلف این قابلیت هم مانند بسیاری از امکانات موجود بی‌استفاده مانده‌است.
ویژگی چشمه‌های آب گرم
به هر آبی که از زیر زمین می‌جوشد و به دلیل فعالیت‌های آتشفشانی، درجه گرمایی زمین و واکنش‌های هسته‌ای و شیمیایی درون زمین گرم می‌شود به طوری که در تمام طول سال دمایش چند درجه بالاتر از دمای محیط است، چشمه آب گرم می‌گویند. معمولا روی این آب‌ها بخار قابل دیدن است. دمای این آب‌ها معمولا بین 28 تا 65 درجه سانتی‌گراد است.
پژوهشگران آب‌های معدنی ایران را به چهار گروه بی‌کربناته، کلره، سولفاته و سولفوره که هر یک خواص ویژه‌ای دارند، تقسیم‌بندی کرده‌اند.تحریک فعالیت‌های مختلف بدن، انفعلات مثبت در سیستم گوارشی، درمان آرتروز روماتیسمی، تسکین اعصاب، تنظیم فشار خون، تصلب شرائین، بهبود گردش خون، درمان دردهای مفصلی، بهبود دردهای کلیه و مجاری ادراری و... از جمله خواص این نوع آب‌ها است. در واقع بشر طی قرن‌ها با تجربه فهمیده‌است که هر کدام از چشمه‌های آب‌گرم و معدنی چه خاصیتی دارد و از هرکدوم برای تسکین و درمان کدام درد باید استفاده کرد. در ایران نیز 231 مرکز آب‌درمانی شناسایی شده‌است و استان‌های سیستان و بلوچستان با 25 مرکز، آذربایجان غربی با 24 مرکز، هرمزگان با 20 مرکز، کرمان با 18 مرکز و اردبیل و سمنان هر یک با 14 مرکز به ترتیب بیشترین تعداد مراکز آب‌درمانی ایران را از آن خود کرده‌اند. البته تقریباً بیشتر استان‌های کشور از داشتن چشمه‌های آب گرم بهره‌مند هستند هر چند بیشتر آنها هنوز تجهیز نشده و امکان پذیرایی از تعداد زیاد گردشگر داخلی یا خارجی را ندارد.
بلاتکلیفی مانع توسعه چشمه‌های آب گرم
وضعیت مالکیت چشمه‌های آب‌گرم در ایران بلاتکلیف است. از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خود را متولی گسترش امکانات گردشگری از جمله تجهیز این چشمه‌ها می‌داند. از سوی دیگر سازمان آب به دلیل برداشت از آب‌های کشور خود را متولی این امر می‌داند و از سوی دیگر هم وزارت بهداشت با توجه به نقش درمانی این نوع آب‌ها خود را در این زمینه محق می‌داند علاوه بر اینکه محلی‌ها و بومی‌ها به شکل موروثی در برخی از نقاط خود را در این زمینه صاحب حق می‌دانند. این چندگانگی و بلاتکلیف بودن موجب شده‌است که کسی تاکنون رغبتی برای توسعه امکانات چشمه‌های آب گرم در خود نبیند. در نتیجه با وجود امکانات بالقوه بسیاری که ایران در این زمینه دارد، همچان این حوزه مهجور مانده‌است و در جذب گردشگران داخلی و خارجی نقش جدی ندارد.
حمید ضرغام، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این زمینه می‌گوید:« به نظر می‌آید ابعاد این نوع فعالیت‌ها هنوز مشخص نیست به همین دلیل این نوع گردشگری رونق نگرفته‌است و تنها افراد محلی که از خواص این نوع آب‌ها آگاه هستند به استفاده از آنها می‌پردازند و چشمه‌های آب گرم متعدد ایران هنوز به عنوان جاذبه گردشگری مطرح نشده‌اند.»
او تاکید می‌کند :« برای ساماندهی به این اوضاع باید سازمان‌های متولی یک کمیته یا شورا تشکیل دهند و ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کرده و بر سر شرایط توسعه و برداشت سود آن به توافق برسند.»
اسماعیل قادری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز با اشاره به اینکه برای ایجاد امکانات گردشگری در این چشمه‌ها و توسعه گردشگری تندرستی در کشور باید به پراکندگی این چشمه‌ها و توسعه منطقه‌ای آنها دقت کرد، می‌گوید:« برای حل این معضل بهتر است سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری استاندادرهای مربوط به امکانات گردشگری این چشمه‌ها را تدوین کند و با جلب همکاری سازمان منطقه‌ای آب و وزارت بهداشت امکان بهره‌برداری از این امکان بالقوه گردشگری را فراهم کند.»
محمد پناهی، دبیر شورای راهبردی گردشگری سلامت، به عنوان متولی رسمی ساماندهی به گردشگری سلامت در کشور در مورد اینکه چرا هنوز وضعیت مالکیت چشمه‌های آب گرم و آب معدنی بلاتکلیف است از تدوین دستورالعمل اعطای مجوز مجتمع‌های گردشگری طبیعت درمانی از جمله چشمه‌های آب گرم خبر داده و می‌گوید:« ما در مورد هر مورد به شکل خاص وارد عمل نمی‌شویم اما با تدوین این دستور العمل و تعیین استانداردهای لازم شرایطی را فراهم می‌کنیم تا مسائلی مانند مالکیت چشمه‌های آب گرم که در مورد آنها مشکل وجود دارد در قالب تفاهم‌نامه‌های استانی حل شود. در استان‌ها هم این اختیار وجود دارد که متناسب با شرایط مناطق خود و با توجه به دستورالعمل‌ها مشکلات این چنینی را حل کنند.»
به این ترتیب با تدوین این دستورالعمل امیدواریم بخش مهمی از مشکلات توسعه این نوع گردشگری در ایران از پیش پای سرمایه‌گذاران برداشته شود تا به زودی بتوانیم از گردشگری تندرستی و طبیعت درمانی نیز در فهرست جاذبه‌های گردشگری ایران نام ببریم.
رویا کاکاوند – سرویس اجتماعی
