به گزارش ایسکانیوز به نقل از خبرآنلاین، نظام آموزشی ایران تنی زخم خورده و رنجور دارد. هر از گاهی زخمی کهنه دوباره سر باز می‌کند و پرده ها را کنار می‌زند و می گوید که مرهم ها اثری در درمانش نداشته‌اند. آموزش زبان فارسی به کودکان دو زبانه یکی از مشکلات کهنه نظام آموزشی در ایران است که با وجود تلاش‌های آموزش و پرورش دردی از آن درمان نشده و تنها به لطف مُسکن‌ها التیام یافته است.

هر چند زبان اول کودک بخشی از هویت شخصی، اجتماعی و فرهنگی او را تشکیل می‌دهد اما براساس آنچه که اصل 15 قانون اساسی بر آن تاکید دارد زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است و همین اصل لزوم آموزش زبان فارسی به کودکان دو زبانه را قوت می‌بخشد. گرچه اصل آموزش زبان فارسی مهم و ضروری خوانده می‌شود اما آموزش این زبان همواره یکی ازعلل افت تحصیلی در کشور به خصوص در مناطق بومی و محروم بوده است. براساس گفته‌های علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آذرماه سال 94 «170 هزار کودک در سال تحصیلی 93-94 از تحصیل در مقطع ابتدایی بازمانده اند و تعداد زیادی از مردودی‌ها را کودکان دوزبانه تشکیل می‌دهند.»

مشکلات آموزش زبان فارسی به کودکان دو زبانه در حالی به قوت خود باقی است که خبرها در آخرین ماه‌های سال گذشته حکایت از این دارد که وزارتخانه‌های دولت یازدهم دست به دست هم داده اند تا مشکلی از مشکلات کودکانه دو زبانه درمان کنند. علی ربیعی، وزیر کار سال گذشته در حالی از اختصاص ۴۰ میلیارد تومان برای کمک به مدارس دوزبانه خبر داده است که کار‌شناسان با تاکید بر تعداد محدود کلاس‌های دوزبانه در استان های دوزبانه، پیشنهاد بومی سازی کتاب‌های پیش دبستانی برای گذر از این مشکل را مطرح کرده اند. با این حال براساس گفته‌های محمد ابراهیمی،‌ نماینده دانش آموزان خوزستان در مجلس دانش آموزی کشور قرار است از سال آینده مدارس دوزبانه در استان‌های مرزی کشور مثل کردستان و خوزستان راه اندازی شود.

معلمانی که نمی توانند با دانش آموزان سخن بگویند

گرچه بسیاری از مسئولان بر این باورند که راه اندازی مدارس دو زبانه می‌تواند فهم زبان فارسی را برای دانش آموزان مناطق دو زبانه آسان‌تر کند اما تمام مشکلات به همین جا ختم نمی شود. برقراری ارتباط کلامی با دانش آموزان بومی بخش اعظم مشکلات معلمان غیر بومی را تشکیل می دهند.

بریچی، معلم سیستانی به خبرآنلاین می گوید: در برخی از مناطق نه تنها دانش آموزان 2 زبانه نیستند بلکه چند زبانه هستند. برخی از مناطق چندین طایفه دارند که هر کدام از این طایفه‌ها با لهجه های متفاوتی حرف می زنند که حتی معلمان بومی هم نمی توانند گویش تمام آنها را بفهمند. فهم زبان و درک احساسات دانش آموزان بخش بزرگی از مشکلاتی است که معلمان غیر بومی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. معلمان غیر بومی نه تنها از انتقال مفاهیم آموزشی و بیان تکالیف دانش آموزان عاجز هستند بلکه در درک احساسات دانش آموزان نیز نتوانند.

او که با شیوه آواورزی و الفباورزی با دانش آموزانش کار می کند،‌ ادامه می ‌دهد: در کلاس من دانش آموزانی هستند که زبان های مخصوصی دارند و با لهجه براهویی صحبت می کنند. هرچند من بومی سیستان هستم اما گویش این دانش آموزان را نمی فهمم. به همین خاطر زنگی را به آموزش زبان براهویی به معلم اختصاص داده ام. از دانش آموزان می‌خواهم تا کلماتی را با لهجه خود به من آموزش دهند.

رضا درمان، مدیرعامل جامعه یاوری فرهنگی اما معتقد است که زبان اصلی دانش آموزان دو زبانه همان زبانی است که با آن تکلم می‌کنند. او به خبرآنلاین می گوید: برای کودکی که در خوزستان زندگی می کند زبان اصلی عربی است و برای کودکی که در بلوچستان زندگی می‌کند زبان اصلی بلوچی است و ما اصرار داریم تا زبان فارسی را به عنوان زبان اصلی به آن‌ها یاد دهیم.

متاسفانه قبل از اینکه مکالمه زبان فارسی را به این دانش آموزان یاد دهیم سعی می کنیم که در کلاس اول دبستان خواندن و نوشتن این زبان را به آنها بیاموزیم و از آنها امتحان بگیریم. زبانی که گاهی حتی الفبای آن را هم به درستی نمی‌دانند چرا که الفبای بلوچی با الفبای فارسی فرق دارد و این یکی از مشکلات اصلی آموزش زبان فارسی به دانش آموزان دو زبانه است. کودکانی که در 6 سال نخستین عمر خود هیچ وقت فارسی صحبت نکرده اند باید خواندن و نوشتن فارسی را یاد بگیرند. کودکانی که دایره لغات و واژگان فارسی آنها نزدیک به صفر است حالا باید سعی کنند خواندن و نوشتن را فارسی را بیاموزند.

کودکانی که از تلویزیون محرومند

گرچه آموزش زبان فارسی مطابق قانون اساسی در تمامی مدارس لازم الاجرا است و تمامی کتاب های درسی برای تدریس به تمامی دانش آموزان به زبان فارسی تالیف می‌شوند اما سوال اساسی اینجاست که چگونه کودکی که تا پیش از ورود به مدرسه کلماتی غیر از زبان بومی خود را به تکلم نکرده، می‌تواند به یک باره زبان فارسی را بیاموزد و فارسی بخواند؟

بریچی معلم سیستانی در این رابطه به خبرآنلاین می گوید: عموما تمامی دانش آموزان دو زبانه با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. با وجود این برخی از دانش آموزان به واسطه دسترسی به وسایل ارتباط جمعی همچون تلویزیون وضعیت بهتری دارند. در کلاس من دانش آموزانی هستند که به راحتی می توانند فارسی صحبت کنند.اینها دانش آموزانی هستند که در خانه های خود تلوزیون دارند و کارتون و فیلم تماشا می کنند. اکثر دانش آموزان به دلیل مشکلات اقتصادی و فقر از داشتن تلویزیون محرومند. به همین خاطر برای بهبود وضعیت زبان آموزی دانش آموزان در کلاس چند دقیقه ای را به پخش کارتون اختصاص می‌دهم.

او در رابطه با نحوه آموزش کتاب‌های درسی به دانش آموزان دو زبانه می‌گوید: برای یادگیری کتاب درسی در ابتدا متن کتاب را به زبان و گویش دانش آموزان می خوانم و یا از پایه ها ی بالاتر برای تفهیم مطالب کتاب به پایه های پایین تر کمک می گیرم و در مرحله بعد کتاب را به زبان فارسی به دانش آموزان تدریس می کنم.

آشنایی با زبان فارسی پیش از ورود دانش آموزان دو زبانه به مدارس سخنی است که عموم کارشناسان حوزه آموزش با آن هم نظرند. رضا درمان، مدیرعامل جامعه یاوری فرهنگی مشکل اساسی آموزش زبان فارسی به کودکان دو زبانه را عدم آشنایی آنها با زبان فارسی پیش از ورود به دبستان می داند و می‌گوید: کودکان پیش از حضور در کلاس درس هیچ تمرینی بر روی زبان فارسی ندارند و اینجاست که لزوم آمادگی کودکان پیش از شروع دبستان مطرح می شود. چرا که کتاب های آموزشی در مدارس برای یادگیری مکالمه زبان فارسی طراحی نشده اند و فقط مخصوص فراگیری خواندن و نوشتن زبان فارسی هستند. بنابراین باید پیش از ورود دانش‌آموزان به مدرسه دایره لغات آنها تا حد مطلوب رشد کند.

آموزش پیش از دبستان مهمترین نیاز دانش آموزان دو زبانه

یادگیری زبان و جایگزینی آن به جای آموزش پیش دبستانی و بومی سازی کتاب‌های پیش دبستانی از جمله برنامه‌هایی است که آموزش و پرورش برای رفع مشکلات زبان آموزی دانش آموزان برای سال تحصیلی آینده در نظر گرفته است. آموزش و پرورش امید دارد تا با توسعه دوره‌های پیش‌دبستانی بتواند وضعیت آموزشی دانش‌آموزان دوزبانه را بهبود بخشد. در این میان جامعه یاوری فرهنگی هم‌راستا با این وزارت خانه گامی مثبت بردارد.

رضا درمان، مدیرعامل جامعه یاوری فرهنگی در این رابطه می‌گوید: آموزش پیش دبستانی موضوعی نیست که خالق آن جامعه یاوری باشد. آموزش پیش دبستانی مسیر کهنه ای است که سال های گذشته شناسایی شده و ما در شناسایی آن نقشی نداشته ایم. آموزش و پرورش هم سال های قبل پیش دبستانی اول را در 5 سالگی و پیش دبستانی دوم را در 6 سالگی طراحی کرده و نشان دهنده این است که به این مشکل آگاه بوده است. اما به خاطر مسائل بودجه ای، حجم کارها یا عدم برنامه مسنجم تمرکز کافی روی این موضوع وجود نداشته است.

او به اجرای طرح یادگیری زبان به جای آموزش پیش دبستانی اشاره می‌کند و می‌گوید: بحث پیش دبستانی تا سال گذشته برای بچه ها اجباری نشده بود و از سال 94 پیش دبستانی پوشش دولتی پیدا کرد. اما آنچه که جامعه یاوری فرهنگی بر روی آن تمرکز کرده، ورود حوزه سازمان های مردم نهاد به آموزش است. جامعه یاوری به عنوان یک سازمان مردم نهاد به این حوزه ورود پیدا کرد تا کمک های مردمی را به این بخش نیز جلب کند.

جامعه یاوری فرهنگی در دو سال گذشته کوشیده است تا مشکل کودکان دوزبانه را در فهم زبان معلم، با روش هایی حل کند؛ با تالیف و توزیع رایگان کتاب های پیش دبستانی در مناطق محروم، امکان شرکت بچه ها در این دوره و کسب آمادگی قبل از ورود به مدرسه را فراهم کرده است. در بسیاری از مناطق والدین به دلیل هزینه های تحصیل، مانع از حضور فرزندانشان در دوره پیش دبستانی می شوند. دوره های آواورزی و الفباورزی را برای معلمان و دانش آموزان برگزار کرده تا کودکان با تقویت مهارت های کلامی شان، ارتباط بهتری با زبان فارسی برقرار کرده و فهم بهتری از کلام پیدا کنند.

درمان دراین باره می گوید: استان خراسان جنوبی به واسطه اجرای طرح های جامعه یاوری فرهنگی در حوزه محتوا، کیفیت، اثر بخشی مطالب و محتوای آموزشی مقطع پیش دبستانی توانست جهش خوبی بین استان های کشور داشته باشد و این استان بعد از استان آذربایجان شرقی در مقام دوم بایستد. آذربایجان غربی سال گذشته رتبه اول را در حوزه پیش دبستانی کسب کرد چرا که قبل از الزام پوشش پیش دبستانی، این مقطع را برای دانش آموزان خود الزامی کرد.

مدیر عامل جامعه یاوری فرهنگی در رابطه با اقدامات این سازمان بیان می کند: در سه سالی که بر روی آموزش دانش آموزان پیش از ورود به مدرسه کار کرده ایم استان خراسان جنوبی را پوشش داده ایم و در سال تحصیلی 94-95، 2 هزار کودک در مقطع پیش دبستانی یا اول دبستان را در حاشیه شهر زاهدان پوشش دادیم. 430 معلم را در قطب آموزشی ایران شهر در استان سیستان و بلوچستان در بخش الفبا باورزی آموزش دادیم. که در مجموع حدود 20 هزار کودک پایه اول دبستان را تحت پوشش خود قرار دادند.

او ادامه داد: جامعه یاوری فرهنگی بنا دارد تا در سال 95-96 این کار را وسعت دهد. امیدواریم در استان سیستان و بلوچستان به کار خود وسعت دهیم و وارد استان های جدیدی چون استان هرمزگان یا استان هایی مشابه که با این مشکل روبرو هستند، شویم.

کتاب‌های بومی، باز مضاعف بر دوش معلمان

مطابق ماده 19 قانون برنامه پنجم توسعه و همچنین بیانیه ارزش ها در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تقویت گویش محلی و ادبیات بومی در مدارس به منظور تقویت هویت مشترک ایرانی-اسلامی امری ضروری دانسته شد و از همین رو از سال 94 مجوز تالیف محتوای اولین کُتب درسی به زبان محلی (بومی) صادر شد و نخستین تالیف کتاب درسی با زبان کُردی کلید خورد.

همچنین علی اصغر فانی، وزیر اموزش و پرورش دراین باره گفته است: در بحث ورود به تحصیل یکی از بزرگترین مشکلات دو زبانه بودن برخی از نقاط کشور است؛ به گونه ای که در این مناطق کودک پس از ورود به مقطع دبستان به دلیل آشنایی به زبان مادری و ناآشنا بودن به زبان فارسی نمی توانست درس را متوجه شود و در نتیجه عقب می ماند لذا این مقوله تا هنگامی که کودک با زبان فارسی آشنا شود ادامه خواهد داشت. با توجه به این مقوله در سال 95 برای اولین بار پیشنهادی به دولت ارائه شد تا بر مبنای این مقوله اعتباری بالغ بر 501 میلیارد تومان اعتبار برای توسعه پیش دبستانی ها در کشور اختصاص یابد که با توجه به اهمیت موضوع قطعأ نمایندگان مجلس نیز به این اعتبار خواهند افزود.

به گفته او هدف این پروژه مناطق دو زبانه کشور همچون سیستان و بلوچستان است: بر اساس این طرح کودک درسن 5 سالگی به این مهدها آمده و آموزش های لازم را فراگرفته سپس با همسنان خود همبازی می‌شوند تا هنگام ورود به دبستان با مشکل عدم درک زبان فارسی روبه رو نشوند

گرچه براساس گفته‌های مسئولین آموزش و پرورش تدریس کتاب‌های بومی در مدارس قرار است از سال آینده اجرایی شود اما این طرح به رغم محسناتی که دارد، می تواند بار بیشتری را بر دوش معلمان دانش آموزان دو زبانه بگذارد.

رضا درمان، مدیرعامل جامعه یاوری فرهنگی در این رابطه معتقد است: گرچه این اقدام هویت بومی را در دانش آموزان تقویت می‌کند اما مشکلاتی را نیز به همراه دارد. از جمله اینکه ما در بسیاری از مناطق معلمانی را داریم که بومی منطقه نیستند. معلمانی را می شناسم که تبهری در زبان بلوچی ندارند. چنین معلمانی چگونه می توانند کتاب بلوچی را به دانش آموزان تدریس کنند. ضمت اینکه کتاب بومی هیچ کمکی به آموزش زبان فارسی نمی کند. بلکه زبان بلوچی را در کنار زبان فارسی قرار می دهد و حجم کار را برای معلمان وسیع تر می کند. کتاب های بومی در عین اینکه آزادی عمل بیشتری را به دانش آموزان می دهد و حس قومی را در آنها تقویت می کند اما از مشکل اصلی یعنی یادگیری زبان فارسی و تسلط بر آن ذره ای نمی کاهد.

20104