نقش بازار بدهی در توسعه اقتصادی‌کشور

برای ایجاد رشد و توسعه در اقتصاد کشور می بایست بازارهای مختلفی بصورت هم افزا فعالیت کنند تا قطار اقتصاد بتواند در ریل رشد قرار گرفته و رشد اقتصادی قابل قبولی را در کارنامه کشور ثبت نماید.

از جمله بازارهایی که در کشورهای مختلف قرار داشته و نقش مهمی را برای اقتصاد ایفا می کنند، می توان به بازار سرمایه، بازار پول، بازار بدهی و ... اشاره کرد که از بین بازارهای نامبرده بازار بدهی می تواند با تکامل خود، شرایط ویژه ای را برای بازارهای همسو و اقتصاد کشور فراهم نماید که در مجموع برآیندی مثبت برای کشور به همراه خواهد داشت.
بازار بدهی بازاری است که در آن انواع اوراق مبتنی بر بدهی مبادله می‌شوند. در این بازار ذینفعان می‌توانند دیون جدید را در بازار اولیه خرید و فروش کنند و یا اینکه در بازار ثانویه اوراق مبتنی بر بدهی وارد شده و به خرید و فروش دیون گذشته بپردازند. در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مبادله می‌شود که می‌تواند مرتبط با دولت، شرکت‌ها، شهرداری‌ها و غیره باشد. بازار بدهی، یکی از مهمترین و موثرترین اجزاء نظام‌های اقتصادی و مالی نوین است به نحوی که به جرات می‌توان مدّعی بود که هم نظریه اقتصادی و هم تجربه کشورهای مختلف توسعه یافته و در حال توسعه در چند دهه اخیر، نشان می‌دهد دست‌یابی به نظام مالی پویا، عمیق و کارا بدون وجود بازار بدهی سالم با کارکرد مناسب و عمق کافی اساسا امکان‌پذیر نیست.
طی سال های 1998-1997، تجربه بحران بانکی کشورهای آسیای جنوب شرقی نشان داد عدم تنوع در نهادهای واسطه گری مالی باعث تشدید و طولانی شدن بحران می شود. در صورت اختلال کانال های اصلی واسطه گری مالی در یک اقتصاد، وجود مسیر های دیگر، برای تبدیل پس انداز ها به سرمایه های قابل استفاده از گسترش بحران جلوگیری می کند. لذا ایجاد بازار بدهی از اهمیت ویژه ای برخوردار شد به طوریکه اکثر اقتصادهای نوظهور مانند مالزی، برزیل و کره جنوبی از سال 1997 به سوی راه اندازی بازار استقراضی و انتشار این اوراق متمایل شده اند .
از سال 2001 تا سال 2015 حدود 737 میلیارد دلار اوراق صکوک در دنیا منتشر شده است که بیشترین میزان در سال 2013 و به میزان 137 میلیارد دلار بوده است. رقم منتشر شده نشان از اهمیت بازار مذکور در دنیا، علی الخصوص بین کشورهای توسعه یافته دارد که روز به روز در مسیر توسعه بیشتر بازار بدهی در حرکت هستند.

مراجع منتشر کننده اوراق بدهی انواع مختلفی دارد که در زیر به آنها اشاره شده است:
- شرکت ها و موسسات مالی
- شرکت ها و موسسات غیر مالی
- دولت

از سوی دیگر، استفاده بهینه از بازار بدهی و توسعه بازار مذکور، مزیتهای متنوعی را برای اقتصاد به همراه دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کاهش آسیب پذیری کشورها نسبت به بحران های مالی
- افزایش کارایی اقتصادی
- افزایش رشد اقتصادی کشورهای نوظهور همزمان با توسعه بازار مالی آنها
- تخفیف اثرات بحران های مالی
- وجود بازار جایگزین برای تامین مالی شرکت ها به هنگام کمبود منابع بانکی
- تأمین منابع مالی برای توسعه فعالیت های بخش خصوصی
- تأمین بودجه بخش عمومی
- جلوگیری از تسلط سیاست های مالی بر سیاست های پولی
- تأمین هزینه تجدید ساختار نظام بانکی
- افزایش شفافیت مالی
- تعیین غیردستوری نرخ بهره در بازار
- اثرگذاری بیشتر سیاست های پولی با اهداف ضد تورمی
- افزایش ثبات بازارهای مختلف
- تامین منابع برای کاهش بدهی های دولت به پیمانکاران
- افزایش توان بانک ها در تامین مالی
- گذار از اقتصاد بانک محور به اقتصاد بازار محور
همانطور که در بالا اشاره شد، بازار بدهی دارای مزیتهای مختلفی است. مزیتهایی که هر یک به تنهایی قابلیت رفع کردن بسیاری از مشکلات اقتصادی داخلی را دارد. در شرایطی که نرخ بهره در داخل کشور تنها توسط بازار پول تعیین می شود و جایگاه بازار بدهی در اقتصاد به درستی تعریف نشده است، بوضوح مشخص است، اقتصادی بیمار خواهیم داشت که با کوچکترین وزرش باد، به شدت زمین خواهد خورد. در کشورهای توسعه یافته که می توانند در این زمینه الگوی مناسبی برای کشور ما باشند، اندازه بازار بدهی چند برابر بازار سرمایه است، دقیقا برعکس شرایطی که در کشور و بین بازار بدهی و بازار سرمایه حاکم است. در کشور ما بازار بدهی اندازه کوچکی داشته و وظایف خود را به درستی انجام نمی دهد. در نتیجه، ماحصل آن، برای اقتصاد آنطور که انتظار می رود، نخواهد بود.
از دیگر مسائلی که در کشور ما مورد غفلت واقع شده است، عدم وجود مرجع رتبه بندی شرکتها و در ادامه اوراق بدهی منتشر شده در بازار است. چرا که نرخ بهره اوراق بدهی براساس رتبه بندی شرکتها و درجه اعتباریشان تعیین می گردد. لذا هر چه شرکت دارای رتبه بالاتری باشد، نرخ بهره کمتری نیز به دارنده اوراق پرداخت خواهد کرد و برعکس، هر چه اعتبار شرکت منتشرکننده اوراق کمتر باشد، نرخ بهره بالاتری را به دارنده اوراق پرداخت خواهد نمود، چرا که ریسک بیشتری را به دارنده اوراق تحمیل می کند.
بازار بدهی در کشور نسبت با چند سال گذشته، پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته، اما فضا برای توسعه این بازار بسیار باز بوده و جا برای پیشرفت دارد. با مطالعه دقیقتر روند پیشرفت بازار بدهی در داخل کشور، متوجه می شویم که موانعی در مسیر پیشرفت این بازار قرار دارد که با رفع آنها شاهد رشد بیشتر و کارآتر این بازار خواهیم بود. می توان از جمله دلایل عدم رشد مناسب بازار بدهی در داخل کشور به موارد زیر اشاره نمود:
- اوراق بدهی مربوط به بازه های بلندمدت است و در کوتاه مدت کاربرد ندارد
- جذابیت پایین اوراق بدهی برای سرمایه گذاران به دلیل عدم وجود نظام عرضه و تقاضا برای نرخ گذاری اوراق منتشره و عدم تغییر قیمت اوراق متناسب با تغییر نرخ سود بانکی
- عدم اجرای رتبه بندی اعتباری اوراق و انتشار اوراق با رسیک های اعتباری متفاوت با نرخ یکسان
- الزام بازار بدهی به شفافیت اطالعات مالی و عدم تمایل مدیران شرکت ها به آن
- هزینه بر و زمان بر بودن تامین مالی از طریق بازار بدهی در مقایسه با تامین مالی بانکی
- اعتماد بیشتر به سیستم بانکی
- انصراف شرکت ها از انتشار اوراق بدهی به دلیل هراس از بازپرداخت اصل مبالغ اوراق در سررسید
سوالی که ممکن است ذهن خواننده را به خود معطوف کند، این موضوع است که آیا فقط در شرایط کسری بودجه، بازار بدهی کارآ خواهد بود؟ آیا دولت فقط زمانی که کسری بودجه دارد، می بایست به بازار بدهی توجه کند؟ قطعا پاسخ مثبت نیست. همانطور که در موارد بالا اشاره شد، یکی از دستاوردهای بازار بدهی، تعیین نرخ بهره بدون ریسک می باشد. نرخ بهره بدون ریسک در بازار بدهی که تکامل یافته است تعیین می شود. نرخ بهره بدون ریسک کاربردهای بسیار مهمی دارد که از آن جمله می توان به بازارهای آتی اشاره نمود. پایه و اساس شکل گیری کارآمد بازارهای آتی، نرخ بهره بدون ریسک است که اگر این نرخ بهره بصورت درست و در بازار تعیین نشده باشد، قطعا صدمات جبران ناپذیری را به قراردادهای آتی وارد خواهد ساخت که یکی از این صدمات, عدم کارآیی بازارهای آتی و فیوچرز خواهد بود.

از دیگر بازارهایی که تحت تاثیر نرخ بهره بدون ریسک هستند، می توان به بازارهای اختیار و سوآپ اشاره کردکه بدون وجود نرخ بهره بدون ریسک، امکان ایجاد و توسعه بازارهای مذکور وجود نخواهد داشت. اگر هم در شرایط خاص و بدون وجود نرخ بهره بدون ریسک، بازارهای مذکور تشکیل شوند، قطعا محکوم به شکست خواهند بود.
لذا دولتها می بایست تواما، چه در شرایط کسری بودجه و چه در شرایط مازاد بودجه، اهتمام به توسعه بازار بدهی نموده و نگاهشان به بازار بدهی، نگاهی بلند مدت و توسعه ای باشد تا بتوان در تمامی شرایط از محاسن بازار بدهی استفاده نمود.
در پایان راهکارهایی که منجر به ایجاد بازار بدهی کارآ می شود، ذکر شده است که عبارتند از:
- شکل گیری بازاری متشکل برای اوراق بدهی به منظور تعیین قیمت این اوراق بر اساس مکانیزم بازار
- رتبه بندی اعتباری اوراق متناسب با ریسک های اعتباری اوراق
- کاهش زمان و هزینه انتشار اوراق بدهی و ایجاد تناسب میان ریسک و بازده اوراق
- فرهنگ سازی، ایجاد اعتماد و معرفی بهتر ابزار بازار بدهی برای تامین مالی بنگاه ها
- حذف رکن ضامن برای تضمین اوراق
- طراحی و انتشار اوراق قابل تبدیل به سهام برای افزایش تمایل به انتشار اوراق توسط شرکت ها و کاهش بیم از عدم تأمین منابع در سررسید
- تدوین استانداردهای حسابداری و قوانین و مقررات مالیاتی مربوط به انواع اوراق در راستای رفع ابهامات موجود و ایجاد زمینه استفاده از این ابزارها
امید است با درایت مسئولین، بازارهای فعال در کشور، علی الخصوص بازار بدهی به جایگاه خود برسد و مسیر توسعه را با سرعتی دوچندان طی نماید تا در نهایت شاهد شکوفایی اقتصاد کشور باشیم.

محمود احترامی - کارشناس شرکت الپری

کد خبر: 768070

وب گردی

وب گردی