به گزارش ایسکانیوز و به نقل از روزنامه وقایع اتفاقیه، واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کتاب‌های درسی دهم متوسطه گنجانده می‌شود. این خبر ششم مرداد به نقل از فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است و به موجب آن، کتاب‌های تازه‌تألیف پایه دهم دوره متوسطه از نظر کاربرد واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی و جایگزینی آنها با واژه‌های غیرمصوب موجود در کتاب‌های درسی در دستور کار قرار گرفته است. این طرح، دستور و ابلاغیه لازم‌الاجرای ریاست‌جمهوری است که مسئولیت پیگیری آن با سازمان بازرسی کشور است و باید مصوبات فرهنگستان ادب فارسی در کتاب‌های درسی وارد شود و کلیه اصطلاحات غیر‌فارسی (لاتین، انگلیسی و...) که در فرهنگستان معادل مصوب دارند، از کتاب‌ها حذف و مصوب فرهنگستان جایگزین آنها شود. این تغییرات امسال در پایه دهم اتفاق می‌افتد و در سال‌های بعد در دیگر پایه‌ها نیز اجرائی می‌شود. دفتر تألیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه نظری نیز تأیید کرده است که کتاب‌ها بعد از ارسال به چاپخانه برگشت داده شده تا اصلاحات برای جایگزینی واژگان صورت گیرد. تاکنون کتاب‌های فارسی، ریاضی و ‌آمار، هندسه، زیست‌شناسی و ریاضی (رشته ریاضی ـ تجربی) از این مجموعه بررسی و مقرر شده است، مصوبات فرهنگستان در تمامی کتاب‌های این پایه که بالغ بر ۲۵ جلد است، اعمال و معادل‌های فارسی مصوب، جایگزین واژه‌های غیر‌مصوب در کتاب‌های درسی پایه دهم در سال تحصیلی ۹۶-۹۵ شود.
مخالفت اقبال آشتیانی با نحوه کار فرهنگستان
عباس‌اقبال‌آشتیانی که در سال ١٣١٧ به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شده بود، بارها مخالفت صریح خود را با نحوه کار فرهنگستان اعلام کرده و معتقد بود فارسی‌سازی فرایندی بیهوده است و کسی برای جایگزینی واژه‌های فارسی با واژه‌های انگلیسی و عربی تلاشی نمی‌کند، تا جایی که در یادنامه‌ای درباره فرهنگستان نوشته است: «تردیدی نیست که به علت پیشرفت‌های سریع انسان در زمینه‌های علوم و تکنولوژی، وجود چنین مؤسسه‌ای برای هر کشوری ضروری است، اما متأسفانه فضل‌فروشان کم‌مایه در این مؤسسه جای گرفتند و قبل از هرچیز به دشمنی با زبان عربی پرداختند و سعی کردند که واژه‌های نامأنوس را جایگزین واژه‌های عربی سازند. باوجوداین سختگیری‌ها نسبت به فرهنگستان ایران هیچ‌گونه ارادتی ندارند و کار لغت‌تراشی و تبدیل کلمات مأنوس و مفهوم را به لغات ساختگی یا مهجور از جانب اعضای آن سخت زشت می‌شمرند.» محمود امانی‌طهرانی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی، با اشاره به اینکه هدف ما از این فرایند توانمندسازی زبان فارسی در همه زمینه‌هاست، می‌گوید: «مسئولیت ملی ما این است که زبان علم را به زبان فارسی در همه عرصه‌ها به عنصری زنده و کارآمد برگردانیم.» وی در ادامه با اشاره به اینکه جایگزینی واژه‌های مصوب فرهنگستان از همان ابتدا مخالفان زیادی داشته است، تصریح می‌کند: «این دسته از مخالفان معتقد بودند فارسی‌سازی بیهوده است و هیچکس برای جایگزین کردن واژه‌های فارسی تلاشی نمی‌کند؛ اما در طول زمان شاهد بودیم که فارسی‌سازی پیشرفت زیادی داشته و به مرور زمان جا افتاده است. توانمندی زبان فارسی از آن جهت اهمیت دارد که عده زیادی تلاش کرده‌اند تا در فرهنگستان سازوکار قانونی پیدا کنند و بر اساس تخصص موضوعی در راستای تسهیل آموزشی جایگزین انجام شود.»
دشواری برای «نو» بودن است
با توجه به اینکه واژگان فعلی، کاربرد جهانی دارند و اصطلاحات علمی، انگلیسی هستند که به صورت ثابت مورد استفاده قرار می‌گیرد، در صورت جایگزینی دانش‌آموزان برای شرکت در المپیادهای علمی، دروس تخصصی دانشگاه، ادامه تحصیل در خارج از کشور، شرکت در کنفرانس‌های علمی و ارائه مقالات علمی در همایش‌های بین‌المللی مسلما دچار مشکل خواهند بود. این درحالی است که هیچ شواهدی در کشورهای دیگر مبنی بر ابلاغیه رسمی و اجبار برای جایگزینی واژه‌های علمی با زبان آن کشور وجود ندارد و فقط در مواردی شاهد آن هستیم که در کشورهای اروپایی یادگیری برخی دروس باید به زبان اصلی کشور باشد و توجیه آن هم آشنایی با زبان و فرهنگ کشور مربوط است، اما واژگان علمی با زبان اصلی جایگزین نشده است. اما امانی‌طهرانی برای توجیه دشواری آموختن واژه‌های جدید تأکید می‌کند: «دشواری برای نو بودن است و وقتی زمان می‌گذرد واژه جا می‌افتد؛ در واقع مشکل دانش‌آموزان با واژه‌های انگلیسی است و برای یادگیری واژه‌های جایگزین مشکلی نخواهند داشت. به عنوان مثال نمونه‌هایی از جایگزینی واژه‌های مصوب فرهنگستان با واژه‌های تخصصی درس ‌زیست این موارد است: فتوسنتز: فروغ آمایی، آپاندیس: آویزه، آنابولیسم: فراگشت، کاتابولیسم: فروگشت، متابولیسم: دگرگشت، آنتی دیورتیک: پادپیشابی، کپسول بومن: پوشینه بومن، سانتریول: میانک. مشکل اصلی برای معلم است که باید با این واژگان آشنا شود و علم خود را به‌روز کند، به همین منظور برای تمام معلم‌ها این واژگان را در داخل پرانتز و واژه قبلی را هم آورده‌ایم. دانش‌آموزان همان‌طور که باید به زبان انگلیسی بیاموزند، باید واژگان تخصصی کارشان را هم یاد بگیرند. ما نباید زبان فارسی را به بهانه اینکه در مجامع بین‌المللی بخواهد مورد استفاده قرار گیرد، تضعیف کنیم.» به گفته وی این تغییرات ابلاغیه به تمام دستگاه‌هاست، تغییرات از کتاب هفتم درس علوم در سال ٩٢ شروع شده و نتیجه‌بخش بوده است زیرا درک مفهومی دانش‌آموزان افزایش یافته است. از پایه دهم نیز به‌صورت جدی شروع کردیم. این تغییرات محدود به دوران متوسطه نمی‌شود و به‌تدریج این تغییر فرهنگی در کنکور و دانشگاه‌ها تمام فضای خودش را می‌سازد.
مردم مجبورند برای حفظ زبان کشور تغییرات را بپذیرند
روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره جایگزینی واژه‌های مصوب می‌گوید: «قانون جایگزینی واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌جای واژه‌های غیرمصوب کتب درسی سال‌هاست که در حال اجراست و مختص به این یک مورد نیست. علاوه بر این، یک نفر در این مورد اظهارنظر نمی‌کند و کارشناسان متخصص در این زمینه که شامل افراد شاخص و استادان دانشگاه هستند واژه‌ها را از لحاظ دستوری و محتوایی بررسی می‌کنند، در شورای فرهنگستان بررسی می‌شود و پس از آن برای جایگزینی اقدام می‌شود. البته کلمات به‌تنهایی به کار برده نخواهد شد. برای کتاب‌ها واژه‌نامه و پانویس اختصاص داده شده و قرار است جزوات دستورالعمل استفاده از آن برای معلمان منتشر شود» به گفته او طبیعی است که هرگاه واژه‌ای تغییر می‌کند مقاومت در برابر آن زیاد باشد، ولی مردم، دانش‌آموزان و دانشجویان مجبورند برای حفظ زبان کشورشان این تغییرات را بپذیرند و از آن استفاده کنند. از آنجایی که زبان علمی هر کشور نشان‌دهنده زبان و ادبیات آن کشور است، باید واژه‌ها بر اساس ادبیات همان کشور جایگزین شود. روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی که معتقد است مردم زبان هر کشور را تعیین می‌کنند، تصریح می‌کند: «برای جایگزینی هر واژه یک دوره سه ساله تعیین می‌شود تا برای جا انداختن واژه جدید اقدامات صورت گیرد؛ اگر در این دوره مردم واژه جدید را بپذیرند، واژه غیرمصوب از دایره واژگان خارج می‌شود ولی اگر مردم در این دوره سه ساله مقاومت کنند و واژه جدید را نپذیرند همان واژه قبلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
آموزش و پرورش کتاب‌های درسی را ملک شخصی‌اش می‌داند
اسماعیل امینی، استاد ادبیات و منتقد، با اشاره به اینکه این جایگزینی در کشورهای دیگر نیز وجود دارد با این تفاوت که اجبار و تحمیل برای استفاده از واژگان جایگزین نیست، می‌گوید: «عرب‌ها، ترک‌ها، فرانسوی‌ها، آلمانی‌ها نیز از واژه‌های جایگزین استفاده می‌کنند ولی این تغییرات را به آنها ابلاغ نمی‌کنند؛ واژه‌های جایگزین را پیشنهاد می‌کنند و مردم مختار هستند که بپذیرند یا نه. در واقع ذائقه مردم در اولویت قرار می‌گیرد، ولی در کشور ما این تغییرات با ابلاغیه رسمی و بدون توجه به ذائقه مردم صورت می‌گیرد و این شرایط نشان می‌دهد که وضعیت آموزش و پرورش در کشور ما منطقی نیست. جدا از بحث جایگزینی واژه‌ها، آموزش و پرورش در یکسان‌سازی و نحوه ابلاغ کردن این تغییرات نیز مشکل دارد و متأسفانه کتاب‌های درسی را ملک شخصی خود می‌داند.» به گفته امینی آموزش و پرورش با آزمون و خطاهای فراوانی که بر کتاب‌های درسی و شرایط تحصیلی دانش‌آموزان وارد می‌کند بزرگ‌ترین لطمه را به آنها می‌زند.
اگر زمینه‌سازی صورت نگیرد، مردم واکنش نشان می‌دهند
درهمین‌راستا احمد حج‌فروش، مدیر سابق گروه مطالعات آموزش و پرورش مرکز پژوهش‌های مجلس، با اشاره به اینکه پیش از تغییر هرچیز باید برای آن فرهنگ‌سازی صورت گیرد، می‌گوید: «این فرهنگ‌سازی باید در طولانی‌مدت ایجاد شود و زمینه‌سازی براساس شرایط و قوانین و مقررات مربوط صورت گیرد تا توسط مردم پذیرفته شود. مشابه این مورد موضوع هدایت تحصیلی بود که اختیار را از دانش‌آموزان سلب کرد و این اقدام با واکنش‌های متعددی از سوی مردم مواجه شد و رئیس‌جمهوری دستور توقف این روند را صادر کرد. در مورد جایگزینی واژگان فرهنگستان زبان و ادب فارسی با واژگان فعلی نیز همین امر صادق است؛ اگر قبل از اجرای این طرح فرهنگ‌سازی و زمینه‌سازی‌های لازم صورت نگیرد، موفقیت‌آمیز نخواهد بود؛ زیرا دانش‌آموزان و مردم در برابر تحمیل و اجبار موارد این‌چنینی واکنش نشان می‌دهند و عملا این طرح بی‌نتیجه می‌ماند.»

20106