زهرا داستانی: فرقی ندارد در چه زمانی باشد، دیروز یا امروز، جبر حرف اول انتخاب رشته در ایران را می زدند. جبری که حکایت از این دارد که هدایت تحصیلی در ایران دچار نقصان است. انتخاب رشته و هدایت تحصیلی چه آن زمان که آموزش و پرورش دچار تحول نبود راه و رسم درستی را نداشت و چه امروز که آموزش و پرورش نوین این کار خطیر را برای آینده کشور و آینده سازانش برعهده گرفته است.

همه خوب به یاد داریم و آن را تجربه کرده ایم که تا چند سال پیش نمره و معدل شرط اول انتخاب رشته را برای دانش آموزان بود. هر کسی معدل پایین تری داشت مسلما از تحصیل در رشته های علوم تجربی و ریاضی کنار گذاشته می شد و کسی که نمره معدل خوبی داشت بدون هیچ تاملی رفتنش به رشته علوم انسانی با تباهی زندگی برابر می شد. تفکری که نارضایتی بسیاری را به همراه داشت اما دیگر همه به آن عادت کرده بودند و کمتر کسی با آن مبارزه می کرد. اما امروز شیوه جدید هدایت تحصیلی گرچه با هدف تغییرات مثبت و ایجاد تحولی عمیق آغاز به کار کرده است اما در همین ابتدای راه شکسته خورده است.

از ساختار 6-3-3 تا ساختار نوین تحصیلی

محمدرضا نیک نژاد، آموزگار و کنشگر صنفی در گفت و گو با ایسکانیوز به بررسی ریشه ها و پیامدهای طرح هدایت تحصیلی در کشور پرداخته و می گوید: در ساختار آموزشی 6-3-3 دانش آموزان به جای سال اول دبیرستان می باید در پایه نهم، رشته درسی خویش را برگزینند. شیوه تازه انتخاب رشته و گلایه ها و اعتراض های برآمده از آن دردسر تازه دست اندرکاران آموزشی کشور شده است. فرادستان مدعی اند که شیوه تازه هدایت تحصیلی در راستای هدف های سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است که در همین راستا دبیر شورای عالی آموزش و پرورش سنجه های هدایت تحصیلی تازه را چهار شاخصه استعداد فردی، علاقه، نیاز کشور و ظرفیت آموزش و پرورش کشور می دادند.

او ادامه می دهد: به گفته مدیرکل امور تربیتی و مشاور وزارت آموزش‌وپرورش، در چند سال گذشته گرایش دانش آموزان به رشته تجربی بیشتر شده است و آموزش و پرورش ظرفیت 500 هزار دانش آموز رشته تجربی را ندارد! باید " توزیع متوازن" باشد. اما گویا روشِ دست اندرکاران برای " توزیع متوزان" زور کردن خانواده ها و دانش آموزان برای رفتن به رشته هایی است که سامانه آموزشی توان پاسخگویی به آنها را دارد!

مدارس غیر دولتی راهی برای انتخاب رشته مورد علاقه

نیک نژاد با بیان اینکه آموزش و پرورش رفتن به مدرسه های غیر دولتی را راهی برای انتخاب رشته مورد علاقه خانواده ها و دانش آموز می داند، می گوید: از سوی دیگر معاون پرورشی وزیر خبر از همراهی با خانواده هایی می دهد که به این روش اعتراض دارند و سفارش به نرمش در برابر آنها می کند. موضوع که گفت و گو درباره هدایت تحصیلی در رسانه ها را داغ تر می کنند و دست اندرکاران نیز با پاسخگویی با واژه درخور "توجیه" درماندگی ساختار آموزشی در هدایت تحصیلی را بیشتر می کنند.

این آموزگار و کنشگر صنفی اجرای پایلوت طرح هدایت تحصیلی را یکی از بهترین راه ها برای تغییرات در سیستم آموزشی کشور می داند و می گوید: برای بررسی موشکافانه یک دشواری و حل آن باید به ریشه های پدید آورنده آن دشواری پرداخت. و البته از آنها درس گرفت. در اجرای طرح های گسترده و حساس، روشی شناخته شده هست که آن را اجرای "پایلوت" یا آزمایشی می نامند.

او ادامه می دهد: در این شیوه طرح در بخشی از گستره مورد مطالعه اجرا می شود و در میان مدت پیامدهای مثبت و منفی اش واکاوی و پس از کاهش پیامده های منفی برای اجرای گسترده در اختیار مجری قرار می گیرد. این روش به ویژه در طرح های آموزشی و بهداشتی – پزشکی بسیار کاربرد دارد.

تحولی که همه چیز را خراب کرد

نیک نژاد به ماه های نخستین اجرای ساختار آموزشی 6- 3- 3 برمی گردد و می گوید: حاجی بابایی وزیر آن زمان آموزش و پرورش با فشار بر نهادهای سیاست گذار و نظارتی آموزش و پرورش و با نادیده گرفتن نقدهای فراوان افزون بر تصویب شتابزده سند تحول بنیادین – که البته با سند اولیه نیز بسیار تفاوت داشت- دست به دگرگون کردن ساختار آموزشی ای زد که نزدیک 50 سال اجرا شده بود و همه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در خدمت خود داشت. ساختار 50 ساله در یک سال تغییر کرد و در همان زمان نیز آشفتگی بی مانندی بر نهاد آموزش سایه افکند و همه چیز در فاصله دو سه ماهه به هم ریخت.

او با بیان اینکه تغییر ساختار باید از نخستین پایه های آموزشی آغاز و به آرامی و با گذشت سال ها به بالاترین پایه برسد، می گوید: در حالی که حاجی بابایی، وزیر آموزش و پرورش آن دوران دگرگونی ساختار را از پایه ششم آغاز کرد و به دیگر پایه ها گستراند. این دگرگونی های ناگهانی سبب کمبود شدید نیروی ماهر در دوره دبستان و افزایش بی رویه نیروهای مازاد در دوره راهنمایی شد. افزون بر این فضای فیزیکی دبستان ها نیز آمادگی شش کلاسه شدن را نداشت و بسیاری از مدیران وادار به ساخت و ساز و یا بهره گرفتن از کانکس و دیوار پیش ساخته و تراکم بیش از اندازه کلاس ها و ... شدند. از این مهمتر طرحی به این اهمیت و گستردگی، باید به شکل پایلوت به اجرا در می آمد که وزیر با فشار جلو آن را گرفت. اما برتری اجرای پایلوت ساختار تازه، امروز خود را بیش از پیش نشان می دهد.

این آموزگار ادامه می دهد: اگر آن روز دست کم حاجی بابایی کمی حوصله می کرد و طرح را آزمایشی اجرا می کرد. امروز به جای این که همه دانش آموزان پایه نهم به گرفتاری هدایت تحصیلی دچار شوند، بخش کوچکی از جمعیت دانش آموزی و خانواده ها و سامانه آموزشی درگیر می شد و به آسانی می شد آن را کنترل کرد و پیامدهای منفی آن را به کمترین میزان رساند. گرچه گناه شورای عالی آموزش و پرورش، اعضای وقت و همچنین دبیر، اعضا و رییس پیشین و کنونی کمیسیون آموزش مجلس نیز در همراهی با این برنامه ها کمتر از حاجی بابایی نیست!

آشفتگی امروز پیامد شتابزدگی دست اندرکاران دیروز

او بیان می کند: امروز می بینیم که آموزش و پرورش، مدیران، خانواده ها و دانش آموزان و حتی مشاوران در اجرای طرح هدایت تحصیلی دچار آشفتگی و سردرگمی هستند. بی گمان آشفتگی امروز پیامد شتابزدگی دست اندرکاران دیروز است. گرچه از این زاویه که تیم امروز هم به خاطر عدم پیش بینی چنین بحرانی سزاوار سرزنش هست.

این آموزگار و کنشگر صنفی به نکته دیگر اشاره می کند و می گوید: این که سیاست کلی آموزش و پرورش دیروز و امروز، فرستادن دانش آموزان به رشته های کار و دانش و فنی و حرفه ای است، شاید این در دراز مدت سیاست درستی باشد – به ویژه با توجه به شمار فراوان دانش آموختگان رشته های نظری و مهندسی و ... و بی کاری فزاینده آنها- اما بی گمان بدون فرهنگ سازی میان فرهنگیان، خانواده ها، دانش آموزان و حتی فرادستان و فراهم کردن بستر درخور برای اجرای چنین طرح هایی، افزون بر بازی با سرنوشت شهروندان آینده و پایمال شدن حق انسانی آنها در ادامه تحصیل در رشته مورد علاقه شان باید شاهد آشفته بازاری مانند اکنون باشیم. امید است که دست اندرکاران بتوانند آسیب های شتابزدگی های گذشته و کنونی را به کمترین میزان برسانند.

20104