ایساک یونانسیان*
یکشنبه یک نوامبر 2015 میلادی، (10 آبان ماه 1394) انتخابات زود هنگام پارلمانی در ترکیه برگزار شد.این انتخابات که به دلیل حد نصاب نرسیدن آرای هیچ یک از احزاب در انتخابات ماه ژوئن ترکیه و شکست احمد داوود اغلو در تشکیل دولت ائتلافی برگزار گردید، پیروزی قاطع حزب عدالت و توسعه را در برداشت.
برای بررسی آن چه در ماه های اخیر اتفاق افتاد و باعث شد حزب عدالت و توسعه این فراز و فرود را تجربه کرده و بار دیگر آرای از دست رفته خود در انتخابات پیشین را به دست آورد مباحث فراوانی مطرح است که می بایست علل و دلایل آن را در سه بازه زمانی:
- ترکیه قبل از انتخابات اول پارلمانی
- به بنبست رسیدن تشکیل دولت ائتلافی
- تحولات ترکیه ما بین دو انتخابات پارلمانی
بررسی و مطالعه کرد.
برای بررسی آنچه قبل از انتخابات ماه ژوئن در ترکیه رخ داد و باعث نتایج آن شد، ضروری است که بصورت اجمالی به سرگذشت حزب عدالت و توسعه از آغاز فعالیت خود تا انتخابات نخست بپردازیم.حزب عدالت و توسعه در 14 اوت 2001 میلادی از سوی گروهی از حامیان نزدیک نجم الدین اربکان نخست وزیر سابق ترکیه به سرکردگی عبدالله گل رئیس جمهور پیشین،رجب طیب اردوغان و بولنت آرینچ معاون کنونی احمد داوود اغلو نخست وزیر ترکیه و با حمایت های معنوی فتح الله گولن واعظ و نویسنده روحانی پایه گذاری شد.این حزب در هنگام تأسیس، خود را حزبی اسلام گرا ،میانه رو و طرفدار آمریکا و غرب با شعار تجارت آزاد معرفی کرد.که به اعتقاد اکثر کارشناسان این حزب شکل مدرن تری از حزب اخوان المسلمین مصر را تداعی می کرد.
در ابتدای کار سران حزب به خوبی به این مسئله واقف بودند که توسعه و رشد اقتصادی کشور تنها عاملی است که می تواند آن ها را در تمامی انتخابات پیروز کرده و زمینة حکومت طولانی مدت و اجرای برنامه هایشان را تضمین کند.از این رو حزب با پیاده کردن برنامه های اقتصادی که البته با کمک برخی عوامل و تحولات منطقه ای مانند جنگ داخلی عراق،تحریم های اقتصادی علیه ایران،همراه بود و تماماً به نفع ترکیه تمام شد، موفق شد، اقتصاد بیمار ترکیه را مداوا کرده و شکوفا سازد.
موضوعی که در ابتدا اکثر کاشناسان و افکار عمومی ترکیه در برنامه های این حزب نادیده انگاشتند و امروز نمود یافته است،افکار و برنامه های توسعه طلبانه و نو عثمانی گری حزب عدالت و توسعه بود که از همان ابتدا سرلوحة برنامه های این حزب قرار گرفت.در سال 2001 میلادی هنگامی که کتاب عمق استراتژیک احمد داوود اغلو که از او به عنوان طراح و معمار این حزب نام برده می شود منتشر شد به روشنی این سیاست بروز کرد،داوود اغلو در بخش انتهایی کتاب می نویسد:
«چنانچه ترکیه بخواهد عضوی تاثیر گذار در جامعه جهانی محسوب شود می بایست به ریشه های عثمانیزم خود بازگردد.»موضوعی که امروز در تک تک مجادلات منطقه ای مانند دخالت های ترکیه در عراق،سوریه و حمایت مستقیم از جریان های پان ترکی در ایران شاهد هستیم.
اما آنچه باعث شد حزب عدالت و توسعه علیرغم پیشرفت های اقتصادی و سیاسی سال های نخستین حیات خود در انتخابات پیشین در ماه ژوئن نتواند به حد نصاب آرا برای تشکیل دولت مستقل و تک حزبی دست یابد و سرآغاز افول رجب طیب اردوغان و هم حزبی هایش شد را می توان در چندین علت عمده جستجو کرد:
نخستین علت که مهمترین آن نیز می باشد را می توان سقوط دولت اخوان المسلمین مصر به رهبری محمد مرسی بر شمرد که بصورت واضح از سوی اردوغان و دولتش حمایت و پشتیبانی می شد.به دنبال سقوط محمد مرسی ماجراجویی های اردوغان ادامه یافت و این بار محاسبات اشتباه وی در موضوع سوریه که سقوط بشار اسد را سهل و دنباله روی بهار عربی می پنداشت ترکیه را وارد بازی خطرناکی کرد که تا به امروز گریبان خود و منطقه را فرا گرفته است.
از عوامل دیگر افول رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه را می توان خودکامگی وی در اداره کشور پس از رسیدن به ریاست جمهوری دانست که به ایجاد اختلافات فاحش سیاسی و عقیدتی بین وی و هم حزبی هایش خصوصاً عبدالله گل منجرب شد.همچنین ظهور گروه تروریستی داعش، مواضع نامفهوم و حمایت های غیر علنی سرمداران حزب عدالت و توسعه از این گروه،تنها گذاشتن کردها در جنگ کوبانی، نزول اوضاع اقتصادی ترکیه به دلیل ناامنی خود ساخته، برملا شدن مفاسد اقتصادی و دستگیری برخی وزیران و اعضای خانواده اردوغان و آغاز جنگ رسانه ای وی با مطبوعات از یک سوء و افشاگری های دوست و مرید سابق و دشمن کنونی وی یعنی فتح الله گولن از سوی دیگر مزید بر علت شد تا وی و حزب مطبوعش نتوانند حائز اکثریت آراء در انتخابات ماه ژوئن شوندو به ناچار وی پس از ملاقاتش با احمد داوود اغلو و خبر عدم توافق در تشکیل دولت ائتلافی از اختیارات قانونی خویش بهره جست و فرمان برگزاری انتخابات پارلمانی زود هنگام را صادر نمود که با این امر خود و حزبش را با آزمون و قماری سخت مواجه ساخت.
اردوغان به خوبی واقف بود که نتایج انتخابات آتی در صورت برگزاری آن در شرایط یکسان فرق چندانی با انتخابات ماه ژوئن نخواهد داشت و تشکیل دولت واحد از سوی حزب او و تحقق رویای او برای تغییر قانون اساسی کشور از پارلمانی به ریاستی و افزایش اختیارات رئیس جمهور، امکان پذیر نخواهد بود از این رو وی با استفاده از فاکتور درگیری داخلی با کردها و گروه پ.ک.ک که قبلا خود بانی صلح آن بود،ترکیه را وارد بازی خطرناکی کرد که می توانست آینده سیاسی خود و حزب عدالت و توسعه را با خطر جدی رو به رو سازد.بررسی اتفاقات روی داده در ماه های گذشته ترکیه به خوبی بیانگر این واقعیت است که هدف اردوغان از روی آوردن به این سیاست خطرناک، تنها یک هدف را به دنبال داشته است و آن هم نشان دادن این موضوع که تنها حزبی که می تواند از تمامیت ارزی کشور دفاع کرده و آرامش را به کشور باز گرداند حزب عدالت و توسعه است،و کردها و گروه پ.ک.ک تنها عاملان ناامنی در کشور می باشند.
اردوغان با این کار از یک طرف آرای برخی افراط گرایان ملّی گرا را هدف قرار می گرفت و از سوی دیگر باعث می شد با نا امن شدن شهرهای کرد نشین از میزان آرای کردها و اقلیّت ها به حزب دموکراتیک خلق ها کاسته شود.در خصوص این بازی خطرناک می توان دو انفجار هفته های گذشته در شهر های سوروچ و آنکارا را بر شمرد که به نظر اکثر کارشناسان از سوی دولت و در راستای تحقق اهداف حزب عدالت و توسعه برنامه ریزی و اجرا شد.
بررسی تمام موارد فوق و آنچه در انتخابات زود هنگام یک نوامبر در ترکیه اتفاق افتاد و باعث پیروزی حزب عدالت و توسعه شد می توان گفت: رجب طیب اردوغان و هم حزبی هایش به خوبی توانستند بر سر آنچه قمار کرده بودند سربلند شده و حداقل ترکیه را برای یک دوره چهار ساله دیگر اداره کنند.اما به نظر می رسد این دوره تفاوت های بسیاری با دوره های قبل داشته باشد زیرا ترکیه از یک سوء درگیر مسئله کردها و پ.ک.ک ، است و از سوی دیگر می بایست در کنار مسایل حل نشده ای مانند داعش و بحران سوریه اقتصاد نابسامان و روبه نزول ترکیه را سروسامان دهد مواردی که می توانند ترکیه و اقتدار گرایی اردوغان را در ماه های پیش رو ،آبستن حوادث بسیاری نماید.
*پژوهشگر مسایل ترکیه و قفقاز
