به گزارش ایسکانیوز، هر انقلابی به‌طور طبیعی در اولین گام خود ساختارهای سیاسی را درهم می‌شکند و برای تثبیت نظم سیاسی جدید تلاش کرده و درجهت تثبیت آن برمی‌آید و معمولا شکست ساختارها و بازتولید آنها در دیگر حوزه‌ها اعم از اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... زمانبر خواهد بود.
انقلاب اسلامی ایران هم در بهمن 1357 ساختار سیاسی مستبدانه رژیم پهلوی را در هم شکست و نظم نوین سیاسی را پس از تدوین قانون اساسی، در 12 فروردین 1358 با رأی 2/98درصدی به جمهوری اسلامی به وجود آورد، اما تسری اهداف انقلاب و امتداد آن در دیگر شئون کشور از کارهای مهمی بود که تأخیر در آنها تهدیدات گسترده‌تری را برای کشور به وجود می‌آورد. بخشی از این نیازها با درایت امام خمینی و در ساختار شورای انقلاب محقق می‌شد. تاسیس سپاه پاسداران در حوزه امنیتی، تاسیس کمیته امداد در جهت محرومیت‌زدایی نمونه‌هایی از نهادهای فرادستی است که برای پیشبرد و تثبیت انقلاب به وجود آمد.
یکی از حوزه‌هایی که از حساسیت بسیار بالایی برخوردار بود و امام خمینی از ابتدای آغاز نهضت اسلامی بر تاثیر آن در سرنوشت کشور به خوبی واقف بودند، حوزه فرهنگی آموزشی و به‌ویژه دانشگاه‌ها بود. تاثیرگذاری دانشگاه در همان ماه‌های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی کاملا به چشم آمد و با تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان پیرو خط امام در 13 آبان 58 متبلور شد و از سوی امام «انقلاب دوم» لقب گرفت.
بدین‌ترتیب با فضای سیاسی و تشنج شکل گرفته در سال‌های اولیه انقلاب و جولان گروه‌های چپی و التقاطی در دانشگاه‌ها ضرورت بازبینی در حوزه آموزش عالی و اهداف دانشگاه به‌عنوان موتور محرک جامعه و پیشران فرهنگی نظام بیش از پیش به وجود آمد. چه آنکه دانشگاهی که در ایران به‌طور تقلیدی از غرب متولد شده بود یک سوغات فرنگی برای هویت فرهنگی ملت ایران بود که تاثیرات بسیار گسترده و مانایی در سرنوشت یک ملت داشت. آموزش عالی غرب‌ساخته در فرهنگ و آموزش ایران ریشه دوانده بود و اصل استقلال ایجاب می‌کرد تا تحولاتی جدی در این عرصه در جهت آرمان‌های انقلاب اسلامی به وجود آید؛ تحولاتی که می‌توانست بارقه‌های امیدی برای نسل‌های آینده کشور باشد. هر چند در عرصه خرد و کلان تحولات گوناگونی در دهه اول انقلاب اتفاق افتاد اما در اینجا سه پدیده چشمگیر و اثرگذار آن دوره یعنی «انقلاب فرهنگی»، «جهاد دانشگاهی» و « دانشگاه آزاد اسلامی» مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.
1- انقلاب فرهنگی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین گام برای آغاز تحول در حوزه آموزش کشور، با عنوان انقلاب فرهنگی صورت گرفت. البته که انقلاب فرهنگی مفهوم گسترده‌ای است که شامل همه زمینه‌های فرهنگی می‌شود اما اولین جایی که مورد هدف قرار گرفت، دانشگاه و آموزش عالی بود. از سال 57 تا 59 نظام دانشگاهی آن‌طور که باید و شاید در جهت اهداف انقلاب پیش نرفت و گروه‌های سیاسی طرد‌شده از ملت؛ خانه امنی برای خود در دانشگاه‌ها ساخته و فضای آموزشی کشور را به آشوب کشیده بودند. اولین اقدام موثر در این زمینه پیام نوروزی امام خمینی در فروردین 59 بود که در آن بر ضرورت ایجاد «انقلاب اساسی در دانشگاه‌های سراسر کشور»، «تصفیه اساتید مرتبط با شرق و غرب» و «تبدیل دانشگاه به محیطی سالم برای تدوین علوم عالی اسلامی» در جهت استقلال فرهنگی تاکید کردند.
با طرح مساله از سوی حضرت امام، این موضوع مورد بحث مسئولان کشور قرار گرفته و همچنین با استقبال گسترده دانشجویان مسلمان و انجمن‌های اسلامی در دانشگاه‌ها مواجه شد و اقداماتی را در این زمینه صورت دادند. تا اینکه با شرایط به وجود آمده در کشور و پس از اتمام ترم‌های دانشجویان، حضرت امام در 23 خرداد 59 دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کردند. امام خمینی با درک شرایط حساس آموزش عالی در این پیام تصریح کردند: «مدتی است ضرورت انقلاب فرهنگی که امری اسلامی است و خواست ملت مسلمان است، اعلام شده و تاکنون اقدام موثری انجام نشده است و ملت اسلامی و خصوصا دانشجویان با ایمان متعهد نگران آن هستند و نیز نگران اخلال توطئه‌گران که هم‌اکنون گاه‌گاه آثارش نمایان می‌شود و ملت مسلمان و پایبند به اسلام خوف آن دارند که خدای نخواسته فرصت از دست برود و کار مثبتی انجام نگیرد و فرهنگ همان باشد که در طول مدت سلطه رژیم فاسد کارفرمایان بی‌فرهنگ، این مرکز مهم اساسی را در خدمت استعمارگران قرار داده بودند. ادامه این فاجعه که مع‌الاسف خواست بعضی گروه‌های وابسته به اجانب است، ضربه‌ای مهلک به انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی وارد خواهد کرد و تسامح در این امر حیاتی، خیانتی عظیم بر اسلام و کشور اسلامی است.»
با شروع به کار ستاد انقلاب فرهنگی فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در جهت ساماندهی وضعیت دانشگاه‌های کشور شدت گرفت. ستاد انقلاب فرهنگی با تاکید بر تغییر ارزش‌ها و تصفیه و پاکسازی محیط علمی و دانشگاهی با دعوت از صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف برنامه‌های جدیدی را در دستور کار قرار داد و اهداف اولیه خود را تعیین خط مشی فرهنگی جامعه؛ تهیه و تدوین نظام آموزشی کشور، ادغام و انحلال بعضی از موسسات آموزش عالی موجود و تاسیس دانشگاه‌های جدید، بررسی و تعیین محتوای کتب و برنامه درسی دانشگاه‌ها، بررسی کادر علمی و گزینش اساتید و... برشمرد.
ستاد انقلاب فرهنگی با یک دفتر هماهنگی و سه بخش آموزش پیش‌دانشگاهی، آموزش عالی و جهاد دانشگاهی ساختار خود را تشکیل داد. بخش آموزش عالی شامل قسمت‌های مختلفی نظیر «برنامه‌ریزی آموزشی»، «ترجمه، تالیف و تصحیح کتب دانشگاهی»، «تزکیه»، «مدیریت و سازماندهی دانشگاه‌ها» و «بافت آموزشی دانشگاه‌ها» می‌شد.
پس از دوسال و نیم تلاش ستاد انقلاب فرهنگی دانشگاه‌ها بازگشایی شد و فضای جدید محیط دانشجویی و علمی کشور را فرا گرفت؛ هرچند که تمام اهداف آن محقق نشد و اسلامی شدن دانشگاه‌ها با توجه به وضعیت کشور و ظرفیت موجود به وقوع نپیوست. اما اهمیت حفظ و حراست از استقلال فرهنگی کشور و تسری انقلاب فرهنگی در بدنه جامعه و همه سازوکار‌های آموزشی و برنامه‌ریزی راهبردی در این زمینه موجب شد ستاد انقلاب فرهنگی جای خود را به نهاد بالاتری با نام شورای عالی انقلاب فرهنگی دهد. بدین‌ترتیب امام خمینی با صدور پیامی در 19 آذر 63 و با تاکید بر فراگیر شدن انقلاب فرهنگی در همه شئون کشور «شورای عالی انقلاب فرهنگی» را تشکیل دادند.
2- تاسیس جهاد دانشگاهی
جهاد دانشگاهی درواقع اولین نهاد برآمده از ستاد انقلاب فرهنگی است که در مرداد ماه سال 1359 با هدف شناسایی و استفاده از نیروهای آزاد شده دانشگاه‌ها اعم از نیروهای انسانی، تجهیزات فنی، آزمایشگاهی، درمانی و... برای تدوین برنامه‌ای جهت بهره‌گیری از این امکانات، نظارت بر حرکت دانشگاه‌ها منطبق با نظام جدید و جلوگیری از انحراف آنها، تامین کادر تحقیقاتی و اجرایی جهاد سازندگی و سایر نهادهای انقلابی و مردمی کردن دانشگاه با معیارهای اسلامی تشکیل شد.
البته در بدو تاسیس وظایف دیگری نظیر مدیریت دانشگاه‌ها و نظارت بر اجرای برخی مصوبات ستاد انقلاب فرهنگی را برعهده داشت.
پس از تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی اساسنامه جهاد دانشگاهی در سال 65 مورد بازبینی قرار گرفت و اصل مدیریت دانشگاه‌ها از آن حذف شد. با توجه به شرایط موجود در اواخر دهه 60 بار دیگر این اساسنامه در سال 69 مورد بازبینی قرار گرفت و جهاد دانشگاهی با تاکید بر انجام تحقیقات علمی و فعالیت فرهنگی به‌عنوان حلقه وصل دانشگاه و صنعت معرفی شد. در واقع جهاد دانشگاهی به‌عنوان مولود مبارک انقلاب اسلامی به‌عنوان نماد خودکفایی علمی و کار علمی و فرهنگی جهادی در زمینه‌های نیاز روز کشور مورد توجه قرار گرفت.
3- تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه آزاد اسلامی عنوان طرحی بود که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی برای اولین‌بار از جایگاه نمازجمعه تهران در اردیبهشت سال 61 مطرح کرد.
پس از رایزنی‌های صورت‌گرفته و کسب رضایت امام به‌طور رسمی در 27 خرداد 61 دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد و در آذر همان سال اساسنامه اولیه آن نوشته شد. اولین سرمایه دانشگاه آزاد اسلامی کمک یک میلیون تومانی امام خمینی بود.
اعضای هیات‌موسس آن عبارت بودند از آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای (رئیس‌جمهور وقت)، آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی (رئیس مجلس وقت)، میرحسین موسوی (نخست‌وزیر وقت)، سیداحمد خمینی (فرزند و رئیس دفتر امام خمینی) و عبدالله جاسبی که پس از تشکیل اولین جلسه جاسبی به‌عنوان سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی انتخاب شد.
درواقع دانشگاه آزاد اسلامی با هدف کادرسازی برای نظام جمهوری اسلامی و به‌عنوان یک مجموعه مکمل در کنار وزارت علوم و آموزش عالی قرار گرفت؛ چراکه سازوکار آموزش عالی کشور در آن دوره توانایی جذب و سازماندهی مخاطبان و پاسخگویی به نیازهای نسل جوان علاقه‌مند به ادامه تحصیل را نداشت. به عبارت دیگر عدم توازن عرضه و تقاضا در آموزش عالی باعث می‌شد جمع کثیری از جوانان نتوانند در جهت کسب علم و دانش در رشته‌های دلخواه تحصیل کنند. هرچند دانشگاه آزاد اسلامی با مشکلات عدیده‌ای در ابتدای مسیر دست و پنجه نرم می‌کرد اما با تاسیس اولین واحد دانشگاهی در تهران و دومین آن در تبریز روند جذب دانشجو را آغاز و به‌عنوان یک عنصر جدی در آموزش عالی نقش قابل توجهی را ایفا کرد. علاوه‌براین با توجه به دغدغه‌های حضرت امام خمینی در بعد مسائل فرهنگی اولین شورای اسلامی کردن دانشگاه‌ها در اسفند 64 در دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد و مأموریت‌های ویژه‌ای توسط این شورا البته به‌طور مقطعی در دستور کار قرار گرفت. همچنین با توجه به الزامات جدید و نیازهای روز آموزش عالی کشور اساسنامه جدید دانشگاه آزاد اسلامی در سال 69 توسط هیات وزیران تصویب شد.
200/202
منبع: فرهیختگان
