به گزارش ایسکانیوز، به همین بهانه با دکتر سید وحید عقیلی رییس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی و مدیرمسئول و سردبیر روزنامه فرهیختگان به گفت و گو نشستیم.

جناب دکتر عقیلی از خودتان ، تحصیلات دانشگاهی و پیشینه روزنامه‌نگاری‌ بگویید.

متولد سال 1337 در اصفهان، دانشیار علوم ارتباطات و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی هستم. حدود 20 سال پیشینه مطبوعاتی دارم، 12 سال در نشریه تهران تایمز در حوزه‌های مختلف از جمله عضویت شورای سردبیری، دبیر سرویس اقتصادی، مترجم و خبرنگار فعالیت کردم و 5 سال هم پیشینه سردبیری مجله رسانه را دارم. علاوه بر اینها مدیرمسوول و سردبیر روزنامه فرهیختگان و عضو شورای علمی چند نشریه علمی هم هستم.

مدرک لیسانسم را سال 64 در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه شیراز گرفتم و برای فوق‌لیسانس به رشته علوم ارتباطات علاقه‌مند شدم. فوق‌لیسانس و دکتری‌ام را در رشته علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری گرفتم و جزو نخستین فارغ‌التحصیلان دکتری علوم ارتباطات واحد علوم و تحقیقات هستم.

لزوم انتشار نشریه‌های دانشجویی در دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری دنیا چیست؟

دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری دنیا با بیش از یک میلیون و ششصد هزار دانشجو و پنج و نیم میلیون دانش آموخته ، دانشجویانی دارد که فعالیت‌های فرهنگی ، هنری و سیاسی را در کنار فعالیت‌های اصلی خود که پژوهش و کسب علم و دانش است انجام می‌دهند. داشتن عقاید مختلف در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی لازمه دانشجو بودن است. دانشجوی شاداب و پر نشاط و دانشجویی که به معنای واقعی کلمه بتواند مطالب علمی را مرور کند و پژوهش دهد فردی است که یک سری نیازها و ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی داشته باشد. یکی از ابزارهایی که دانشجو می‌تواند در آن به بیان عقاید و نقطه نظرات خود بینش و گرایش خود بپردازد تولید محتوا در نشریه ست. این تولید محتوا از دوران اولیه زندگی دانشجویی در کشور ما در جمهوری اسلامی ایران به صورت تهیه نشریه دانشجویی متجلی شده است. با کمال افتخار اذعان می‌کنیم ، فقط بیش از 400 نشریه زیر نظر حوزه دانشجویی و فرهنگی منتشر می شود که در مجموع از کیفیت قابل قبول و مطابق با استانداردهای دانشجویی برخوردارند. البته در سایر حوره ها نیز صدها نشریه منتشر می شود که جای بسی خرسندی است. این موضوع پویایی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی را نشان می‌دهد که در کنار بقیه فعالیت‌های خود، صدا و خواسته‌ها و نگرش خود را به صورت تولید محتوا در نشریه ها متجلی می‌کنند. خوشبختانه برگزاری جشنواره‌ سراسری نشریه های دانشجویی برای تشویق دانشجویان ، ایجاد رقابت سالم ، بررسی و ارتقای کیفیت و سنجش میزان تولید محتوا در دستور کار معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی قرار گرفته که یک رویداد تحسین برانگیز است.

چه توصیه‌ای به دانشجویانی که در نشریه های دانشجویی قلم می زنند دارید؟ باید‌ها و نبایدهایی که باید مدنظر قرار دهند چیست؟

دانشجویان از نظر تفکر و از نظر باورهایی که دارند بیشتر مسائل را می‌دانند اما از جنبه‌های حرفه‌ای و فنی توصیه می‌شود در هر نشریه‌ای حتی اگر دانشجویی باشد حفظ تعادل و آنچه به آن بی‌طرفی و جبهه گیری نکردن می گوییم مدنظر قرار گیرد. البته مواردی هست که این حفظ تعادل رعایت نمی‌شود و شاید بتوان به دانشجو حق داد در مواقعی که خواسته‌های معقول و قانونی اش انجام و عملی نمی‌شود، در نشریه به صورت درخواست و حتی به صورت اعتراض و البته با رعایت ادب و احترام ، آنها را مطرح می‌کند. این مساله می‌تواند برای مسئولان مربوط فرصت مغتنم و گران بهایی باشدکه با بررسی و تحلیل محتوای نشریه های دانشجویی خواسته ‌های دانشجویان را هم در حوزه‌های تحصیلی و علمی و هم در حوزه‌های اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی بررسی کنند و با تحلیل محتوا پاسخگو باشند. بنابراین در تولید نشریه دانشجویی ، اول حفظ تعادل، دوم عدم سوءگیری و سوم که خیلی هم مهم است رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری باید مدنظر قرار گیرد. دانشجویان عزیزی که تولید محتوا می‌کنند باید با رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای سعی کنند خدانکرده به فرد یا سازمانی نوعی تعرض فکری یا نوعی خطور از استاندارد‌ها و معیارهای مصوب و متعارف جامعه نداشته باشند.

در عین حال توصیه بعدی که می‌توان کرد بحث خلاقیت، آفرینندگی و آفرینش است. تولید محتوا می‌تواند هم خیلی جدی باشد و مسائل را مطرح کند و هم در خودش نوعی خلاقیت و آفرینش باشد ؛ طوری که تولید‌کننده آن محتوا در عین حال که بیان مساله می‌کند، ضرورت اهمیت یک مساله را می‌گوید، در پایان بتواند پیشنهاد بدهد و راه‌حل ارایه کند. در واقع تکرار مکررات نکند و ما بتوانیم بگوییم صفت شایستگی و خلاقیت و آفرینش را در خود داشته باشد. توصیه اکیدم هم این است که دست اندرکاران نشریه ها از جمله دانشجویان ، دست کم به یک زبان خارجی مسلط باشند.

دکتر حمید میرزاده بارها تایید کرده که دانشگاه آزاد اسلامی ، دانشگاه فرهنگ محور است. ارزیابی شما از عملکرد سه ساله معاونت دانشجویی و فرهنگی در دوره تازه مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی و به ویژه در حوزه نشریه های دانشجویی چیست؟

به عقیده من در سه سال گذشته آیت اله هاشمی رفسنجانی رییس هیات موسس و هیات امنا ، دکتر میرزاده رییس دانشگاه و دکتر هاشمی معاون دانشجویی و فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی ، توجه و نگاه بی‌نظیری به مسائل مختلف دانشجویان و به ویژه در حوزه فرهنگی داشتند. باز هم می گویم باور دارم با رجوع به محتوای نشریه های دانشجویی که در دوره جدید مدیریتی دانشگاه آزاد اسلامی شاهد رشد چهار برابری آنها بوده ایم می‌توان به دغدغه ها و نیازهای دانشجویان پی برد و کاری کرد که آنان در فضای آموزشی و پژوهشی ، کم ترین مشکل یا دغدغه را داشته باشند. دانشجویان هم می توانند از این فضایی که فراهم شده به بهترین شکل ممکن استفاده کنند.

تولید محتوا چه اندازه به عنوان تمرین برای کار حرفه‌ای در رسانه اهمیت دارد ؟جای آموزش را در نشریه های دانشجویی خالی نمی‌بینید؟

آنچه در حوزه روزنامه‌نگاری همیشه تاکید می‌شود این است که روزنامه‌نگاری و اصولا کار ارتباطات هم نبوغ است ، هم علم و هم هنر. به عبارت دیگر فردی که وارد حوزه خبر می‌شود و اصولا وارد ارتباطات جمعی می‌شود باید یک خمیرمایه نبوغ به صورت ذاتی داشته باشد. به هر حال کسی که دست به قلم می‌شود و می‌نویسد و کار فکری انجام می‌دهد تا حدودی خمیرمایه‌ای از بعضی توانایی‌ها و خلاقیت های ادبی دارد. البته شاید همه افراد قدرت اغنا و ترغیب نداشته باشند و نتوانند پیام خود را به صورت مناسب از طریق مجرای مناسب و با مخاطب‌شناسی به جا و شناخت جامعه هدف منتقل کنند. اینها جزو توانایی‌های ارتباطی است که همه افراد ندارند. این را می‌توانیم نبوغ و خمیرمایه‌ای بگوییم که یک فرد اهل قلم دارد ؛ اما این همه کار نیست. ارتباطات و روزنامه‌نگاری یک علم است و باید توانایی‌ها ، نبوغ و خمیرمایه فرد از طریق آموزش‌های لازم در حوزه علوم ارتباطات کلامی ، مخاطب‌شناسی ، نظریه‌های ارتباطات و بقیه فنون روزنامه‌نگاری پرورش یابد. بنابراین برای دانشجویانی که در این حوزه این نبوغ و خمیرمایه ذاتی را دارند برگزاری کلاس‌های آموزشی در حوزه مقاله، گزارش، سرمقاله‌نویسی، مصاحبه ، خبرنویسی و تیترنویسی و سایر فنون روزنامه‌نگاری حائز اهمیت است. البته عکاسی خبری هم اهمیت خاص خود را دارد.

در دوران کنونی غیر از نشریه های دانشجویی که به صورت نوشتاری است، نشریه های الکترونیک یا آنلاین که در فضای سایبر و فضای مجازی منتشر می شوند قابل توجه است. اینها دارای یک سری اصول مشترک با روزنامه‌نگاری چاپی هستند ، اما اصولی هم دارند که در وبلاگ‌نویسی، کوتاه‌نویسی و خبرنویسی برای فضای مجازی تدریس می‌شود.

در حال حاضر شاهد بی اخلاقی و ناهنجاری‌ هایی در فضای مجازی هستیم. انتشار نشریه دانشجویی تا چه اندازه می‌تواند به گسترش سواد و فرهنگ رسانه‌ای در جامعه کمک کند ؟

این پرسش عمیقی است و مستلزم بررسی‌های دقیق و مناسب. آنچه اما می‌توان گفت این است که علی‌الاصول دست‌اندرکاران نشریه ها ، روزنامه نگاران و به طور کلی تمامی کسانی که با علوم ارتباطات سر و کار دارند باید سواد رسانه ای به روز داشته باشند. البته دست‌اندرکاران رسانه‌ها به صورت ذاتی و حرفه‌ای مبانی و اصول سواد رسانه‌ای را می‌دانند اما یک سری آموزش‌های دیگر را هم باید ببینند. این از الزامات روزنامه‌نگاری است. در پس تولید هر پیام، نیتی ، مقصودی و باوری و وجود دارد که بسیار مهم است. هم دست‌اندرکاران رسانه‌ها باید اصول و مبانی سواد رسانه‌ای را آموزش ببینند و هم بعد از اینکه دست‌اندرکاران و تولیدکنندگان محتوا متخلق به اصول اخلاق حرفه‌ای و سواد رسانه‌ای شدند خودشان این را به مخاطب مورد نظر آموزش دهند ، گرچه این فرآیند بسیار پیچیده است. با کمال تاسف باید بگویم کشور ما در این حوزه دیر حرکت‌ کرد. باید از دهه‌های پیش به این حوزه ورود می‌کردیم و سواد رسانه‌ای پیش می‌رفت. با این وجود نباید فرصت سوزی کرد. این را هم باید گفت که متاسفانه همه اقدام هایی که انجام می‌شود ، حرفه ای و کارشناسی شده نیست. متولی اصلی آموزش سواد رسانه‌ای ، آموزش و پرورش تشخیص داده شده و کتاب‌هایی در این زمینه منتشر شده است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب راه طولانی داریم.

دانشگاه آزاد اسلامی در دوره جدید مدیریتی برای حفظ و گسترش زبان و ادب فارسی تلاش چشمگیری داشته است. این موضوع از چه اهمیتی برخوردار است؟

با کمال تاسف باید گفت زبان فارسی در فضای مجازی و در فضای سایبر ، روز به‌ روز دچار مشکلات و انحطاط‌ هایی می‌شود که می‌طلبد هر چه زودتر اقدام های اساسی در این رابطه انجام دهیم. زبان فارسی قدمت و غنای بی‌نظیری دارد. در سال‌های آینده نباید شاهد این باشیم که جوانان کشور و حتی کسانی که دانشگاهی هستند، زبان فارسی را با غلط‌ های فاحش بنویسند. ما می بینیم در یک خبری که در فضای مجازی تولید و منتشر شده چندین غلط و اشتباه ساختاری و صرفی و نحوی وجود دارد. اگر در این خصوص چاره‌اندیشی نشود متاسفانه زبان فارسی در نوشتار خود دچار مشکلات اساسی خواهد شدکه اصلا نه‌تنها متناسب و در خور غنای ادبیات و زبان ادبیات فارسی نیست، بلکه می‌تواند بر فرهنگ و سنت‌های ادبی و فرهنگ جامعه ما اثر منفی بگذارد. این قابل تقدیر است که معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی حفظ و گسترش زبان و ادب فارسی را جدی گرفته است و آن را وظیفه ذاتی خود می داند.

دانشگاه آزاد اسلامی برای تکریم زبان فارسی و آموزش زبان فارسی ، هم برای دانشجویان داخل کشور و هم برای دانشجویان و مهمانان سایر کشورها که علاقه مند به زبان و ادب فارسی هستند تلاش های خیلی خوبی انجام داده است و امیدوارم در این مقوله نیز روز به روز موفق تر باشد.

دکتر عقیلی چرا روزنامه نگار شد؟

رشته تحصیلی من در دوره کارشناسی ، زبان و ادبیات انگلیسی بود و در دبیرستان هم ادبیات خوانده بودم. قدیم‌ها این‌طورصحبت بود و الان هم هست ، کسانی که در حوزه ادبیات و حوزه شعر و نثر فعالیت می‌کنند ، احتمال زیادی دارد که جذب حوزه‌ای مثل روزنامه‌نگاری شوند. با توجه به زمینه‌ای که در دوران دبیرستان داشتم و کتاب ، شعر و روزنامه می‌خواندم علاقه مند شدم که در دانشگاه رشته زبان و ادبیات انگلیسی را بخوانم. ضمنا به دلیل اینکه کار ترجمه را انجام داده بودم، به روزنامه تهران تایمز رفتم و به رشته ارتباطات علاقه‌مند شدم. به این ترتیب مدرک دکترای خود را در رشته ارتباطات اجتماعی گرفتم. معتقدم رشته ارتباطات اجتماعی که روزنامه‌نگاری از زیرشاخه‌های آن است، از مهم ترین و تاثیرگذارترین رشته‌هایی به شمار می آید که در حال حاضر هر جامعه‌ای به آن نیاز دارد. پرسش شما را این‌طوری جواب می دهم که هم عشق و علاقه و هم یک اتفاق ساده مرا به دنیای روزنامه نگاری کشاند.

یک خاطره از دوران روزنامه‌نگاری ؟

روزهایی که در دوران جنگ تحمیلی در نشریه تهران تایمز کار می‌کردم شاهد موشک‌باران و بمباران شهری بودیم. دوستان و همکاران ما در تحریریه روزنامه‌های مختلف به دلیل رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای ، وجدان کاری و مسئولیت اجتماعی ، با جان و دل کار می‌کردند. آنان ظلم و هجمه‌ای که به ایران تحمیل شده بود را در حد توان خود به مردم گزارش می‌دادند و سختی های زیادی را برای انتشار اخبار تحمل می کردند. از آن سالها خاطره هایی در ذهنم ثبت شده که هیچ وقت فراموش نمی‌شود. از زمین و آسمان بمب و موشک می بارید اما تحریریه هیچ روزنامه ای در دوران دفاع مقدس تعطیل نشد. البته باید اذعان کردکه آن زمان آموزش روزنامه‌نگاری درحد کفایت نبود و جنگ تحمیلی به مسئولان و جوانان مملکت این درس را داد که حوزه ارتباطات اجتماعی، روزنامه‌نگاری و حوزه تبلیغات جزو مهم‌ترین مسائلی است که کشورهای پیشرفته دنیا در کنار بقیه کارها به آن می‌پردازند.

در رابطه با انتشار روزنامه در دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری دنیا چه نظری دارید ؟

تمامی دانشگاه‌های معتبر دنیا سازمان چاپ و انتشارات دارند ، منتهی محتوای چاپ و انتشارات آنها به صورت مشخص ، علمی و حرفه‌ای است. دانشگاه آزاد اسلامی نیز به‌ عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری دنیا ، سازمان چاپ و انتشارات بسیار قوی دارد که به‌ طور شایسته کتاب های آکادمیک و مجله های علمی را منتشر کرده است. دانشگاه آزاد اسلامی اما جزو معدود دانشگاه هایی است که روزنامه منتشر می کند. انتشار روزنامه فرهیختگان با محتوای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی اقتصادی، فناوری ، ورزشی و بقیه حوزه‌ها یک‌سری بایدها و نبایدهایی را به روزنامه تحمیل می‌کند. به عبارت دیگر روزنامه نمی‌تواند در برابر اتفاق ها و تضادهایی که به صورت روزمره در جامعه وجود دارد بی‌تفاوت باشد. واکنش ها و پاسخ‌ها اما باید به نحوی باشدکه تضادهای موجود جامعه را تشدید نکند. همچنین نه ‌تنها تضادهای موجود در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی اقتصادی و .... در جامعه را تشدید نکند بلکه در صدد کاهش و حل آنها برآید. این کار بسیار سختی است و اصول لازم از جمله تخصص و اخلاق حرفه‌ای را می‌طلبد. روزنامه‌ای که متعلق به دانشگاه است وظایف خطیری دارد ؛ یعنی باید به مسائل هم نگاه علمی داشته باشد و هم نگاه حرفه‌ای. البته داشتن نگاه علمی و حرفه‌ای با هم در تضاد نیست اما مجموعه این علل در قالب و در قاب یک روزنامه دانشگاهی کاری پرمخاطره، پردقت و پرمسئولیت است.

پس می توان گفت دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی ، پلی برای هدایت دانشجویان مستعد به رسانه های حرفه ای است ؟

بله ، همین طور است. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ما استفاده و هدایت دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در مراکز تولید خبر دانشگاه آزاد اسلامی همچون روزنامه فرهیختگان ، خبرگزاری‌های آنا و ایسکانیوز است. تلاش می کنیم دانشجویان را به‌صورت کارآموزی و مرتبط با درس‌‌شان هدایت کنیم تا پیش از فارغ‌التحصیلی و ورود به بازار کار در فضای تولید خبر، اتاق خبر و تحریریه کار کرده باشند. کسانی که استعداد داشته باشند در صورت تمایل در این مجموعه‌ها جذب خواهند شد و فرصت مناسبی است که دانشجویان ارتباطات قابلیت‌های خود را به نمایش بگذارند. علاوه بر این ، می کوشیم بین تولید خبر در فضای واقعی و تئوری‌هایی که مربوط به خبر، جریان بین‌المللی اطلاعات و تولید خبر وجود دارد، پیوندی منطقی ایجاد کنیم و دانشجویان‌ را در زمانی که مشغول به تحصیل و یادگیری هستند، به‌طور عملی با این فضا آشنا کنیم.

دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی با یک هزار نفر دانشجو در سه مقطع دکترای تخصصی، سه گرایش مدیریت رسانه، علوم ارتباطات اجتماعی و فرهنگ و ارتباطات و شش تخصص در کارشناسی‌ارشد در حوزه‌های ارتباطات، روزنامه نگاری، تحقیق در ارتباطات، مطالعات فرهنگی و رسانه و پنج گرایش در مقطع لیسانس روابط‌عمومی، روزنامه نگاری، علوم ارتباطات اجتماعی، مترجمی خبر و همچنین برای نخستین ‌بار رشته ارتباطات اجتماعی گرایش روابط‌عمومی در مقطع کارشناسی‌ارشد فعالیت خود را به‌طور رسمی از مهر 93 به دستور دکتر میرزاده شروع کرده است. بیشتر دانشجویانی که در این دانشگاه تحصیل می کنند در روزنامه‌های کشور، رادیو و تلویزیون و روابط ‌عمومی کشور نقش تعیین کننده ای دارند.

گفت و گو: بهروز آرمان

200/204