به گزارش ایسکانیوز و به نقل از خبر آنلاین چند روز پیش در خبرآنلاین گزارشی در رابطه با منابع آبی و ظرفیت جمعیتی ایران منتشر شد؛ در این گزارش که بر اساس یک تحقیقی مشهور نگراش شده، آورده شده است که ایران با این میزان آب تجدیدپذیر ظرفیت جمعیتی بیشتر از 57 میلیون نفر را ندارد.

دکتر محمدجلال عباسی شوازی، استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران و رئیس موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور در گفتکو با معتقد است به دلیل رشد کند جمعیتی در ایران نیاز نیست برای مقابله با بحران آب، سیاست های کنترل جمعیتی اتخاذ کرد.

مشروح گفتگوی خبرآنلاین با رئیس موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور را در ادامه می خوانید؛

در ابتدا از وضعیت جمعیتی ایران بگویید، روند رشد جمعیتی از گذشته تاکنون چگونه بوده است ؟

آمارها و اطلاعات موجود بیانگر این است که جمعیت ایران در آستانه قرن 14 هجری شمسی حدود 10 میلیون نفر بوده است. این تعداد در سال 1365 به حدود 49 میلیون، در سال 1375 به حدود 60 میلیون نفر و در سال 1390 به حدود 75 میلیون نفر افزایش یافت. از این‌رو جمعیت ایران طی قرن گذشته همواره رشد بالایی داشته است و در کمتر از یک قرن بیش از 7 برابر شده است. میزان رشد جمعیت طی ‌سال‌های 1365-1355 به بالاترین سطح خود در طول تاریخ تحولات جمعیت ایران یعنی حدود 3.9 درصد افزایش یافت. با توجه به اینکه میزان بالای رشد جمعیت، زنگ خطری برای افزایش بیش از حد جمعیت کشور بود، سیاستهای جمعیتی برای تعدیل و کنترل رشد جمعیت اعمال گردید و در نتیجه میزان رشد سالانه جمعیت طی دهه 1375-1365 به حدود 1.9 درصد و سپس در دوره 5 ساله 1385-1390 به حدود 1.3 درصد کاهش یافت.

برای جمعیت ایران در آینده چه اتفاقی رخ می دهد؟

بهتر است قبل از برآورد جمعیت ایران در آینده، این را بگویم که معمولا پیش بینی‌های جمعیتی برای دوره زمانی بیش از یک دهه قطعی نیست و با اما و اگرها و فرضیات متفاوتی روبروست. دلیل این امر پیچیدگی فرضیاتی است که در مورد روند آینده باروری، مرگ و میر و نیز مهاجرت در نظر گرفته می شود و بر مبنای این فرضیات، رشد و تعداد جمعیت در آینده پیش بینی می گردد. بدیهی است بدلیل تغییرات سریع اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی در هر جامعه هر کدام از مولفه‌های پویائی جمعیت نیز دچار تغییراتی می‌شوند که خارج از توان محققین، برنامه ریزان و سیاستگزاران و به تعبیری توام با ضریب خطاست. از اینرو، متخصصین جمعیتی همواره پیش بینی‌های جمعیتی را با ذکر فرضیات در نظر گرفته شده برای هر کدام از این مولفه‌های جمعیتی اعلام می‌کنند، و هشدار می‌دهند که نتیجه این پیش بینی‌ها نمی‌تواند با قطعیت تلقی شود. بدین منظور دامنه ای از پیش بینی‌های لازم برای جمعیت در فاصله‌های معینی ارائه می‌شود که معمولا حد متوسط آن مد نظر قرار می‌گیرد. باید در نظر داشت این ملاحظات، پیش‌بینی‌های انجام شده در سال 2015 در مورد جمعیت ایران برای دوره 1430-1390 (2011 تا2050) توسط سازمان ملل بیانگر این است که هرچند رشد جمعیت ایران روند کاهشی آرامی را طی می‌کندد، ولی در مجموع تا نیمه قرن بیست و یکم تعداد جمعیت روندی افزایشی خواهد داشت. در صورت تحقق سناریوی متوسط سازمان ملل جمعیت ایران به حدود 92 میلیون نفر در سال 2050 خواهد رسید علت این تداوم رشد جمعیت ایران تا حدود 40 تا 50 سال آینده تأثیر ساختار سنی است.

در آستانه تدوین برنامه ششم توسعه، مرکز آمار ایران با در نظر گرفتن سه فرضیه باروری: باروری سال 1390 (1.8 فرزند)؛ سطح جانشینی 2.1 فرزند؛ بالاتر از سطح جانشینی 2.5 فرزند، جمعیت ایران را تا سال 1430 پیش بینی کرده است. بر مبنای فرضیه تداوم باروری 1.8 فرزند یا سطح جانشینی 2.1 فرزند جمعیت ایران در سال 1430 حدود 94 تا 98 میلیون می رسد. یکی از ابعاد سیاست کلی جمعیت که توسط رهبری ابلاغ شده است توجه به افزایش باروری و ازدواج است. اما تجربه کشوری هایی که باوری پایین داشته اند مثل کشور های جنوب شرقی آسیا بیانگر این است که اگر سیاست جمعیتی اعمال شود ازدواج و باروی تاثیر زیادی بر روی افزایش جمعیت ندارند و بیشتر مانع کاهش جمعیت می شوند تا افزایش آن.

به گفته بیشتر متخصص ها ایران هم اکنون دچار یک بحران آب است، این چه تاثیری بر کمیت و کیفیت جمعیت ایران می گذارد؟

ولی با توجه به نظر متخصصین و کارشناسان محیط زیست و آب، کشور ایران در حال حاضر با مشکل کم آبی روبرو است و تداوم این امر در آینده نیز به بحرانهای بیشتری منجر خواهد شد. شواهد حاکی است که مصرف آب در کشور دو برابر استانداردهای جهانی است و با توجه به میزان منابع موجود بایستی از مصرف بی رویه آن در کشور کاسته شود. مطالعه موسسه جهانی منابع در سال 2013 ایران را به عنوان بیست و چهارمین کشوری که تحت فشار منابع آبی است معرفی کرد. 7 استان از 32 استان کشور با شرایط کمبود آب مواجه هستند، 13 استان در شرایط بحرانی قرار دارند و هیچ یک از استان ها حتی استان های حاشیه دریای خزر از منابع آب کافی بهره نمی برند. رابطه جمعیت و منابع زیست محیطی که آب هم یکی از اینهاست، بر اساس شاخص ردپای بوم شناختی، که شاخصی است که اثرات انسان بر زیست بوم را اندازه گیری میکند، بررسی می شود. در ایران با توجه به الگوی سرانه مصرف فعلی 2.7 هکتار جهانی، سه برابر ظرفیت تحمل کشور (0.8 هکتار جهانی) از منابع استفاده می شود.

آیا اصلاح الگوی مصرف برای جلوگیری از بحران آب کافی است یا کنترل جمعیت هم باید صورت بگیرد ؟

یکی از دلایل اصلی بحران آب، عدم مدیریت صحیح منابع موجود است. با توجه به این امر لازم است که کارشناسان و متخصصین و مدیران کشور در مورد شرایط آب مطالعات جامع و دقیقی برای بررسی وضعیت موجود داشته باشند و راههای پیشگیری از بحرانهای آینده را بررسی و پیشنهاد نمایند. بدیهی است، رفع بحرانهای آب، مستلزم عزم ملی و جدیت مدیران و سیاستگذاران و نیز همراهی مردم و شهروندان عزیز کشور است. برای جامعه ما که سال ها به مصرف آب ارزان عادت کرده است و درمورد استفاده از از منابع طبیعی آموزشی ندیده است، مدیریت صحیح آب به یک چالش تبدیل شده است. تغییر الگوی مصرف مردم نیز مستلزم اطلاع رسانی و آموزشهای همگانی برای مدیریت در سطح فردی و خانواده، و هم در سطح کلان و اجتماع است. وضع قوانین و مقررات نیز می تواند در شکل گیری رفتار و الگوی مصرف کمک کند. بدیهی است، آموزشهای همگانی بایستی بصورت مداوم و پایدار در اولویتهای آموزش و پرورش و نهادهای آموزشی و نیز رسانه های همگانی قرار گیرد. بطور خلاصه، راه حل در کاهش میزان مصرف از طریق ارائه الگوهای صحیح و استفاده از تکنولوژی به روز و مدرن در جهت کاهش هدر رفت منابع است. رابطه جمعیت و محیط زیست بویژه منابع زیر زمینی و آب از موضوعات مهم بین رشته است که بررسی علمی آنها مستلزم همکاری و همفکری صاحبنظران رشته های مختلف و مربوط به این رشته است.

با توجه به پیش‌بینی های جمعیتی و بحران آب، فکر می کنید چه اتفاقی در چند دهه آینده برای ایران می افتد؟

پیش بینی جمعیت در کشور باتوجه به منابع آّب امری نیست که به سادگی محقق شود و عوامل متعددی در این پیش بینی دخیل هستند. با این‌حال، با توجه به سطح باروری و سایر مولفه های جمعیتی، رشد جمعیت ایران در آینده اندک خواهد بود و بنابر این نباید برای تعدیل شرایط آب سیاستهای کنترل جمعیت اعمال کرد. تسهیل ازدواج و فرزندآوری زوجین که از حقوق اساسی مردم و وظیفه دولت و سیاستگذاران است را نباید به معنای افزایش جمعیت تلقی کرد.

با این‌حال، در اجرای سیاستهای جمعیتی بایستی به همه ابعاد آن توجه داشت. سیاستهای کلی جمعیت به ابعاد و مولفه های مختلف جمعیت پرداخته و در بند 9 سیاستها به "بازتوزیع فضائی و جغرافیایی جمعیت، متناسب با ظرفیت زیستی با تاکید بر تامین آب با هدف توزیع متعادل و کاهش فشار جمعیتی" اشاره شده است. بنابر این، ضمن اینکه تسهیلات لازم برای تشکیل خانواده، فرزندآوری، و سلامت جامعه ارائه می شود، رابطه جمعیت محیط زیست و سایر منابع موجود باید مدنظر مسئولان و سیاستگذاران جمعیتی قرار گیرند. بطور خلاصه، راه حل اساسی مدیریت صحیح منایع آب مستلزم اجرای برنامه های درازمدت به دور از سیاست زدگی و عدم اجرای پروژه های عامه پسند همراه با خبره محوری و مطالعه در برنامه ریزی و سیاست گذاری های این حوزه است.

105105