ریزگردها درمان ندارد، حالش را بدتر نکنیم!

مثل دردی است که به یک باره می‌گیرد و رهایت می‌کند. دردی که پزشکان هم از درمان قطعیش ناامید شده‌اند و می‌گویند تنها به همت برخی دارو‌های گران قیمت است که می‌توانند از رنج آن بکاهند. درد بی‌درمان ریزگرد چند سالی می‌شود که امان ایران و ایرانی را بریده است.

زهرا داستانی: بر طبق آخرین آمار 23 استان کشور با وجود بیش از 20 میلیون سکنه با مشکل ریزگرد‌ دست و پنجه نرم می‌کنند و همین آمار شرایط را وخیم‌تر و بحرانی‌تر نشان می‌دهد. ریزگردها می‌آیند و می‌روند و وعده‌های مسئولان هم به همراه آنها، تا زمانی که درد ریزگرد دوباره عود کند. ریزگردها آنقدر مهمان خانه‌های مردم بوده‌اند که دیگر آنها امیدشان را به بهبود شرایط از دست داده اند . رهایی از ریزگردها امروز همچون یک مسئله سخت ریاضی بدون پاسخ مانده‌ است. سوالی که روزی باید به آن پاسخ داده شود و شاید آن روز، امروز باشد.

ریزگردها را همه به خوبی می‌شناسند. ریزگرد توده‌ای از ذرات جامد ریز غبار و گاه دود است که در جو پخش شده و دید افقی را میان ۱ و ۲ کیلومتر محدود می‌کند و برای بیماران تنفسی بسیار زیان‌آور است. آن طور که پروفسور پرویز کردوانی، پدر علم کویر‌شناسی ایران می‌گوید، ریزگردها به دو نوع تقسیم می‌شوند. ریزگردهایی که از غرب و جنوب بغداد، شرق اردن و عربستان، دشت شام در سوریه و حتی از صحرای آفریقا در مصر منشا می گیرند. این ریزگردها 2 هزارم میلیمتر قطر دارند و می توانند تا 15 هزار پا یا نزدیک به 5 کیلومتر بالا روند. به گفته او ریزگردهایی که منشا خارجی دارند خود به 2 نوع تقسیم می‌شوند. بخشی از ریزگردها از جنس کانی یا سنگ‌های خرد شده و بخشی دیگر از سنگ کوارتز تشکیل می‌شوند و اینها همان نوع ریزگردی هستند که از ماسک عبور می‌کند و وارد شش انسان می شوند و مانند چاقو آن را پاره می کند. اما نوع دوم ریزگردها، ریزگردهایی هستند که از مواد آلی یا نفت به وجود می‌آیند که می‌توانند سبب بروز سرطان در انسان شوند.

در رابطه با ضرر و زیان ریزگردها میان کارشناسان و مسئولان اتفاق نظر وجود دارد. کارشناسان معتقدند که ریزگردها نه تنها بلای جای انسان‌ها هستند بلکه زیان های فراوانی هم برای کشاورزی و مراتع طبیعی دارند چرا که ریزگردها از مانع رسیدن آفتاب به درختان می‌شوند یا جلوی منافذی که درختان به وسیله آنها co موجود در هوا را از جذب و اکسیژن را به محیط منتقل کند، می گیرند. ریزگردها بر روی زندگی زنبورهای عسل نیز تاثیرات منفی می گذارند. به اعتقاد پروفسور کردوانی، پدر علم کویر‌شناسی ایران، هر کندوی عسل در مناطقی درگیر ریزگرد تنها حدود 2 کیلو عسل تولید می کنند و این در حالی است که به طور طبیعی هر کندو بین 10 تا 12 کیلو عسل تولید می کنند. علاوه بر این‌ها، مرجان‌هایی سواحل خلیج فارس نیز از گزند ریزگردها در امان نمانده‌اند و رنگ طبیعی خود را از دست داده‌اند. ایران با توجه به اینکه بیش از 80 درصد فضای بیابانی دارد، عمدتا با مشکلی به نام تثبیت ماسه یا همان شن‌های روان آشنایی داشته است اما ریزگرد پدیده جدیدی است که نزدیک به 7 یا 8 سال پیش آن را برای اولین بار در اهواز تجربه کرد که بر طبق اظهارات مسئولین این ریزگردها منشا خارجی داشتند اما آن طور که آمارها و اظهارات مسئولان نشان می‌دهد، سال به سال بر هجوم ریزگردهای خارج افزوده می‌شود که این دلایل متعدد زیست محیطی دارند.

چرا ریزگردهای خارجی به ایران می‌آیند؟

پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران در گفت و گو با «ایسکانیوز» در رابطه با دلایل افزایش ریزگردهای خارجی بیان کرد: کره زمین گرم تر شده و همین باعث می شد خود به خود پوشش گیاهی از بین برود. رود دجله و فرات کم کم مقدار آب اصلی خود را از دست داده است و به سبب اینکه ترکیه از ورود آب این دو رود به عراق جلوگیری کرده و باعث شده تا تالاب های آن خشک شود و چون از داخل این تالاب ها رفت و آمد می‌شود ، همین سبب پراکنده شدن بیشتر ریزگرد از سطح تالاب های خشک می شود. علاوه برا این زمین های زیر کشت در عراق بسیار کم است و چون همیشه این سرزمین ها دچار نا امنی و درگیری هستند به واسطه رفت و آمد خودروهای نظامی بیش از پیش گرد و خاک به هوا بلند می شود. گرچه به گفته کارشناسان عمده کانون ریزگردها کشورهای خارجی هستند اما ایران نزدیک به 6 سال است که خود به یک منشا ریزگرد تبدیل شده است و به گفته کردوانی به جز مازندران و گیلان سایر استان‌ها خود تولید کننده ریزگرد در کشور هستند. به اعتقاد او دلیل اصلی این است که بسیاری از تالاب ها و باتلاق های کشور خشک شده اند. دومین عامل نابودی پوشش گیاهی دشت‌های ایران است که به موجب کاهش منابع سطح آب زیر زمینی رو به نابودی می‌روند. پوشش گیاهی که مانع از ریزگرد یا بلند شدن ماسه می‌شدند.

کردوانی در رابطه با دلایل نابودی پوشش گیاهی در ایران گفت: عمق چاق در این دشت ها 8 تا 15 متر بود و به سبب وجود آب‌های زیر زمینی ریشه گیاهان می توانست آب را دریافت کنند. امروز به خاطر حفاری بی‌رویه چاه‌ها عمق آب‌های زیر زمینی به 100 تا 200 متر رسیده است. حتی در رفسنجان 400 متر حفاری نیاز است تا به آب دست پیدا کرد. در برخی مناطق مانند جهرم نیز سطح آب تا 575 متر پایین رفته است. وقتی که سطح آب‌های زیر زمینی که منبع اصلی تغذیه گیاهان هستند پایین می‌رود، ریشه گیاهان نمی‌توانند به این عمق نفوذ کنند و در نتیجه پوشش گیاهی خشک می‌شود و بعد از آن بیابان زایی اتفاق می‌افتد. از ابتدای انقلاب برای مقابله با بیابان زایی تاغ کاری کرده‌ایم. گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود، سبزوار هزاران هکتار جنگل تاغ برای جلوگیری از حرکت ماسه‌های روان کاشته شده‌اند اما امروز این تاغ‌ها در حال خشک شدن هستند چرا که در بالا دست این مناطق برای کشاورزی چاه حفر شده و همین سبب شده تا در این مناطق هم ریزگرد داشته باشیم.

بایر ماندن زمین های زراعی ریزگردها را افزایش می‌دهد

کردوانی معتقد است که آنچه که بیش از پیش سبب افزایش ریزگرد در ایران شده، بایر ماندن زمین های زراعی است. او در این رابطه بیان کرد: سال هاست که وضعیت آب در ایران حال و روز خوبی ندارد و بر طبق قانون آب ابتدا به شهر، صنعت و سپس به کشاورزی اختصاص پیدا می کند. بعد از آن اما طرح نکاشت را برای جلوگیری از کاشت زمین‌های کشاورزی در کشور اجرایی کردند و به ازای هر هکتار زمینی که به زیر کشت نمی‌رفت 3میلیون تومان پرداخت کردند. در اصفهان به دلیل عدم کاشت مزارع ریزگرد تولید می شود. ریزگردهایی که سرطان زا هستند بدلیل که کود فسفاتی که در زمان کشت برای رشد محصولات استفاده می‌شود به طور کامل جذب گیاه نمی‌شود. از کل کود فسفات تنها 30 درصد جذب گیاه می شود و 70 درصد آن به شکل سنگ در خاک باقی می‌ماند. زمینی که چندین سال کشت نشده پر از فسفاتهایی است که به وسیله باد تبدیل به ریزگردهای سرطان زا می شوند.

او ادامه می‌دهد: این نوع ریزگرد روز به روز زیادتر می‌شود چرا که روزانه سطح زیر کشت مزارع در روستاها کاهش می‌یابد. چاه‌های غیر مجاز بسته شده و میزان‌ آب چاه‌های مجاز در روستاها نیز بر طبق دستور نصف شده است. با بستن چاه‌ها چند اتفاق می‌افتد. زمین‌های زراعی بایر می‌ماند و سپس سبب مهاجرت روستاییان به شهرها می شود. در نتیجه این دو اتفاق، ریزگردها هم به شهرها مهاجرت خواهند کرد.

ریزگردها درمان ندارد، حالش را بدتر نکنیم

در حالی که سازمان محیط زیست از برنامه‌های استانی و شناسایی کانون‌های آن برای مقابله با گرد و غبار در کشور سخن می‌گوید، کردوانی، پدر کویرشناسی ایران معتقد است که اقداماتی که برای مبارزه با ریزگردها انجام می شود خود مسبب ازدیاد ریزگردهاست. او در گفت و گو با «ایسکانیوز» بیان کرد: به عنوان مثال مالچ نفتی حدود 4 سال عمر دارد و بعد از آن به دوده تبدیل ‌شود و عاملی برای سرطان انسان‌هاست.

آن طور که کارشناسان خبره می‌گویند ریزگردهای سرطان‌زا بزرگ‌ترین چالش زیست محیطی ایرانند. با این حال سوال اصلی همچنان به قوت خود باقی است. با ریزگردها چه کنیم؟ کردوانی معتقد است هیچ وقت نمی توان ریزگردها را درمان کرد. به گفته او هر سال بر میزان ریزگردها اضافه می شود. چرا که بخش عمده ای از آن منشا خارجی دارد. بیگانگانی که با ما کنار نمی آیند و همکاری نمی کنند. دلیل دوم این است که روش‌های مقابله با ریزگردهای داخلی و خارجی اثر گذار نیستند و علاوه بر آن محیط را هم آلوده می‌کنند.

#نه_به_مالچ_پاشی_ و_جنگل_کاری

پدر کویر شناسی ایران با اشاره به اظهارات مقام عالی جنگل ها و مراتع بیان کرد: روش پاشیدن مالچ نفتی و جنگل کاری برای مقابله با ریزگردهای داخلی و خارجی مردود است. کردوانی معتقد است که هر دوی این کار خیانت است. مالچ نفتی یازده ایراد دارد.
او ادامه داد: مالچ نفتی برای اولین بار در سال 1342 از لیبی وارد ایران شد. اولین بار از آن برای تثبیت ماسه‌های روان در فتح آباد بوئین زهرا استفاده شد. جنگل کاری گیاهان تاغ توسط آقای هنگ آفرید مسئول منابع طبیعی وقت آغاز شد اما هر دوی این روش‌ها امروز کارآمد نیستند.

چرا مالچ نفتی نه؟

چرا مالچ نفتی نه؟ به گفته کردوانی، مالچ ماده‌ای نفتی است که فرآیند بسیاری طولانی برای تولید آن وجود دارد. نفت ابتدا در کارخانه تبدیل به قیر می‌شود. سپس به کارخانه‌ای دیگر نیاز است تا آن را رقیق کند. برای رقیق کردن آن نیاز به آب است. برای رقیق کردن قیر نیاز به 50 درصد آب، 48 درصد قیر و 2 درصد ماده ممزوج کننده است. برای تبدیل کردن نفت گرانبها به مالچ هزینه بسیاری لازم است و از سوی دیگر سطح بسیاری از خاک را نمی پوشاند. علاوه بر آن نیازمند ماشین‌های مخصوص است. ماشین‌هایی که اگر یک ماه کار کرد باید 11 ماه بیکار بماند. وقتی که سراسر منطقه را مالچ بپاشند شبیه به این خواهد بود منطقه سراسر سوخته است. منظره زشتی را ایجاد می کند که سازمان محیط زیست با آن مخالف است. وقتی که مالچ پاشیده می شود بوی سوخته‌ای از آن متصاعد می‌شود که تنفس را سخت می‌کند. قیر سیاه ضریب حرارتی را بالا می رود و زمین را داغ می‌کند و حشرات زیر خاکی را می‌کشد. علاوه بر حشرات سابقه دارد که گیاهی به نام دم گاوی را نیز کشته است.

او ادامه داد: وقتی که مالچ بر بیابان پاشیده می‌شود در صورتی که بارندگی شود زحمت طبیعت را به هدر می دهد چرا که قیر چاله‌ها را پر می‌کند و آب در چاله ها نفوذ نمی‌کند و به صورت دریاچه در می‌آید و تبخیر می‌شود. پس از اینکه مالچ پاشیده شد نباید روی آن حرکت کرد، اتفاقی که در کشورهای همسایه امکان پذیر نیست. آخرین مورد این است که مالچ عمرکوتاهی دارد و پس از 4 سال از بین می رود و تبدیل به دوده می شود. بر همین اساس پیش و پس از انقلاب از مالچ برای تثبیت استفاده می کردند و همچنان نیز استفاده می کنند زیرا اثر آن از بین می رود. با این تفاسیر با توجه به اینکه منشا داخلی ریزگردها در روستاها یا کنار روستاها است، مالچ پاشیدن گزینه مناسبی برای مقابله با ریزگردها نیست چون خود روستاها در معرض خطر قرار می‌گیرند.

چرا جنگل کاری دیگر پاسخگوی ریزگردها نیست؟

به گفته کردوانی مناطقی که ما از پیش جنگل کاری کرده بودیم مانند حارث آباد سبزوار و بوئین زهرا امروز خشک شده است. او در رابطه با نحوه جنگل‌کاری بیان کرد: برای جنگل کاری بذر گیاه را در گدان‌های کوچک می کاشتند و نهال‌های کوچک را در حفره هایی که در زمین ایجاد کرده بودند قرار می‌دادند و به مدت 2 سال با تانکر به این بوته ها آب می دادند تا ریشه ها رشد کند و به آب زیر زمینی برسند. ما در این کار موفق بودیم اما امروز با حفر چاه‌های بسیار برای مصارف کشاورزی و شرب سطح آب‌های زیر زمینی به 300 تا 400 متر پایین رفته است. بنابراین برای مقابله با ریزگردهای استان هایی مانند اصفهان و یزد با وضعیت آبی آنها امکان پذیر نیست. با این حال پدر کویرشناسی ایران معتقد است که باید به جای مالچ پاشی و جنگل کاری نوآوری داشت و طرح ریگ پاشی او می‌تواند راهی برای رهایی مردم از ریزگردها باشد.

آی مسئولان؛ ریزگردها چه خواهند شد؟

به دنبال یافتن سرنوشت ریزگردها به سراغ ضیاءالدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار رفته ایم. او در گفت و گو با «ایسکانیوز» گفت: منشا خارجی ریزگردهای ایران حدود 20 تا 30 میلیون هکتار زمین است که از این مقدار نزدیک به 7 تا 8 میلیون هکتار زمین متعلق به عراق و 10 میلیون هکتار به عربستان تعلق دارد.

او در ادامه گفت: ریزگردها علل طبیعی دارد. از جمله دلایل آن این است که در منطقه غرب آسیا به شدت خشکسالی حاکم است. در طول 22 سال گذشته میزان بارش از متوسط جهانی پایین تر بوده و طبیعتا کاهش بارندگی خشکی زمین، از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش منابع آب و کاهش زمین‌های کشاورزی را به دنبال داشته است.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار با بیان اینکه پرسش «آیا سازمان محیط زیست می خواهد در رابطه با ریزگردها اقدامی انجام دهد؟» با این سوال که «آیا سازمان محیط زیست می‌تواند اقدامی در این رابطه انجام دهد؟» متفاوت است، گفت: این انصاف نیست که خبرنگاری عنوان کند که معصومه ابتکار داعش را مقصر ریزگردها می‌داند. این نشان می دهد که شنونده قرار نیست بشنود یا خود را به خواب زده
است.

چه کارهایی کرده ایم؟

شعاعی با اشاره به لزوم تعامل با کشورهای منطقه برای مقابله با ریزگردهای ایران گفت: ما بیش از یک سال از وقت خود را صرف برگزاری نشست‌های منطقه ای کردیم و برگزاری 11 نشست منطقه با کشورها عملا نتیجه مثبتی در بر نداشت. او در رابطه با علل عدم نتیجه نشست‌های منطقه‌ای گفت: بی‌نتیجه ماندن این نشست‌ها علل مختلفی داشت اما مهمترین آن شرایط سیاسی منطقه بود. زمانی که پدر بزرگ منطقه به موضوع ریزگردها بی توجه باشد و با ایران سر عناد داشته باشد، سایر کشورهای عربی نیز به این موضوع پاسخ سربالا خواهند داد.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار ادامه داد: به همین دلیل از سال 93 وارد تعاملات بین المللی شدیم و توانستیم در آذر ماه سال گذشته اولین قطعنامه گرد و غبار را در سازمان ملل به تصویب برسانیم. قطعنامه ای که مستقیم به گرد و غبار اشاره دارد. در این قطعنامه یونف مکلف شد تا در رابطه با چالش گرد و غبار در سطح جهان گزارش بنویسد. این نشان می دهد که سازمان ملل پذیرفته است، گرد و غبار یک پدیده فرامرزی است و که برای حل آن همکاری همه کشورها مورد نیاز است.

شعاعی ادامه داد: خوشبختانه ایران به عنوان مبتکر این کار با یونف همکاری کرده و این گزارش را تکمیل کرده است. یک ماه پیش در اجلاس یونیا در مجمع عمومی یونف توانستیم قطع نامه ای را مختص گرد و غبار تهیه کنیم که یونیسف نیز همین ابتکار عمل را در بنگلادش به خرج داد. به گفته شعاعی، امروز از اینکه بحث آسیب پذیری ایران از گرد و غبار منشاهای خارجی را در محافل بین المللی مطرح کرده ایم، رضایت داریم. در حال حاضر پیشنهاد داده ایم تا اولین اجلاس پیگیری قطع نامه های مصوب سازمان ملل در ایران تشکیل شود.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار با بیان اینکه بخش عظیمی از منشاهای گرد و غبار ایران به خصوص عراق با ایجاد آرامش و امنیت مرتفع می شوند، گفت: اگر مرور کنیم بخش عظیمی از گرد و غبار از مزارع کشاورزی رها شده نشات می گیرند که به دلایل امنیتی کشاورزان منطقه را ترک کرده اند و بخشی از آن بیابان هایی است که باید برای آنها طرح جامعی طراحی شود. او ادامه داد: پیشنهاد ما این بوده است که بلافاصله پس از تشکیل اجماع منطقه‌ای، صندوقی در منطقه تشکیل شود. ایران نیز به کشورها کمک خواهد کرد تا برنامه های منطقه ای در بُعد بین المللی پیگیری شود.

شاید 50 سال دیگر

شعاعی در پاسخ به این سوال که با وجود تلاش‌ها و برنامه‌های بین المللی سازمان محیط زیست، مردم چه زمانی هوای سالم را تنفس خواهند کرد؟ گفت: با تمام توضیحاتی که در رابطه با دلایل و اقدامات انجام شده برای مقابله با ریزگردها داده شده، این انتظار را از مردم نداریم که از ما بپرسند مشکل چه زمانی حل خواهد شد؟ می گویند مردم انتظار دارند که این مشکل آلودگی هوا و ریزگردها برطرف شود اما انتظار باید معقول باشد. در مورد گرد و غبار از خبرنگاران گلایه دارم. انتظار دارم که خبرنگاران منصف باشند.

او با اشاره به مدت زمان تثبیت گرد و غبار مغولستان بیان کرد: برای تثبیت گرد و غبار یک زمین 2 میلیون هکتاری با وجود اعتبار لازم و امنیت کافی حداقل 23 سال زمان صرف شد. زمینی که منشا گرد و غبار در مغولستان داخلی بود و بر روی پکن، سئول و حتی ژاپن تاثیر می‌گذاشت. هر سه کشور اعتبارات خود را در یک نقطه جمع کردند و تمامی اهتمامات خود را در یک جا جمع کردند و در طول 23 سال 2 میلیون هکتار را تثبیت کردند. شعاعی در ادامه گفت: بنابراین اگر از من بپرسید که برای سه میلیون هکتار زمین شناسایی شده ایران چه مدت زمانی وقت باید صرف شود؟ می توانم بگویم که اگر با همان همت و اعتبار چینی ها برای مقابله با ریزگردها کار کنیم حداقل 50 سال زمان لازم است.

آی مردم؛ انتظارات معقول داشته باشید

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار گفت: مردم اگر انتظار دارند باید انتظار به حقی باشد. سلامت مردم انتظار به حقی است ولی باید راهکار نیز وجود داشته باشد. مردم نباید از دولت انتظار داشته باشند که جلوی وقوع زلزله را بگیرد. دولت باید اهتمام کند تا جلوی خسارات گرفته شود.

او ادامه داد: برای مقابله با منشا داخلی ریزگردها که کمتر از 5 درصد از گرد و غبار کشور را شامل می‌شود، برنامه های خود را آماده کرده و اعتبارات لازم را به دولت پیشنهاد داده‌ایم. طبیعتا از دولت انتظار نداریم که چند ده هزار میلیارد تومان پول برای این کار هزینه کند. بنابراین متناسب با اعتبارات برنامه ریزی کرده‌ایم.

شعاعی با اشاره به اقدامات انجام شده برای مقابله با ریزگردها گفت: برنامه خود از آبان ماه سال گذشته در اهواز آغاز کردیم. برای مقابله با ریزگرد در سایر استان‌ها، برنامه‌های خود را آماده کرده‌ایم و متناسب با اعتبارات برنامه‌ها را پیش می‌بریم.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار گفت: به فرض اینکه تمام 2 میلیون هکتار زمینی که منشا داخلی گرد و غبار در کشور هستند، تثبیت شوند، گرد و غبار به همان شدت قبل باقی خواهد بود چرا که بیابان‌های کشورهای همسایه منشایی قوی‌تر هستند.

شعاعی با بیان اینکه ما باید به عنوان خدمتگزاران مردم برای سلامت مردم تلاش کنیم، گفت: طبیعتا باید شرایط کشورهای منطقه را نیز در نظر گرفت.

او با طرح این سوال که تا چه حد می‌توان از عراق انتظار داشت که پول و اعتبارات خود را برای ریزگردها صرف کنند؟ گفت: با وجود این باور ما این است که عراق تا جایی که امکان دارد باید اعتبارات لازم را برای مقابله با ریزگردها صرف کند.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار گفت: تعاملات ما ادامه دارد و امیدواریم که این تعاملات نتیجه دهد تا برنامه‌ای جدی را در منطقه برای مقابله با ریزگردها آغاز کنیم. آن زمان می‌توانیم قول قطعی و زمان مشخصی را به مردم برای رهایی از ریزگردها بدهیم. البته امیدواریم که بخشی از شرایط با توجه به افزایش بارندگی بهتر شود.

20104

کد خبر: 656703

وب گردی

وب گردی