راهکار بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی/مقابله با کمبود آب

یک عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب معتقد است امکان یابی و توسعه سامانه های آبیاری قطره ای زیرسطحی یکی از راهکار های بهینه سازی الگوی مصرف آب کشاورزی است.

به گزارش ایسکانیوز، در شرایطی که مصرف بالای آب برای کشاورزی، با راندمان آبیاری بسیار پایین، به بحران‌های عمیق محیط زیستی از جمله خشکی دریاچه ارومیه دامن زده است، راهکارهای مختلف برای بهبود راندمان آبیاری کشاورزی و کاهش مصرف آب در این حوزه به دنبال آن، یکی از مسائل روز کارشناسان این حوزه است.

سعید غالبی عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب گفت: در صورتی که ملاحظات آبی (کمیت و کیفیت)، خاکی (کیفیت)، فنی، اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی در نظر گرفته شود، استفاده از سامانه‌های آبیاری زیرسطحی می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه مصرف آب و افزایش بهره‌وری آب کشاورزی خواهد شد.

وی افزود: سامانه آبیاری زیرسطحی در کشور ما از دیرباز مورد توجه ذی‌نفعان بخش کشاورزی بوده است. مزایایی به آن نسبت داده می‌شود از جمله اینکه چون آب مستقیما در محدوده توسعه ریشه توزیع می‌شود، کارایی ریشه گیاه در جذب محتوای آب سهل‌الوصل در خاک، بیشتر می‌شود.

غالبی ادامه داد: افزون بر این، به دلیل اینکه لوله های آبده در عمق خاصی ازخاک کارگذاری می‌شوند، در زمان آبیاری، خیزش جبهه رطوبتی به سمت سطح خاک تحت کنترل بوده و امکان حذف فرآیند تبخیر آب از سطح خاک را فراهم و در نتیجه آب مصرفی کاهش می‌یابد.

عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب با اشاره به پیشینه این روش آبیاری در کشور گفت: در ایران ما استفاده از آبیاری زیر سطحی قدمت زیادی دارد. آبیاری کوزه‌ای که نوعی آبیاری زیرسطحی است، ابتکار ما ایرانیان در نواحی خشک مرکزی است که در سالیان گذشته مورد استفاده قرار گرفته است.

غالبی در خصوص توجیهات اقتصادی این روش آبیاری توضیح داد: جنس لوله‌های آبده آبیاری قطره‌ای سطحی، معمولاً به نوعی است که طول مدت استفاده‌شان محدود است و ممکن است بعد از یک یا دو سال بهره برداری، به دلیل آسیب‌پذیر بودن در شرایط نامساعد محیطی، مدیریت‌های زراعی و باغی و صدمات فیزیکی ناشی از حیوانات نیاز به تعوض آنها باشد ولی در آبیاری زیرسطحی قطره‌ای اگر لوله‌ها به درستی انتخاب، کار گذاشته و مدیریت شوند، ممکن است به مدت ۱۰ تا ۱۵ سال بدون مشکل قابل بهره‌برداری باشند. یعنی اگرچه هزینه اولیه آن بالاست اما در درازمدت توجیه اقتصادی خواهد داشت.

وی درباره وضعیت بکارگیری این سامانه آبیاری در کشور گفت: در استان‌های کرمان و یزد از چندین سال گذشته، توجه مسئولان و باغداران پیشرو به سامانه آبیاری زیرسطحی جلب شده است و حتی یک سری تکنیک‌های بومی هم برای توسعه باغات به کار گرفته‌اند. این نشان می‌دهد که آبیاری زیرسطحی تکنیکی قدیمی و ریشه در فرهنگ کهن این مناطق دارد که نیاز است با تلفیق دانش بومی و علوم و فنون نوین، بهینه سازی شود. در مجموع روشی است که در راهبردهای استراتژیک وزارت جهاد کشاورزی جای خود را باز کرده است و نیازاست بررسی‌های تکمیلی برای امکان‌یابی و توسعه منطقی، مطمئن و پایدار این سامانه با در نظر گرفتن ملاحظات فوق الذکر در ضوابط طراحی، انتخاب تجهیزات و لوازم مناسب (خصوصا لوله‌های آبده)، اجرای سامانه، آموزش مدیریت‌های بهره‌برداری و نگهداری، انجام پذیرد.

عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب درباره یکی از ملاحظات کلیدی استفاده از این روش برای بهره‌برداران تأکید کرد: معمولاً در مناطق خشک و نیمه خشک کیفیت منابع آب‌ از لحاظ وجود املاح معدنی بنا به دلایل مختلف، متغیر است. در صورت استفاده از آبهایی با کیفیت پایین (بیش از حدود آستانه‌های توصیه شده کارشناسی و علمی)، بدلیل جذب آب نسبتا خالص توسط گیاه و تجمع به مرور زمان املاح در خاک، ممکن است تجمعشان به حدی برسد که به گیاه آسیب برساند و به همین دلیل آبیاری زیرسطحی معمولاً در این نواحی،توصیه نمی‌شود. در نواحی که مشکلات کیفیت (شوری) آبشان در حدود آستانه مرزی توصیه‌هاست، ضرورری است در بازه‌های زمانی خاص، اقدام به انجام عملیات آبشویی نمک از محدوده ریشه بر اساس توصیه‌های کارشناسی شود.

غالبی، نکته دیگر در مورد آسیب پذیر بودن لوله‌های معمولی آبده زیرسطحی در مقابل نفوذ ریشه گیاهان و نیز ذرات خاک بداخل قطره چکان ها عنوان کرد و افزود: اگر از تکنیک‌های آبیاری زیرسطحی قطره‌ای استفاده شود در لوله‌های معمولی آبده، امکان نفوذ ریشه و ذرات خاک به داخل این قطره‌چکان‌ها و نهایتا گرفتگی قطره‌ چکان ها ایجاد می‌شود. به همین دلیل، این روش آبیاری لوله‌های خاص آبده را می‌طلبد که حتماً باید رعایت شود. در شرایط فعلی بهره برداری از این سامانه که خیلی‌ها شرکت‌های طراح و مجری از لوله‌های معمولی استفاده می‌کنند، برای جلوگیری از نفوذ ریشه به داخل قطره‌ چکان ها از علف‌کش‌ تریفلان استفاده می‌کنند که به نوعی بازدارنده نفوذ ریشه است اما از نظر محیط زیست این عمل قابل قبول نیست. این در حالی است که اخیراً در فناوری روز دنیا از لوله‌های مخصوصی استفاده می‌کنند که حاوی تکنیک و مواد شیمیایی ریشه‌گریز هستند که باعث می‌شوند که ریشه وارد قطره چکان ها نشود و آنها را از نفوذ ریشه محافظت ‌کند. که می‌طلبد شرکت‌های سازنده داخلی لوله‌های آبده با استفاده از این فناوریها، تکنولوژی ساختشان را به روز بکنند.

عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب نکات مهم در استفاده از این روش آبیاری را این گونه جمع‌بندی کرد: یکی اینکه در همه شرایط اقلیمی، آبی و خاکی قابل توصیه نیست. دیگر این که هرگیاهی را نمی‌توان با این شیوه آبیاری کرد. بنابر این اولین گام، انجام بررسی‌های لازم برای امکان‌یابی در شرایط یادشده و انتخاب گیاهان باغی و زراعی با پاسخ مناسب به این شوه آبیاری است.

وی در پایان در خصوص انتظارات کاهش مصرف آب در روش آبیاری زیرسطحی قطره‌ای مشروط به رعایت ملاحظات مذکور تأکید کرد: استفاده از سامانه آبیاری زیرسطحی قطره‌ای منجر به کاهش آب قابل توجهی می‌شود که منوط بر رعایت ملاحظات خاص است.

منبع:مهر

701

کد خبر: 721517

وب گردی

وب گردی