به گزارش ایسکانیوز، این نشست‌ها با هدف آشنایی دانش‌پذیر با دانش نظری و عملی، نقد ترجمه، تربیت منتقد ترجمه و با رویکردی عملی به مطالعات ترجمه کاربردی برگزار می‌شود. نقد علمی و عملی متون ادبی محوریت اصلی این دوره‌ها خواهند بود.

بیست و ششم آبان ماه، سومین جلسه از این سلسله نشست‌ها با عنوان «از نقد ادبی تا نقد ترجمه ادبی» و تدریس محمد کریمی بهبهانی برگزار شد.

در این نشست که با استقبال علاقمندان برگزار شد، ابتدا برخی رویکردهای نقد ادبی مطرح شد:

1. نقد خواننده­ محور 2. نقد فرمالیستی 3. نقد ساختارگرا 4. نقد پساساختارگرا 5. نقد فمینیستی 6. نقد روانشناختی 7. نقد پسا استعماری 8.. نقد روایت شناختی 9. نقد اجتماعی.

درباره این موارد، ابتدا سوالاتی که مطرح می شوند این ها هستند که: چرا رویکردهای نقد ادبی تبدیل به رویکردهای نفد ترجمه ی ادبی شده اند؟ پیش از این که بتوانین به سوالاتی در زمینه ی نقد ترجمه ی ادبی جواب دهیم حوزه ی هنر و ادب را در نظر می گیریم.

چرا برخی از فیلم های سینمایی بعد از ساخت و اکران مخاطبان بین المللی پیدا می کنند؟ و خیلی از افراد در سراسر دنیا مدام چنین فیلم ها را ارج می نهند؟ همانند فیلم فروشنده که ان قدر جهانگیر شد. چه باعث می شود که این اتفاق بیافتد؟ البته قصد دارم که این اتفاق را در ادبیات دیده و بررسی کنم. در واقع دلایل زیادی: مثل انتخاب خوب فیلم نامه نمایش نامه و تمرکز بر عناوینی همه گیر می توانند دلایل خوبی باشند.

در مورد ادبیات و نقد آن چند کلیدواژه مطرح وجود دارد، به گفته کریمی در این جا با دو مفهوم «امرِ کلی» و «امرِ جزیی» روبه­رو هستیم که اینگونه تعریف می­ شوند:

امر کلی: مفهوم یا لفظیست که یک مصداق داشته باشد. مثل: درخت.

امر جزیی: امری که برایش مصداق های متفاوت بیابیم. مثل: درخت بلند جلوی خانه.

استفاده از این دو مفهوم به زمان ارسطو، غزالی و فارابی (در فلسفه) و... برمی­گردد.

کریمی در مورد اینکه چرا باید چنین مفاهیمی را از فلسفه قرض گرفته و در ترجمه نقدادبی استفاده کرد گفت: وقتی در مورد ادبیات صحبت می­ کنیم، ما به عنوان یک هنرمند در هر زمینه­ ی هنری تلاش می­ کنیم مفهومی را از دنیای بیرون با ابزارهای هنری و ادبی دوباره بازسازی کنیم. همانند یک نقاش یا کارگردان. هنر برای هنرمند وسیله ای برای بازنمایی چیزیست که در دنیای بیرون وجود دارد. امر جزیی محدود به مصداق بیرونیست و قابلیت تعمیم ندارد.

وی ادامه داد: اهمیت این مفاهیم در نقدادبی چیست؟ وجه تمایز انسان و حیوان تفکر و تمایل انسان به امر کلیست. حیوان در برابر امر جزیی به راحتی واکنش نشان می­ دهد، چون قابلیت تعمیم ندارند. فقط انسان است که می­ تواند با امر کلی به طور مستقیم ارتباط برقرار کند و موارد جزیی را به کلی تعمیم دهد. برای تعمیم دادن باید فرد بتواند الگویی بسازد که قابل استنباط باشد و بعد با اندیشه این موارد را تعمیم دهد. البته ما انسان­ های هنرمند را اهل اندیشه می­ دانیم. در تولید اثر هنری نیز آن اثر باید از قاعده­ ی اثر کلی پیروی کند. البته این در حالت ایده آل است که بخواهیم در همه جای دنیا مخاطب داشته باشد.

کریمی افزود: نقد اصولاً نوعی اندیشه­ ورزی است و به طور خاص در مورد ترجمه ادبی منتقد باید از لایه­ ی متن خارج شده و نقد را به امر کلی تبدیل کند. ولی نباید در «باتلاق متن» فرو رود و باید سایر مقوله ها را بیشتر مورد توجه قرار دهد یا به تعابیر و کارهای مترجم بپردازد.

کریمی در تشریح مفهوم «امرِ سیاسی» بیان کرد: منظور از امر سیاسی موارد سیاسی نیست، بلکه محوریت این مفهوم به امور گفتمانی معطوف است و به تبادلات سیاسی در حوزه­ی اجتماعی امر سیاسی اطلاق می شود. امر سیاسی کلیدواژه­ای است که به علت گذر از امر جزیی به امر کلی با نقد ترجمه­ ی ادبی عجین شده است. در واقع یکی از استراتژی ها تمرکز بر امر سیاسی است.

وی در ادام اظهار کرد: در نگاه فلسفی به نقد ترجمه مفاهیمی از نوع نگاه «والتر بنجامین» مطرح شده است. مواردی که براساس آن ها مفاهیم هرگز تولید نمی­ شوند. انسان از طریق آثار ادبی و هنری ارتباط برقرار می کند چون این جهان با تمام آن چه در آن است یک باره به وجود آمده و نه به صورت تدریجی. پس یعنی ترجمه اثر ادبی به معنی تولید اثر ادبی و تلاش در جهت بازنمود و تکراری دیگر نیست. جهان مفاهیم به شکل خلق­الساعه خلق شد. این طور نبوده که با مفاهیمی جدید سر و کار داشته باشیم. تنها کار ما بازتولید مفاهیم قبلی است. از مترجم استفاده می شود تا بتوان دوباره به زبان ساده اولیه رسید. «فرم» آن چیزی است که در زبان­ های مختلف نمود داشته و قابل اهمیت است. در روند ترجمه نکته حائز اهمیت این است که موارد زیبایی­ شناسی دو زبان را کنار هم بگذاریم و طبق نظر بنجامین به این نوع ترجمه «ترجمه لیترال» گفته می­ شود. نکته­ ی دیگر این است که اثر ادبی که قرار است ترجمه شود باید «قابلیت ترجمه شدن» داشته باشد. اثری قابل ترجمه است که ویژگی­ های زیباشناختی آن زبان را در خود داشته باشد. باید بدانیم که در متن زبان مبدا برخی اوقات یکسری «ابهامات» وجود دارد و این خوب است و مترجم نباید آن ها را در زبان مقصد از متن از بین ببرد.

کریمی با بیان اینکه ابتدا باید به نقد پسااستعماری و ارتباطش با اجزای متن ادبی و فضایی که در آن تولید شده پرداخت گفت: آثار ادبی که از دوران استعماری تاثیر پذیرفته­ اند و به دلیل این که بعد از گذشت مدت ها از آن تاریخ مورد بررسی قرار گرفته اند چنین نامی دارند. مثلا وقتی بارکس متنی را از رومی یعنی ایران آن زمان (شعر از مولانا) به زبان خود باز می گرداند برای نشان دادن چهره ی قوی آن کشور به حالت تغییر نکته ای آشپزی در انتهای آن قرار داده است. البته در بسیاری از متون ادبی و مثلا اشعار مورد ارتباط با امر کلی دیده می شود. یعنی این که شاعر آن نوشته جزیی خود را می خواهد طوری به سطوح بالاتر و نوشته کلی ربط دهد. آن موقع دیگر صحبت از تولید اثر هنری نیست. در نقد پسااستعماری اندیشه ورزی می کنیم.

این استاد ترجمه با اشاره به اینکه تفاوتی بین نقدترجمه ادبی با ترجمه پسااستعماری نیست افزود: کسانی که در این سطح اظهار نظر کردند آخر سر به امور سیاسی رسیده اند. این نقد داستان کسی است که برای کار پایان نامه اش قصد دارد ترجمه را با متن اصلی مقایسه کند. اما در آخر به این سوال می رسد که بعد از این مقایسه ها به چه پژوهشی می رسم که برای آیندگان مناسب باشد؟ یا کجای این کار مرا به امر کلی نزدیک تر می کند؟ به این دلیل باید آگاه تر بود.

وی سپس گونه­ ی دیگری از رویکرد نقد مطرح شد و کریمی بیان کرد: در نقد فمینیستی نیز همین طور است. موارد در سطح زبان دنبال می شوند. به این شکل که چگونه در جوامع مردسالار زبان مردانه برای سرکوب جنسیتی استفاده می شود؟ به گفته «لاکان» جنسیت هویت را تعیین نمی کند. این موارد زمانی مشخص می شود که پسری در خانواده به دلیل قدرت زبانی بیشتر پدر می خواهد مثل او باشد و اما دختر به این موضوع پی برده که نمی تواند مثل پدر باشد پس نقش فرمانبردار را باید ایفا کند. برای از بین بردن چنین مواردی می توان کلمات را تغییر داد. مثلا شغل هایی که آخرشان صفت «من» دارند را خنثی کنیم یا به صفات زنانه نزدیک کنیم. حال در این جا این سوال پرسیده می شود که: برای چی تاکید بر امر کلی در نقد ترجمه ادبی زیاد است؟ ترجمه ی اثر ادبی هم ارزش با متن ادبی است. ما به عنوان مترجمان وظیفه داریم در مسیری حرکت کنیم که آن مسیر گویای ارزشی که به ترجمه ی ادبی می دهیم باشد. پس در این راه ادعاهایمان نیز باید متناسب خواسته هایمان باشد.

کریمی در توضیح نقد ساختارگرا نیز بیان کرد: تلاش بر این است که رابطه بین دال و مدلول را مبنای مطالعه ی اثر قرار دهیم. در جهان ساختارگرا منظور این است که موارد ثابتی مثل: روز و شب خدا و خوب و بد و ... داریم. در رابطه ی بین متن مبدا و مقصد می توانیم این رابطه ی ثابت را بر هم زده و بر متن مقصد بیشتر توجه کنیم.

کریمی همچنین در تشریح نقدهای اجتماعی اضافه کرد: محوریت این نوع نقد این است که چگونه یک اثر هنری از دل اجتماع سر در می آورد؟ این بدین شکل است که به چه صورت باید از سطح متن خارج شد و در اجتماع به دنبال آن رکن گشت. باید توجه داشت که ترجمه همانند فعالیتی هنری است و نه تقلید. هنری که نتواند تو را به اندیشیدن وادار کند ارزشی ندارد. در اثر هنری نباید به دنبال معنی و محتوا گشت چون آن اثر به خاطر فرم زیبایی شناختی است که در دل و یاد ما می ماند.

او در پایان سخنان خود اظهار کرد: در دنیایی زندگی می کنیم که مفاهیم بسیاری در آن وجود دارد و یک هنرمند تلاش می کند که به واسطه ی آن هنر، مورد بیرونی را بازآفرینی کند، اما چون هنر به تمامی امکان و اجازه چنین بازآفرینی گسترده ای را نمی دهد پس ناگزیر به استفاد و یاری جستن از مترجم هستیم.

این دوره طی یک سال و به صورت 10 نشست برگزار خواهد شد (تاکنون سه جلسه از این نشست ها برگزار شده) و در پایان به شرکت‌کنندگان گواهی حضور و یا تحت شرایطی خاصی گواهی شغلی منتقد ترجمه اعطا خواهد شد.

نشست بعدی در تاریخ 24 آذر ماه 1395 و با موضوع «تحلیل انتقادی ترجمه، نظریه و کاربرد» و تدریس علیرضا خانجان در مکان حوزه هنری برگزار خواهد شد.

علاقمندان می توانند برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این نشست ها به وبگاه رسمی انجمن مراجعه کرده و یا با دفتر انجمن 66123282-021 تماس حاصل فرمایند.

502