به گزارش خبرنگار سینمایی ایسکانیوز، هرساله بیش از 3 هزار جشنواره سینمایی در سراسر جهان برگزار می‌شود که از این تعداد تنها 15 جشنواره به عنوان جشنواره‌های بین‌المللی رقابتی شناخته شده‌اند. 15جشنواره‌ای که براساس تعریف سازمان فیاپف عنوان جشنواره‌های رقابتی را از آن خود کرده‌اند، عبارتند از «برلین» (آلمان)، «قاهره» (مصر)، «کن» (فرانسه)، «گوآ» (هند)، «کارلووی‌واری» (جمهوری چک)، «لوکارنو» (سوئد)، «ماردل‌پلاتا» (آرژانتین)، «مونترال» (کانادا)، «مسکو» (روسیه)، «سن‌سباستین» (اسپانیا)، «شانگهای» (چین)، «تالین» (استونی)، «توکیو» (ژاپن)، «ونیز» (ایتالیا) و «ورشو» (لهستان). در میان جشنواره های الف دنیا نام سه فستیوال از آسیا هم به چشم می آید، توکیو، شانگهای و گوآ.
اگر جشنواره فیلم فجر با نمونه های آسیایی که جز جشنواره های الف دنیا هستند مقایسه شود، شاید بهتر بتوان به فاصله این رویداد مهم سینمایی که هر سال در ایران برگزار می شود با استاندارد های جهانی پی برد.
جشنواره «توکیو» و «شانگ های» دو نمونه آسیایی هستند که جز جشنواره های «الف» در دنیا محسوب می شوند و مانند جشنواره فیلم فجر رویدادی رقابتی به حساب می آیند.
جشنواره «شانگهای» که هر سال در چین برگزار می شود، از سال 1993 اولین دوره اش برگزار شده است. یعنی از اولین دوره این جشنواره تاکنون 22 سال می گذرد و جشنواره «شانگهای» با اینکه عمر کوتاهی دارد اما جز جشنواره های الف است.
جشنواره «توکیو» نیز یکی از جشنواره های آسیایی است که نامش در میان جشنواره های الف دنیا قرار دارد.
این جشنواره از سال ۱۹۸۵ آغاز به‌کار کرد و تا ۱۹۹۱ به‌صورت هر دوسال یکبار برگزار می‌شد که پس از آن به صورت سالانه ادامه یافت. جایزه بزرگ این جشنواره به نام ساکورا به بهترین فیلم بخش مسابقه اهدا می‌شود.
از عمر این فستیوال هم 30 سال است که می گذرد، آنچه مهم است اما عمر جشنواره فجر است که از هر دو این فستیوال ها بیشتر است. اما تجربه ای که در طول 34 سال برگزاری این جشنواره وجود دارد هیچ گاه باعث نشده که این رویداد سینمایی از نظر کیفی تغییر کرده و به فستیوالی جهانی تبدیل شود. و حتی بسیاری از جشنواره های معتبر دنیا، جشنواره فیلم فجر را به عنوان جشنواره ای محلی قبول دارند.
ساختاری که در جشنواره فیلم فجر وجود ندارد
مهم ترین پرسشی که درباره جشنواره فجر می توان مطرح کرد این است که چرا با وجود قدمت بیشتر این جشنواره نسبت به فستیوال شانگهای و توکیو همچنان جشنواره ای محلی است و نتوانسته الف باشد؟!
اولین نکته ای که شاید پاسخی منطقی به این پرسش دهد این است که فستیوال های معتبر جهانی، ساختارمند هستند؛ یعنی در طول سالیان برگزاری این جشنواره ها شیوه برگزاری آنها تغییر نکرده است. چیزی که در جشنواره فیلم فجر وجود ندارد. با نگاهی گذرا و سطحی به دوره های مختلف جشنواره فجر نتیجه ای جز بی برنامه بودن به دست نخواهد آمد، در هر دوره از جشنواره، سیاست های برگزاری آن تغییر کرده است، تا دهه هفتاد این جشنواره به شکل ملی برگزار می شود اما از دهه هفتاد نام بین الملل را با خود به یدک می کشد، در دوره هایی از جشنواره بخش هایی مثل فیلم های اول، گاهی حتی فیلم های اول و دوم هم به این جشنواره اضافه و یا از آن حذف شده اند، بخش سینمای آسیا، فیلم های معناگرا، همه اینها تغییرات اندکی است که در طی 34 دوره می توان به شکل نمونه وار به آنها اشاره کرد. با اضافه و کم شدن بخش های جشنواره خواه ناخواه جوایز هم کم و زیاد می شوند و در واقع این رویداد سینمایی هیچ گاه تعداد جوایز ثابتی نداشته است. در جشنواره ای مانند «کن» یک بخش اصلی وجود دارد و یک بخش دوربین طلایی که به بهترین فیلمساز فیلم اولی اهدا می شود. در واقع این بخش جشنواره «کن» بیشتر کشف پدیده هاست، پدیده های نوظهوری که فستیوال «کن» آنها را می یابد. در صورتی که همین بخش در جشنواره فیلم فجر هم وجود دارد و در آن سه جایزه اهدا می شود و در واقع همین تعداد زیاد جوایز و پخش کردن آن بین فیلم های مختلف از کشف استعدادهای جوان و رقابت بین آنها می کاهد.

دولتی بودن آفت جشنواره فجر
اما چرا جشنواره فیلم فجر در طول 34 سال تا این حد دچار نوسان است؟! شاید یکی از دلایل تغییر در بخش ها و شاخه های این جشنواره متغییر بودن دولت ها باشد، به دلیل دولتی بودن جشنواره فیلم فجر، با تغییر هر دولت و روی کار آمدن دولت جدید، سیاست های جدیدی به این جشنواره اعمال می شود. در صورتی که در فستیوال های معتبر دنیا با جابه جایی دولت ها هیچ گاه رویکردهای آن فستیوال تغییر نمی کند چون اصولا این جشنواره ها دولتی نیستند.
یکی دیگر از دلایل دگرگونی های جشنواره فجر، متغییر بودن دبیر جشنواره است. چون هر دبیری می خواهد تفکرات خود را به جشنواره تزریق کند و این یعنی نداشتن رویه ای ثابت برای فستیوالی که می تواند نشانه دهنده فرهنگ و هنر ایران به دنیا باشد. در واقع این رویداد سینمایی از فرمول مشخصی تبعیت نمی کند.

این یک جشن است یا جشنواره
نکته حائز اهمیت دیگر در این مورد، بلاتکلیفی آن در جشنواره بودن و یا جشن سینمای ایران بودن است. از طرفی حجت الله ایوبی سال گذشته در گفتگویی که با ایسکانیوز داشت، جشنواره فیلم فجر را جشن سینمای ایران نامید و گفت: جشنواره فیلم فجر از فرمول جشنواره های دیگر تبعیت نمی کند و در واقع جشن سینمای ایران است. این گفته تنها با یک دلیل تناقض خود را آشکار می کند و آن هم رقابتی بودن آن است، اگر در این رویداد سینمایی رقابتی وجود نداشت می شد نام جشن را بر روی آن نهاد اما در هر صورت مسابقه سینمای ایران یک جشنواره است نه جشن.

با نگاهی به فستیوال های معتبر دنیا در قیاس با جشنواره فجر می توان به این نتیجه رسید که مسابقه سینمای ایران ترکیبی از چند جشنواره است از یک سو شبیه به فستیوال «کن» است، در جشنواره «کن»، فیلم ها باید اولین نمایش جهانی خود را داشته باشند، در جشنواره فیلم فجر هم همین موضوع البته در مورد بخش ملی وجود دارد، بخشی به نام دوربین طلایی در «کن» وجود دارد که به بهترین فیلم اول جایزه می دهد که در مسابقه سینمای ایران هم همین بخش البته به شکل دیگری وجود دارد. اما از طرف دیگر این جشنواره شبیه به اسکار است، در مراسم اسکار جوایز فقط به فیلم های انگلیسی زبان داده می شود و فقط یک جایزه به فیلم های غیرانگلیسی زبان داده می شود که این مساله با توجه به گستردگی زبان انگلیسی قابل توجیه است اما در جشنواره فیلم فجر هم تنها به فیلم های ایرانی اهدا جایزه می شود، هر چند بخشی هم به نام جشنواره بین الملل وجود دارد که در آن باز هم فیلم های ایرانی وجود دارند و اتفاقا در آن بخش هم فیلم های ایرانی جایزه می گیرند. (در واقع سینمای ایران جشنواره بین الملل برگزار می کند و همیشه برنده، فیلم های ایرانی هستند).
نکته جالبی که سال گذشته وجود داشت این بود که بعضی از فیلم های ایرانی در بخش ملی جشنواره فیلم فجر انتخاب نشدند اما در بخش بین الملل که اردیبهشت امسال برگزار شد پذیرفته شدند (فیلم هایی که در بخش ملی سینمای ایران حضور دارند کیفیتی فراتر از فیلم های بخش بین الملل دارند).
نکته مهم دیگر آن استکه در جشنواره ای مانند «کن» تعداد محدودی مهمان از سراسر دنیا می توانند در این فستیوال شرکت کنند که آنها هم متشکل از هنرمندان، منتقدان و خبرنگاران هستند اما در ایران علاوه بر همه اینها مردم هم می توانند در زمان برگزاری این جشنواره فیلم ها را به راحتی ببینند که این به تنهایی می تواند روی فروش سال بعد سینماها تاثیر منفی بگذارد، حتی چند سال است که فیلم ها علاوه بر تهران در شهرستان ها هم به نمایش درمی آیند که هم از تمرکز جشنواره در تهران و اهمیت آن کاسته و هم باعث می شود تا فیلم ها در زمان اکران آن تازگی که قرار است برای مخاطب داشته باشند را از دست بدهند. در همه فستیوال های معتبر جشنواره در یک مکان خاص برگزار می شود اما جشنواره فیلم فجر علاوه بر کاخ جشنواره که برج میلاد است، کاخ مردمی هم دارد و در سینماها و هر شهری که تقاضای میزبانی جشنواره را داشته باشد برگزار می شود که همه اینها باعث می شود تا جشنواره فیلم فجر بیشتر یک جشن باشد تا یک جشنواره و این باعث می شود تا سینمای ایران هر سال ضعیف و ضعیف تر شده و قابل رقابت حتی با همتایان آسیایی خود هم نباشد.
اینها گوشه ای از مشکلاتی بود که باعث می شوند تا جشنواره فیلم فجر هیچکاه نتواند جشنواره ای معتبر در دنیا باشد.
503502