مسجد تاریخی آق قلعه جوین نگینی از معماری ایلخانی در خطه خراسان

مسجد تاریخی آق قلعه شهرستان جوین که با قدمش به دوران ایلخانی بر می گردد با استفاده از خشت در معماری خود، می تواند همچون نگینی ارزشمند در پهنه استان خراسان رضوی بدرخشد.

امین کمالی فر- ایران همواره درگذر تاریخ خاستگاه معماری خاصی بوده و باعث شده این جلال و شکوه معماری مهندسانه ایرانی، بسیاری از جهان گردان و مسافران خارجی را مدهوش کند.

اگر بخواهیم معماری ایران را واکاوی کنیم می توان وجود تاق و تویزه ها متعدد، فیلپوش، ساخت چند ایوان، گچبری ها، آهک بری ها، گنبدسازی، استفاده ارزشمند خشت و گل در بناها، مقرنس کاری، گره چینی، آیینه کاری و غیره را از بارزترین هنر معماران ایرانی دانست که در بازه زمانی تاریخی توانستند راهکاری باشند تا کشورهای دیگر با الهام گرفتن از این موارد به ساخت آثار جدیدی همت بگمارند.با این تفاسیر اگر بخواهیم مقصد گردشگری را در کشورمان خارج از شهر های معروف تعریف کنیم، می توان استان خراسان رضوی و بناهای ارزشمند تاریخی که در هر شهرستانش جای گرفته را به عنوان مقصدی خوب برای گردشگران خارجی معرفی کرد.

بنای مسجد تاریخی آق قلعه که روزگاری در شهر جوین با مساحت 55 هکتار قرار گرفته بود در شمال غربی استان خراسان رضوی و شهرستان جوین واقع شده است. تنها آثار به جا مانده از دوران ایلخانی در این منطقه، معماری بی نظیرش بر سازه های سه طبقه خشتی که شاکله مسجد از جمله برج ، بارو و خندق که بعد از گذشت چندین سال بر اثر فرسایش های طبیعی و مرور زمان، صدمات زیادی بر پیکر مسجد آق قلعه وارد کرد و در حال حاضر تنها شالوده اصلی بنا و ارگ حکومتی این اثر ملی باقی مانده که بنابر تعاریف و اسناد تاریخی، احداث مسجد این شهر را هم دوره و تا حدودی شبیه به سلطانیه زنجان می دانند.

از ویژگی های بارز این اثر ارزشمند می توان به پلان مستطیل‌شکل در ابعاد 17 و نیم متر بر 57 و نیم متر مشتمل بر یک ایوان ورودی، گنبدخانه و دو شبستان در دو سوی اشاره کرد ایوان مسجد آق قلعه به ارتفاع حدود 12 متر، رو به شمال باز شده و از طریق یک درگاهی، به گنبد خانه راه می‌یابد.

بر اساس این گزارش پوشش ایوان با طاق جناقی اجرا شده و در دو سوی آن، دو نیم ستون قطور به شکل مناره تعبیه شده است. مصالح این بخش از مسجد را آجر و ملات گچ تشکیل داده و قسمت پایینی این بنا فاخر نیز نیم‌ستون هاست که نسبت به بالای آن، حدود یک متر قطورتر است و بدین‌ترتیب استحکام آن بیشتر است.

همچنین گنبدخانه، متصل به ایوان و در واقع هسته‌ مرکزی مسجد است و ازد ویژگی های بارز این مجموعه وجود گنبدخانه ای است که از یک اتاق مربع شکل به ابعاد 5/7 در 5/7 متر تشکیل شده و گنبدی نیمه‌کروی به شکل کلاه‌خود، بر روی آن قرار گرفته و گنبد به صورت یک پوسته است و ارتفاع کف تا سقف چیزی حدود 12 متر است.


همچنین برای اجرای گنبد نیز فضای چهارگوش اتاق را با ایجاد چهار فیلگوش در ارتفاع 7 متری، به هشت ضلعی سپس به 16 و 32 وجهی، و در نهایت به دایره تبدیل کرده‌اند تا بتوانند گنبد را بر روی آن استوار کنند.

در ضلع جنوبی گنبدخانه، بخش تحتانی یک محراب برجای مانده است. دور تا دور قسمت زیرین کمرپوش گنبد، کتیبه‌ای به خط ثلث و با مضمون آیات قرآن کریم، به صورت گچبری وجود داشته که تاریخ آن مربوط به 712 ه.ق است.

همچنین اگر به فن و هنر معماری ایرانی که در این مسجد به کار رفته دقت کنیم می بینیم در این بنای تاریخی کتیبه‌ گچبری گنبدخانه و تزیینات اسلیمی مسجد با رنگ لاجوردی اندود شده و حواشی ستون های شبستان ها و مخصوصاً شبستان شرقی با رنگ قهوه‌ای و به صورت یک نوار تزیین شده و همه‌ طاق های بنا به صورت جناقی اجرا و هنر آجرکاری به صورت آجرچینی متمرکز در گنبد اصلی و با طرح لوزی و خفته راسته در مناره‌ها(نیم‌ستون ها) به کار گرفته نشان از ذوق و هنر اصیل ایرانی دارد.

این منطقه تاریخی چندین هکتاری ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۳۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

با این وجود می توان گفت که ایران همواره ازحیث غنی بودن معماری دارای سبک و تنوع خاصی است و در تاریخ قبل از اسلام و بعد از اسلام توانسته سبک خودش را ارائه بدهد ولی در حال حاضر تا حدودی این آثار تخریب شده اند و نیاز است که دوستداران تاریخ و فرهنگ در حفظ و نگه داری این اماکن کوشا باشند.

402/05

کد خبر: 689653

وب گردی

وب گردی