میرجلال الدین کزازی: نوروز از خجسته ترین رخدادهای  گاه شمارانه و همدوش  بهار است

نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از روزگار قدیم است.

به گزارش ایسکانیوز، از رسومات گذشته ایرانیانی در این شب تدارک سفره هفت سین و رسم خانه تکانی و خرید لباس نو و تنقلات است و امروز نیز این رسومات همچنان میان ایرانیان مرسوم است. بزرگترین نماد آیین نوروز تدارک سفره "هفت سین" ، است. عدد هفت برگزیده و مقدس است و در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می دهند. علامه مجلسی می گوید: آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل برآنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که باحرف سین شروع می شود بخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می دارند."

در سفره‌ سفید رنگ هفت ‌سین که نماد گستردگی جهان، پاکی و سفید بختی است و معمولا آن را روی فرش پهن می‌کنند، هفت سینی گذاشته و در هر یک اقلامی قرار می‌دهند که با حرف (سین) شروع شده و هر یک نماد مفهومی است که ریشه در فرهنگ ایرانیان دارد.عدد 7 عدد نامیرایی، جاودانگی و کمال است و برای ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد.

نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از روزگار قدیم است.

جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود؛ لحظه‌ای که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و به شمال آسمان میل می‌کند. در میان همهٔ جشن‌هایی که پس از اسلام در ایران به دلیل بی‌توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام‌گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی در ایران حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز در فرهنگ ایرانی را می‌توان پیوند عمیق آن با آیین‌های ایرانی، تاریخ این کشور، و حافظه فرهنگی ایرانیان دانست.

میرجلال الدین کزازی، نویسنده، مترجم و شاهنامه پژوه در این خصوص در گفت و گو با ایسکانیوز نوروز گفت: اگر با نگاهی بسیار فراخ به بازتاب نوروز در سخن پارسی بنگریم، این بازتاب در دو گروه جای دارد. ابتدا بازتاب نوروز در آبشخورهایی است که چه به صورت نثر و چه به صورت نظم نوشته شده است و در آنها به نوروز و رازها و نمادهای آن یا چگونگی پدید آمدنش پرداخته اند. در سروده ها ، نامورترین آبشخور شاهنامه فردوسی است که در داستان جمشید از نوروز و خاستگاه آن سخن گفته شده و در آّبشخورهای نوشتاری نامورترین کتاب باستانی که به خیام نسبت داده اند؛ نوروزنامه خیام نام دارد.

وی افزود: بیشترین بازتاب و کارکرد نوروز آن است که در دیوان های سخن پارسی دیده می شود و هیچ سخنوری را نمی توان یافت که در سروده های خویش بارها از نوروز به شیوه های گوناگون یاد نکرده باشد.این یادکرد به این معناست که نوروز همدوش و همراه بهار است. در میان بخش های چهارگانه سال آنچه بیش سخنوران جهان از آن به ویژه سخنوران ایرانی را دلپسند هم زیبا و شورانگیز می افتاده است، بهار بوده است.

کزازی تصریح کرد: در بهار، گیتی افسرده و فرومرده به ناگاه با رستاخیزی شگرف جان و جنب می گیرد. هنگامه بستان ها و شکفتن ها آغاز می شود. خورشید که از روزگار سردی و کم توانی رسته است، با درخشش و گرمایی بیشتر می تابد از همین روست که جهان افسرده از نو جان می گیرد.از همین روست که هر سخنوری که به بهار و زیبایی های آن می پرداخته است می توانسته است از نوروز نیز سخنی در میان بیاورد. همین رستاخیز گیتی نیرو گرفتن خورشید، روشنای، روز نظاره و کاستی و ناتوانی شب و تیرگی سرما خواستگاهی شده است.

این شاهنامه پژوه خاطرنشان کرد: برای یکی از رسم و راه های بنیادین و پایدار نوروز گستردن خانی آیینی است که آنرا سفره هفت سین می نامییم. 7 نهاد که نامشان با سین آغاز می شود در آین خان نهاده می شوند. از همین رو این خان را هفت سین می نامیم و با خورشید و روشنایی و گرما پیوند نماد شناسی دارند اگر راز هر کدام از این نمادهای 7 گانه را بکاویم سرانجام به خورشید می رسیم خواست من نام این نمادها نیست زیرا این نام ها که با سین آغاز می شوند همه نامهای ایرانی نیستند در گذشته به جای هفت سیبن هفت شین نامیده می شده است. امروز در خان نوروزی نام این 7 نماد با سین آغاز می شده است. البته نام ها می توانند دگرگون شوند آنچه پایدار می ماند نمادهاست و این نمادها همه به خورشید و فرازمندی کیهانی، یا اعتدال ربیعی باز می گردند که یکی از خجسته ترین رخدادهای آسمانی و گاه شمارانه است و اغاز نوروز و بهار برابر است با همسانی روز و شب و آن پس بر روز می افزاید و از شب فرو می کاهد این رخداد بسیار همایون، نزد ایرانیان در پیوند با توش و توان خورشید بهاری است شاید انگیزه ای بوده که این 7 نماد خورشیدی جایی در خان نوروزی بیابد.

پایه گذاری نوروز

به روایت شاهنامه فردوسی، جمشید از پادشاهان قدیم ایران زمین و چهارمین پادشاه، بعد از پایه گذاری سلسله پادشاهی توسط کیومرث به پادشاهی رسید. وی «جم» به معنی سلطان و پادشاه بزرگ، نام داشت. جمشید زمانی که سیر عالم می کرد؛ روزی بود که آفتاب به نقطه حمل آمد و بهار آغاز شده بود ، دستور داد که تخت مرصعی را در جای بلندی قرار دهند و تاج جواهر نشان بر سر نهاد و بر آن تخت نشسته و چون آفتاب طلوع کرد و پرتو آفتاب بر آن تاج و تخت افتاد، شعاعی در نهایت روشنی پدید آمد و چون به زبان پهلوی شعاع و انوار نور را « شید » میگویند ، این لفظ را بر جم افزودند و وی را « جمشید » گفتند یعنی پادشاه روشن و در آن روز جشنی عظیم برپا کردند و آن را روز را « نوروز » نام نهادند .

جهان انجمن شد بر تخت اوی/فرومانده از فره بخت اوی

به جمشید بر گوهر افشاندند/مر آن روز را روز نو خواندند

اشعار نوروزی

چون جشن نوروز همزمان با نو شدن سال و تحول در طبعیت بوده است تقریبا همه سرایندگان و شاعران به این تغییر و دگرگونی توجه ویژه ای کرده اند و هر یک مطابق با زمینه فکری خود در وصف نوروز شعر سروده اند.

در ادامه نمونه هایی از اشعار تعدادی از شاعران پارسی گو که نوروز و بهار را مضمون شعر خود قرار داده اند را می خوانید:

* رودکی:

آمد بهار خرم با رنگ و بوی طیب/با صد هزار زینت و آرایش عجیب

لاله میان کشت ، درخشد همی ز دور/چون پنجه عروس به حنا شده خضیب

* فرخی سیستانی:

ز باغ ای باغبان ما را همی بوی بهار آید/ کلید باغ ما را ده که فردامان بکار آید

کلید باغ را فردا هزاران خواستار آید/تو لختی صبر کن چندانکه قمری بر چنار آید

*منوچهری: بر لشکر زمستان نوروز نامدار/ کردست رای تاختن و قصد کار زار

وینک بیامدست پنجاه روز پیش/ جشن سده طلایه نوروز نامدار

*عمر خیام نیشابوری:

برچهره گل شبنم نوروز خوش است/ در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست/ خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

* بابا طاهر:

عزیزان موسم جوش بهاره/ چمن پر سبزه و صحرا لاله زاره

دمی فرصت غنیمت دان در این فصل/ که دنیای دنی بی اعتباره

بمو واجی چرا ته بی قراری/ چو گل پرورده باد بهاری

چرا گردی بکوه و دشت و صحرا /بجان او ندارم اختیاری

*عطار نیشابوری:

جهان از باد نوروزی جوان شد/ زهی زیبا که این ساعت جهان شد

شمال صبحدم مشکین نفس گشت/صبای گرم رو عنبر فشان شد

* حافظ شیرازی:

ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی/ از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

ز جام گل دگر بلبل چنان مست می لعلست/ که زد بر چرخ فیروزه صفیر تخت فیروزی

* سعدی:

درخت غنچه برآورد و بلبلان مستند/ جهان جوان شد و یاران بعیش بنشستند

بساط سبزه لگد کوب شد به پای نشاط/ ز بس که عارف و عامی برقص برجستند.

* مولوی:

آتش و آبی بباید میوه را/ واجب آید ابر و برق این شیوه را

تا نباشد برق دل و ابر دو چشم/ کی نشیند آتش تهدید و خشم ؟

کی بروید سبزه ذوق وصال/ کی بجوشد چشمه ها ز اب زلال؟

کی گلستان ، راز گوید با چمن/ کی بنفشه عهد بندد با یاسمن

*ملک الشعرای بهار:

بهار آمد و رفت ماه سپند/ نگارا درافکن بر آذر سپند

به یکباره سر سبز شد باغ و راغ/ ز مرز حلب تا در تاشکند

بنفشه ز گیسو بیفشاند مشک/ شکوفه به زهدان بپرورد قند

نوروزنامه خیام

حکیم ابوالفتح غیاث الدین عمربن ابراهیم خیام از ریاضی دانان، اخترشناسان و شاعران بنام ایران در دوره ی سلجوقی است. اگرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست ولی شهرت او بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. رباعیات وی به اغلب زبان های زنده ترجمه شده است. «فیتز جرالد» رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه کرده که بیشتر مایه ی شهرت وی در مغرب زمین شده است.

نوروزنامه نمونه ی کاملی از سبک نثر در قرن پنجم است و کلیه ی مختصات نثر قرن پنجم در آن دیده می شود. روش نگارش این کتاب بسیار ساده و شیوا و خالی از تکلف است. عبارات آن کوتاه و مفردات تازی آن کم است و بعضی لغات و عبارات پهلوی در آن دیده می شود.

نوروزنامه در بیان اسباب پیدایش جشن نوروز و کشف حقیقت آن و این که کدام یک از شاهان واضع جشن نوروز بوده و آیین آن و آداب پادشاهان ساسانی در این باب و مطالب گوناگون دیگری آمده است.

نوروزنامه متن کهن شناخته شده ای است که صاحب اثر را عمر خیام نیشابوری می دانند. این اثر دارای آگاهی هایی گرانبهایی درباره جشن های آیین های ایرانی و برخی مسائل فکری و اجتماعی روزگار خیام در سده ششم است. این اثر در شمار متن های مهم ادبی است که سرشار از ترکیبات و واژگان خوش اهنگ زبان فارسی است. نوروزنامه کهن ترین اثر فارسی است که درباره نوروز و آین های آن مطالبی دارد که اثبات انتصاب این اثر را به خیام بوده است.

خبرنگار: بخشی پور/ تائید کننده سلیمی

502500

کد خبر: 740305

وب گردی

وب گردی