سید احمد حسینی- ایسکانیوز: مقامات اقلیم کردستان عراق پس از آنکه دریافتند داعش در عراق به زودی شکست خواهد خورد، تصمیم گرفتند مطالبات خود را دوباره در راس توجهات قرار دهند. آنها تاریخ 25 سپتامبر سال جاری را برای برگزاری رفراندوم استقلال از دولت مرکزی عراق مطرح کردند که واکنش های متعددی از سوی همسایگان و قدرت های جهان به این مساله صورت گرفت.

در همین راستا خبرنگار ایسکانیوز با رحمان قهرمان پور کارشناس مسائل بین الملل گفتگو کرد

مشروح این گفت و گو در ادامه آورده شده است:

اهداف مقامات اقلیم کردستان از برگزاری رفراندوم استقلال از حکومت مرکزی عراق چیست؟

پس از آنکه مقامات اقلیم کردستان ازبرگزاری همه پرسی استقلال اقلیم در ۲۵ سپتامبر خبر دادند، مقامات دیگر این اقلیم اعلام کردند که رفراندوم الزاماً منجر به استقلال از بغداد و حکومت مرکزی نخواهد شد. این اظهارات، ابهامات بیشتری را ایجاد کرد. نفس برگزاری هر رفراندوم در واقع برای استقلال است اما سیاست اعلامی از طرف مقامات حکومت اقلیمی کردستان این است که برگزاری رفراندوم تنها برای آگاهی از نظرات مردم است. ولی در ورای این سیاست به نظر می رسد حکومت کردستان و به طور مشخص آقای بارزانی، از این رفراندوم چند هدف را دنبال می کنند.

اول اینکه اعلام کنند در میان تمام مسائل منطقه ای، مسائل کردها فراموش نشود و دوباره در کانون تصمیم گیری های منطقه ای قرار بگیرد. بخصوص با روی کار آمدن ترامپ که به نظر می رسد سیاست مشخصی در خاورمیانه نداشته و دیدگاه منفی به مساله کردها ندارد. بعد از ملاقاتی که اردوغان در کاخ سفید با دونالد ترامپ داشت، هر دو طرف مشخصا در مورد مبارزه با گروه های پ ک.ک یا نیروهای خلق کرد در سوریه به تفاهم نرسیدند و آمریکا اعلام کرد که از این گروه در آزادسازی رقه استفاده خواهد کرد. این پیام ترامپ، از طرف کردها پیام مثبتی تلقی شد و این تصور بوجود آمده که آمریکابرای مبارزه با داعش سخت به کردها احتیاج دارد و این فرصت برای کردها مناسب است. کردها هر زمانی که فرصت مهیا بوده است مساله استقلال را مطرح کرده اند و به نظر می رسد در شرایط فعلی هم بر این باور هستند که تغییر و تحولات موجود در منطقه و تغییر سیاست خارجی آمریکا، دوباره این فرصت را به آنها داده است که مساله کردها را در کانون توجهات قرار بدهند.

هدف دومی که به نظر می رسد دولت اقلیم و شخص آقای بارزانی دنبال می کند، به حاشیه بردن مساله مشروعیت خود بارزانی است . می دانیم دوران ریاست جمهوری آقای بارزانی تمام و چندین بار تمدید شده و مخالفتهای جدی در داخل اقلیم نسبت به این مساله وجود دارد. اما با بروز بحران داعش و سوریه موقتا این مخالفت ها شنیده نمی شود. جنبش تغییر، یکی از اصلی ترین مخالفان تمدید ریاست جمهوری بارزانی است. نه انتخاباتی برگزار می شود و نه به مولفه های موجود در این قضیه ورود می شود و آقای بارزانی امیدوار است که با این رفراندوم زمینه را برای افزایش مشروعیت خود و ماندنش در قدرت بیشتر کند. باید ببینیم بعد از برگزاری رفراندوم شرایط به نحوی که بارزانی دنبال می کند پیش خواهد رفت یا خیر.

دلیل سوم، افزایش قدرت چانه زنی اقلیم در مساله موصل بعد از آزادسازی موصل بود. مساله موصل یکی از اصلی ترین موضوعات مورد اختلاف اقلیم و دولت مرکزی بغداد است. دولت اقلیم همواره ادعا کرده است موصل متعلق به کردها بوده و صاحبان اصلی آن کردها هستند اما در دوران صدام عربیزه شده و به تعبیری جمعیت عرب، وادار به مهاجرت به موصل شده است. از طرف دیگر ترکمن ها هم در موصل حضور داشته و مورد حمایت ترکیه هستند.

می دانیم که پیش از ظهور داعش، مساله موصل با حمایت سازمان ملل تا حدی به سمت حل و فصل شدن پیش رفت ولی حضور داعش جریان را به تاخیر انداخت.

مقامات اقلیم با اطلاع از اینکه نقش اصلی در آزادسازی موصل را دولت مرکزی ایفا خواهد کرد، نگران آن بودند که بعد از آزادسازی موصل دولت مرکزی در موصل دست بالا را در اختیار را داشته باشد و به مطالبات کردها اهمیت ندهد و لذا با این رفراندوم تلاش داشتند نفوذ و حضور خودشان را در آینده موصل بیشتر کنند.

موقعیت کلی کردها در منطقه چگونه است؟

راجع به مساله موقعیت کلی کردها در منطقه، اهداف دیگری را هم می توان متصور شد. موقعیتی که به واسطه وضعیت سوریه به وجود آمده و شاید دولت اقلیم دنبال این است که با این رفراندوم بتواند به یک مدل برای کردهای منطقه تبدیل شود و با برگزاری اولین رفراندوم جدی، نوعی اثر روحیه بخش برای کردهای سوریه ایجاد کنند. بخصوص در شرایطی که ممکن است داعش شکست بخورد و کردهای سوریه خواستار استقلال بیشتری بشوند. شاید دولت اقلیم دنبال این هست که این رفراندوم را مدلی برا تخریب کردن دولت مرکزی قرار دهد. اما همان سه دلیلی که در ابتدا عرض کردم بیتشرین انگیزه دولت اقلیم برای برگزاری این رفراندوم در سپتامبر است . به هر حال این رفراندوم در این سطح نیاز به حداقلی از مشروعیت بین المللی دارد. در شرایطی که می دانید استقبال آنچنانی در سطح بین المللی از این رفراندوم نشده است و ترکیه صراحتا مخالفت کرده و چنین اندیشه ای را توهم دولت اقلیم خوانده است. البته آلمان و جمهوری اسلامی نیز اعلام مخالفت کرده اند، لذا نتایج آن ممکن است منجر به تحقق اهدافی که دولت اقلیم نشود.

باید ببینیم در زمان باقیمانده دولت اقلیم چه تدابیری را اتخاذ خواهد کرد، آیا همچنان بر برگزاری رفراندوم پافشاری خواهد کرد و یا امکان دارد عقب نشینی کند. ولی به نظر می رسد دولت اقلیم حتی در صورت عدم اسقبال بین المللی قصد دارد این رفراندم را به خاطر تحقق آن سه هدف برگزار کند.

تاثیر این رفراندوم بر وضعیت کردهای منطقه چیست؟

کردها از جنگ جهانی اول مطالبه تشکیل دولت کردی را داشته اند و بعد ازجنگ جهانی اول فرصتی به وجود آمد که شرق ترکیه دولت کردی تشکیل شود ولی آن زمان انگلیس و ترک های جهان مخالفت کردند که این مخالفت مساله را معلق نگه داشت. بعد از جنگ جهانی دوم هم این خواست بوجود آمد و درگیری های طولانی مدتی را با دولت بغداد داشتند.

تاثیر برگزاری این رفراندوم بیشتر روی کردهای سوریه است. کردها در وضعیت حساسی قرار دارند به این معنا که اگر داعش شکست خورد و دولت مرکزی دمشق بر اوضاع مسلط شود بنابر توافقی که قبلا انجام شده، دولت دمشق به احتمال زیاد امتیازاتی به کردها خواهد داد. اینکه این امتیازات چه باشد مستلزم آن است که در چانه زنی با دولت مرکزی ، کردها بتوانند چه امتیازاتی بگیرند. شاید تا حدی بتوان گفت که وابسته به وضعیت دولت اقلیم است. اگر یک دولت اقلیم قوی کردی در عراق وجود داشته و بتواند امنیت خود را حفظ کند شاید دولت دمشق به این مدل در سوریه رضایت بدهد. یعنی یک حکومت اقلیم فدرال در ساختار دولت سوریه تشکیل شود و این برای کردها خیلی اهمیت دارد. کما اینکه پ.ک.ک درخود سوریه حضور دارد و از طریق حضور در سوریه قدرت چانه زنی خود را در مقابل دولت ترکیه افزایش داده است و از تسهیلاتی که کردها دارند استفاده می کند برای مبارزه با دولت مرکزی آنکارا و لذا به نظر می رسد کردها به نوعی ارتباط زنجیره ای با هم دارند یعنی اگر در عراق وضعیت کردهابا ثبات تر باشد و اختیار عمل بیشتری داشته باشند، قاعدتا این اتفاق بر وضعیت کردها در سوریه و منطقه تاثیر خواهد داشت . مبارزات بارزانی با دولت مرکزی، قدیمی ترین نوع مبارزات کردها برای استقلال و تعیین سرنوشت کردهاست. لذا دولت اقلیم نقشی مرکزی در الهام بخشی برای سایر کردها را دارند.وضعیت فعلی سوریه وضعیت در حال گذار است . طبیعتا این وضعیت می تواند تحت شرایطی به نفع کردها باشد و محاسبات بارزانی و دولت اقلیم این است که اگر در این وضعیت بتواند این انتخابات را برگزار کند، می تواند به یک مدل برای کردهای سوریه تبدیل شود و یک دولت نیمه خودمختار در سوریه ایجاد و مقدمه ای برای تشکیل دولت کردی در منطقه باشد.

قانون اساسی عراق و قوانین بین المللی در این مساله چه می گویند؟

در قانون اساسی عراق به دولت اقلیم بیشتر اختیارات مالی داده شده تا اختیارات سیاسی .

تفسیرهای قانون اساسی تا اندازه ای مبهم است و تنها دربعضی جاها به کردها اختیار داده است. تفسیر کردها از بندهای قانونی تفسیر مشخصی دارد اما تفسیر دولت مرکزی تفسیر محدودی است و این کار حتما باید با اجازه دولت مرکزی باشد. در این بحث حقوق بین الملل وضعیت روشنی نداشته و یک حالت دوگانه دارد. یکی اصل تعیین سرنوشت و دیگری حق حاکمیت دولت هاست.

بنابر اصل حق حاکمیت دولت ها، دولت اقلیم چون در مجموعه دولت عراق قرار دارد برای برگزاری رفراندوم باید از دولت مرکزی اجازه بگیرد اما از طرف دیگر بنابر اصل حق تعیین سرنوشت که در مقابل اصل حق حاکمیت دولت هاقرار دارد ، کردها می توانند برای تعیین سرنوشت خودشان رفراندوم برگزار کنند. البته این تفسیر چندان دقیق نیست و این در شرایطی است که دولت مرکزی از ثبات و اقتدار لازم برخوردار نباشد. اما امروز دولت مرکزی عراق از اقتدار لازم برخوردار است و از نظرحقوق بین الملل باید از دولت مرکزی اجازه گرفت . نمونه آن در کاتالانیای اسپانیا اتفاق افتاده است . در اسپانیا نظام دموکراتیک برقرار است و برای برگزاری رفراندوم باید از دولت مرکزی اجازه بگیرند.

در نهایت باید دید واکنش های بین المللی و منطقه ای به این مساله چه خواهد بود. به احتمال زیاد شرایط به آن صورت که دولت اقلیم پیش بینی می کند پیش نخواهد رفت و اگر دولت اقلیم بر مواضع خود پافشاری کند، ممکن است روابط حسنه ای که با ایران و ترکیه داشته را تا حدودی از دست بدهد . در مجموع باید گفت این رفراندوم نه تنها حرکت رو به جلویی برای آنها نیست ، بلکه می تواند حرکت رو به عقبی باشد و دولت اقلیم بخشی از اختیاراتی را که از دولت مرکزی ، با تایید کشورهای منطقه گرفته بود را ، از دست بدهد.

802