آموزش، تحصیل و حق دسترسی به امکانات آموزشی یکی از مهم‌ترین اهداف و برنامه‌های توسعه در هرجامعه‌ای است که با بسیاری از حقوق، زمینه‌های اجتماعی و سیاسی، مسائل ایدئولوژیک و مبانی اقتصادی دیگر رابطه تنگاتنگی دارد. همواره نرخ سواد و آموزش، میزان دسترسی به امکانات آموزشی، آمار فارغ‌التحصیلان، مساحت و امکانات فضاهای آموزشی و وضع معیشتی کارکنان این حوزه و موارد مشابه دیگر، رابطه معناداری با میزان توسعه‌یافتگی آن جامعه دارد.
در این میان یکی از مهم‌ترین مسائل حوزه آموزش را «تبعیض جنسیتی» و «وجود موانع تحصیل دختران» تشکیل می‌دهد. تفاوت در میان دختران و پسران در امکان ورود به مدارس و دسترسی به امکانات اموزشی و ادامه تحصیل تا سن ١٨سالگی در بسیاری از نقاط جغرافیایی جهان هنوز تفاوت فاحش و معناداری است. طبق آمار سازمان ملل و یونیسف در‌سال ٢٠١٤ از ۷٨میلیون کودکی که در مدرسه ثبت‌نام نشده‌اند، بیش از ٦٣درصد دختر بوده‌اند که حق ورود به مدرسه را نداشته‌اند یا در سال‌های ابتدایی آموزش از ادامه تحصیل محروم شده‌اند. با ادامه روند کنونی و در خوشبینانه‌‌ترین حالت در سراسر جهان، تا سال ٢٠٢١ تمامی پسران می‌توانند در جهان از تحصیلات ابتدایی برخوردار باشند، اما دختران تا پایان سال ٢٠٨٦ خواهند توانست به‌طور کامل در سراسر جهان، از حق آموزش برخوردار باشند. مسائل دینی و مذهبی، دورافتادگی جغرافیایی، نبودن مکان آموزشی، فقدان کادر و پرسنل آموزش‌دهنده، فقر، مشکلات معیشتی و اقتصادی، جنگ، آوارگی و عدم امنیت جانی، تبعیض جنسیتی و خشونت بنیادین علیه زنان، بی‌کفایتی برنامه‌های دولتی و فساد مالی و اداری درحوزه آموزش، موانع خانوادگی علیه آموزش دختران، بیماری و معلولیت جسمی و ذهنی، ازدواج زودهنگام دختران و بسیاری از موارد دیگر از جمله موانع و بن‌بست‌های دسترسی به حق آموزش و یادگیری سواد یا ادامه تحصیل در بسیاری از این جوامع است. در ایران و همچنین درتمام مناطق کردنشین نیز می‌توان آثار و نتایج و عواقب عدم امکان ورود به مدرسه یا ممانعت از ادامه تحصیل و ترک آموزش دختران و شکاف جنسیتی را به وضوح مشاهده کرد. آثاری که دارای ابعاد مهم و درازمدت روحی، روانی، اجتماعی، خانوادگی، حقوقی و فرهنگی است. حق آموزش زنان و دختران به‌عنوان یکی از مسائل بنیادی انسانی در بسیاری از اعلامیه‌ها و برنامه‌های سازمان ملل مطرح بوده است. برخی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی در زمینه حق زنان و دختران بر آموزش، عبارت‌اند از: ماده ٢٦ اعلامیه جهانی حقوق بشر، هرکس از حق آموزش برخوردار است؛ ماده ٣ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دولت‌های عضو متعهدند که حق برابر زنان و مردان برای برخورداری از کلیه حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مندرج در میثاق را که شامل حق آموزش نیز می‌‌شود، تضمین کنند، ماده ١٣ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، باید تحصیلات ابتدایی، به صورت رایگان و اجباری درکشورها در دسترس عموم باشد. تحصیلات دبیرستان و تحصیلات در سطوح عالی نیز باید بسته به شرایط موجود، به‌طور مساوی دراختیار همگان قرار داده شود؛ ماده ٢٨ کنوانسیون حقوق کودک نیز بر لزوم برخورداری همه کودکان از تحصیلات ابتدایی تأکید می‌کند. ماده ١٠ کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان بر لزوم اتخاذ اقدامات مقتضی برای مقابله با تبعیض علیه زنان در امر آموزش تأکید می‌کند. همچنین کنوانسیون منع تبعیض در آموزش مصوب یونسکو، اعمال تبعیض بر مبنای جنسیت در امر آموزش را منع می‌کند.
حق ازدواج در تقابل با حق تحصیل؛ این مورد مهم تنها مربوط به کردستان نیست بلکه دربسیاری از نقاط دیگر ایران نیز وضع مشابهی وجود دارد. همچنان‌که در متن قانون اساسی و اسناد توسعه ایران نیز بر ضرورت آموزش دختران و امکان آموزش رایگان تا پایان دوره تحصیلی متوسطه و به عبارتی تا پایان ١٨سالگی تأکید گشته است، اما ماده و تبصره‌هایی که در متن قانون اساسی وجود دارد که حق ازدواج را در تقابل با حق آموزش قرار می‌دهد. نخستین گزینه موجود پیش‌روی دختران بعد از ترک تحصیل یا حتی مهم‌ترین انگیزه برای پایان دادن به آموزش ازدواج است. ماده ١٢١٠ قانون مدنى اصلاحى سال، ١٣٦١ ماده ١٠٤١ اصلاحى سال ١٣٧٠: سن ازدواج دختران را ١٣سال ذکر کرده و حتی موارد و شرایطی را پیش‌بینی کرده که می‌توان دختری را در سن کمتر از ١٣سالگی نیز عقد نمود. مشاور و دبیر شورایعالی برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تأمین اجتماعی با نگاهی به آمار رسمی سال ٨٥ تا ٦ماه اول سال ٩٤ اشاره کرده که ٩٤٠هزار کودک ازدواج کرده در آمار از‌سال ٨٥ ثبت شده است که ٨٩٠هزار نفر آنان دختر بودند. اگر مهم‌ترین عامل ترک تحصیل پسران را به ورود به بازار کار و تأمین مخارج خانواده نام ببریم، نخستین گزینه دختران ازدواج است.
«نایسر» یکی از مناطق حاشیه‌ای شهر سنندج است که با حداقل امکانات به‌ویژه درحوزه آموزش روبه‌روست. این ناحیه با بیش از ٧٥هزار نفر جمعیت، تنها یک دبیرستان دخترانه دارد. تنها در‌سال تحصیلی ٩٥-٩٤ بیش از ٢٠٠ دختر در این ناحیه از شهر ترک تحصیل کرده‌اند
در کردستان نقاط حاشیه‌ای بسیاری وجود دارد که ساکنان آن به دلیل درآمد پایین و عدم اشتغال و فقر و آسیب‌های اجتماعی و بسیاری از موارد دیگر از شهرها به این نقاط پناه آورده‌اند. «نایسر» یکی از مناطق حاشیه‌ای شهر سنندج است که با حداقل امکانات به‌ویژه درحوزه آموزش روبه‌روست. این ناحیه با بیش از ٧٥هزار نفر جمعیت، تنها یک دبیرستان دخترانه دارد. تنها در‌سال تحصیلی ٩٥-٩٤ بیش از ٢٠٠ دختر در این ناحیه از شهر ترک تحصیل کرده‌اند. خانواده‌ها توانایی مالی برای پوشش هزینه تحصیل آنها را در سنندج نداشته‌اند و این دختران به خانه‌ها بازگشته‌اند. خانه‌ای که در ناحیه‌ای قرار دارد که نرخ بالای آسیب‌های اجتماعی و جرم و جنایت در آن آشکاراست.
*کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل
105105
