به گزارش ایسکانیوز به نقل از روزنامه بهار، گزارشات و شواهد موجود از سالهای نهچندان دور در کشور نشان می دهد که موادمخدر طبیعی یا سنتی، سهم عمدهای از سوءمصرف مواد را به خود اختصاص داده بودند و بهطور خاص ماده مخدر تریاک حائز بیشترین فراوانی از حیث مصرف نزد معتادان بود. بر مبنای پژوهشهای موجود، ویژگی برجسته مواد مخدر سنتی در آن بود که بیشترین دلایل گرایش افراد مصرف کننده آنها مبتنی بر نگرشهای مسلط جامعه در حوزههای هنجارشکنی، انحرافات رفتاری و پنداشتهای غلط قرار گرفته بود و عوامل بیرونی نقش کمرنگتری را در فراوانی گروندگان به سوی اعتیاد ایفا میکردند.
دلایل تغییر مصرف از سنتی به صنعتی
اما به دلایل مختلف در چند دهه اخیر و افزایش مراودات جهانی، رویکرد افراد در معرض اعتیاد نسبت به مواد مصرفی نیز تغییر کرد. پژوهشی ملی که به سفارش دفتر تحقیقات کاربردی پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا با جامعه آماری 550 نمونه در دو استان اصفهان و لرستان انجام گرفته است، از تغییرات عمدهای در سطح نگرش جامعه نسبت به مواد مخدر جدید یا صنعتی حکایت میکند. بر مبنای این پژوهش از جمله عوامل موثر بر این تغییر، ارزانی قیمت مواد صنعتی، گرانی و کاهش عرضه مواد سنتی، تنوع در محصولات و سهولت مصرف مواد صنعتی، ناآگاهی نسبت به عوارض مواد صنعتی و شیمیایی و تحت تاثیر تبلیغات اغوا گرایانه این مواد واقع شدن افراد و... هستند.
تغییر تازه الگوی مصرف
حال بر مبنای سخنان افشار، میتوان به این پی برد که مسئله گرانی انواعی از مواد مخدر از عمدهترین دلایل تغییر الگوی مصرف است. چنانکه افزایش قیمت ماده مخدر شیشه، به تغییر الگوی مصرف در میان مبتلایان به اعتیاد انجامیده است. بنا به گفته افشار، تغییر الگوی جدید را باید به فال نیک گرفت، چرا که ماریجوانا و گُل نسبت به شیشه مواد کمخطرتری هستند.
رئیس کارگروه کاهش تقاضای موادمخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام در زمینه اظهارات سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر میگوید: «قطعا موضوع تغییر دوباره الگوی مصرف مواد مخدر از شیشه به سوی ماری جوانا و گل که از سوی دکتر افشار مطرح شده بر اساس تحقیقات کشوری بوده که توسط سازمان بهزیستی کشور در چند ماه گذشته انجام شده و هنوز منتشر نشده است.»
به گفته سعید صفاتیان، در طول سه سال گذشته وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو واردات پیشسازهای تولید شیشه به کشور را محدود کرده است و واردات پیشسازهای تولید شیشه از 60 تن به 5 تن کاهش یافته است، همین باعث افزایش قیمت شیشه در این سالها شده است. به تبع همین مسأله مصرفکنندگان شیشه به مصرف مواد روانگردان مانند گل یا حشیش میروند که ترکیباتش نزدیک به شیشه است.»
اودر ادامه گفت که از لحاظ تئوری این موضوع درست است که اگر بتوانیم قیمت شیشه را بالا نگه داریم تغییر الگو را مشاهده میکنیم و اتفاقاً این نوع تغییر الگو اتفاق مثبتی است و عوارض به نسبت کمتری را همراه دارد. توهم و هذیان، خودکشی، از دست دادن شغل، به خطر افتادن عملکرد اجتماعی و مشکلات روانی مصرفکنندگان گل و حشیش کمتر از شیشه است.
تغییر الگو به سمت تزریق
اما عباس دیلمیزاده، مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره در این باره نظر دیگری را ابراز داشته است. او میگوید: «شواهد مبتنی بر نتایج پژوهش مبنی بر تغییر الگوی مصرف از شیشه به سمت گل و ماری جوانا وجود ندارد، اما شواهد در مصرفکنندگان مراجعه کننده به مراکز درمانی و پاتوقها نشان میدهد مصرف شیشه کم شده اما چندمصرفی افزایش یافته است. یعنی مصرفکنندگان، شیشه و هروئین را توأمان مصرف میکنند که همین مسأله احتمال تزریق را بالا میبرد و چنانچه برنامهای برای تزریقیهای جدید نداشته باشیم با موجی از تزریقکنندگان مواد مواجه میشویم.»
دیلمیزاده معتقد است: «نباید غافل شد که ما با گروهی از مصرفکنندگان هروئین و شیشه توأمان مواجه هستیم و ماری جوانا و گل در طبقات بالا و متوسط مصرف میشود.»
الگوی مصرف چگونه شکل میگیرد؟
«آنتونی گیدنز» جامعهشناس انگلیسی در کتاب «جامعهشناسی» چنین گفته است: «مطالعات انجام شده در بسیاری از کشورها نشان میدهد که الگوهای مصرف پدیدههایی ساده و صرفا تحتتأثیر علائق، خواستهها، توانایی و امکانات افراد نیستند، بلکه پدیدههایی پیچیده و چندوجهیاند که ارتباطات معناداری با عوامل و متغیرهایی چون طبقه اجتماعی، قشر اجتماعی، نوع کالاهای مصرفی (مادی و فرهنگی) سبک زندگی، درآمد، پایگاه اجتماعی، ارزشهای اجتماعی، الگوهای مصرف مرجع، متغیرهای زمینهای و سطح توسعه کشور دارند.»
مطالعات حاکی از آن است که شیوههای مصرف، تنها به امکانات فردی وابسته نیست. «الگوی مصرف» تابعی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه است و تغییرات با آن توجه به تغییر شرایط فوق به وقوع میپیوندد.
پژوهشهای موجود چه میگویند؟
بیشک سخنان افشار چنانکه صفاتیان گفت، مبتنی بر پژوهشی منتشر نشده است، اما پژوهشهای منتشر شده و موجود چه میگویند؟ پژوهشی که در ابتدای این گزارش به آن اشاره شد اطلاعات مهمی در خصوص دامنه سنی مصرفکنندگان، میانگین سن شروع مصرف و نیز اطلاعاتی در مورد فراوانی مواد مصرفی معتادان در ایران را به دست میدهد. این پژوهش در سال 1390 منتشر شده است و اطلاعات آن مربوط به بازه زمانی 89 تا 90 است.
بر مبنای آن، میانگین سن شروع به اعتیاد افراد حدود 17 سال است و افراد مورد پژوهش در بازه زمانی 12 تا 32 سالگی به اعتیاد روآوردهاند. این داده به ما میگوید که دامنه سن شروع اعتیاد به 12 سال رسیده است و این آمار بسیار هشداردهندهای است. از دیگر دادههای پژوهش این است که 24 درصد معتادان مورد پژوهش در سن 14 سالگی به اعتیاد روآوردهاند و تراکم سنی بیشترین میزان مصرف در سنین 15 تا 17 سالگی است.
از دیگر نتایج پژوهش این است که حدود 64 درصد مصرفکنندگان مورد پژوهش مجرد بودهاند و نرخ طلاق در میان معتادان حدود 70 درصد است. 80 درصد معتادان، بیکار هستند و درصد قابل اعتنایی از معتادان سرپناه ندارند و بیخانمان محسوب میشوند.
نتایج این پژوهش نشان میدهد که بیشترین ماده مصرفی معتادان را قبل از تغییر الگوی مصرف مواد سنتی تریاک و هروئین تشکیل میدهد و بیشترین مواد صنعتی مصرفی در بین معتادانی که تغییر الگوی مصرف دادهاند، به ترتیب: شیشه،کراک هروئین، قرصهای روانگردان و آمپولهای تمچیزک بوده است و میانگین مدت زمان مصرف مواد صنعتی در جامعه معتادان کشور در زمان انجام این پژوهش 3 سال برآورد شده است. این نتایج رشد فزاینده مصرف ماده شیشه و توقف محسوس مصرف ماده کراک را به نسبت سالهای پیشین نشان میدهد.
حال باید منتظر انتشار پژوهشی ماند که پرویز افشار اطلاعات آماری خود در ابتدای این هفته را بر مبنای آن ارائه داده است. بیشک تغییر الگوی مصرف از شیشه به مواد کمخطرتر اتفاق فرخندهای است، اما اگر چنانکه دیلمیزاده گفته است، این تغییر به سمت راهکارهای پرخطرتری چون تزریق مواد تلفیقی باشد باید زنگهای هشدار به صدا در بیایند.
704/700