در چند هفته اخیر و پس از آزاد سازی موصل از دست داعش، مقتدی صدر "رهبر جریان صدر عراق" مواضع و رفتاری متفاوت از آنچه در گذشته از وی شاهد بودیم را از خود بروز داده است. با سفر مقتدی صدر به ریاض، سوالات زیادی در اذهان عمومی نسبت به آینده سیاسی وی ایجاد شده است .
رویکرد جدید عربستان که به عنوان یک راهبرد مرحله ای بکار گرفته شده است و آنچه در چند ماه اخیر در رفتار مقتدی صدر شاهد هستیم «که در قسمت پایانی آن دیدار با محمد بن سلمان انجام شد»، موضوعاتی می باشند که باید در "دو بخش جداگانه" به آن پرداخت.
در بخش اول باید گفت؛ عربستان سعودی کشوری است که داعیه دار "رهبری جهان اسلام" حداقل در بخش گسترده ای از جهان اهل سنت است و پادشاه این کشور خود را با لقب خادم الحرمین مزین می کند. سعودی ها به تناسب این نوع تفکر، طی هفت سال گذشته سیاست های خود را در منطقه به اجرا گذاشته اند. این سیاست ها در گذشته به شکل نرم، فرهنگی و غیر خشن دنبال می شد اما طی هفت سال گذشته، به شدت به سمت نوعی "افراطی گری غیر قابل کنترل" پیش رفته است. این سیاست ها در قالب پروژه هایی در منطقه از جمله، "اشغال بحرین"، "حمله نظامی به یمن"، "فتنه داعشی-تکفیری، به صورت نیابتی در عراق و سوریه" و نیز اتفاقاتی که در "شمال آفریقا"، "صحرای سینا درمصر"، "لیبی" و "تونس"، پیگیری شد. این هفت سال، مملو از رفتارهای افراطی بود که نماد تکفیری گری، جنگ و خونریزی بوده است.
سعودی ها که تقریبا تمامی پروژه های خود را در بن بست غیر قابل استمراری یافته اند و نیز با مشاهده چالش ها و سطوح مختلف آسیب ساز تنش های داخلی با طوایف مختلف مذهبی از جمله "شیعیان"، "اسماعیلی ها"، "زیدی ها"، "آل شیخ و موسسات قدرت فرهنگی و دینی که در اختیار دارند" و نیز "لائیک شدن برخی جوانان"، به این جمع بندی رسیده اند که باید مرحله جدیدی از راهبردهای منطقه ای خود را اجرایی کنند.
آل سعود، تحت تاثیر این دوسطح از مشکلات که "شکست های منطقه ای" و "چالش های داخلی" می باشند، تلاش دارد سیاست های خود را تغییر دهد. از یک سو ادبیات جدید و نرم را بکار می گیرد و از سوی دیگر حفظ اهداف اصلی خود در منطقه را دنبال می کند. لذا مشاهده می شود که از قول "ثامرالسهبان، سفیر اخراجی عربستان در عراق"، پس از دیدار مقتدی صدر از ریاض، سعودی ها عنوان می کنند که مقتدی صدر را نماد شیعه خمینی نمی دانند بلکه او نماد شیعه عراقی است . این نشانه آن است که اهداف سابق عربستان کماکان پابرجا می باشد و عربستان به دنبال تحقق اهداف اصلی خود در قبال ایران می باشد. اکنون عربستان تلاش می کند از ظرفیت های ایران در سطح منطقه و در حیاط خلوت ایران استفاده کند و کارت های بازی جدیدی را بدست آورد.
بخش دوم از دلایل رفتار مقتدی صدر و دیدار اخیر وی با محمدبن سلمان؛ مربوط به برنامه ریزی و پازلی است که سعودی ها در عراق چیده اند. این سیاست ها از چندین ماه قبل پیگیری شده و "ثامرالسهبان، سفیر اخراجی عربستان در عراق" ارتباط های بسیار گسترده ای را با مراجع تقلید، شیعیان، اهل سنت، کردها و عشایر برقرار کرد. وی بعد از شکست داعش در شهر رمادی اعلام کرد ما حاضریم استان نینوا را بسازیم و در سازندگی عراق سهیم باشیم. این نشان می دهد عربستان سعودی که از نظر مردم عراق، متهم جنگ داعش است تلاش می کند با ابزار مادی، سازندگی و ارتباط طبیعی با احزاب و گروه های مختلف، خود را به عنوان "دوست ملت عراق" معرفی کند. لذا در ملاقات با مقتدی صدر هم تاکید دارند که ما می خواهیم روابط طبیعی با عراق داشته باشیم و سیاست های تاریخی خود را کنار بگذاریم.
در تحلیل رفتاری از آل سعود می توان نتیجه گرفت، آنها امکان کنار گذاشتن سیاست های طایفه ای و جنگ مذهبی را ندارند و نمی توانند این فضای جنگ مذهبی و تقابل با ایران و شیعه را از سیاست های خود حذف کنند. عربستان با یک چهره جدید تلاش دارد، موقعیت خود را در عراق ترمیم کند و با پاشیدن دانه در محیط های مختلف، به اهدافش برسد. این سیاست در کردستان عراق در قالب حمایت از رفراندوم و تجزیه عراق دنبال می شود و در بخش های سنی با ایجاد تکتر و ایجاد یک ائتلاف جدید از گروه های سنی عراق، تلاش دارد این گروه ها را گردهم آورد و آنها را وحدت دهد. چرا که در اردیبهشت ماه سال آینده انتخابات درعراق برگزار می شود و باید خود را برای تاثیر گذاری بر انتخابات آماده کند.
در بخش شیعی نیز این مجموعه اقدامات دنبال می شود: عربستان سعودی اعلام کرده است در روابط جدید با عراق حاضر است در استان سماوه سرمایه گذاری های کشت و صنعتی کند. این در حالی است که عربستان یک کشور خشک و بی آب و علف است و جز مزارع پادشاهی عربستان، چیزی تحت عنوان صنعت کشاورزی وجود ندارد. آنها درخواست برای ایجاد یک معبر مرزی برای مراودات و ارتباط با عشایر آن منطقه که عشایر بزرگ اهل سنت هستند و در ترکیب خود شیعه هم دارند و نیز درخواست ایجاد کنسول گری در نجف اشرف را نیز مطرح کرده اند.
این گونه اقدامات در مناطق شیعه نشین نقشه های جدید عربستان در داخل عراق را بیشتر برملا می کند. ضمن اینکه ما همیشه یک تاریخچه در ضدیت با شیعه و نگاه تکفیری گری از سعودی ها در ذهنیت تاریخی و ذهن امروزه مان داریم این پازل نشان دهنده این است که عربستان با سیاست هوشمندانه و با ادبیات جدید تمایل دارد در عراق حضور داشته باشد.
اما از جانب مقتدی صدر، ایشان شخصیت فرهنگی و مذهبی مشخصی می باشد که به دلیل جوان و خام بودن گاهی ممکن است تحت تاثیر برخی از تعاملات خارجی یا داخلی قرار بگیرد و بعد از دوره ای، خود را یافته و سعی خواهد کرد تا بازسازی کند.
یکی از دلایل سفر اخیر مقتدی صدر به سعودی و دیدار او با بن سلمان می تواند این باشد که در اردیبهشت ماه آینده متقدی صدر علاقه مند است بتواند با چهره ای جدید وارد رقابت انتخابات شود و سبد کرسی های خود را در پارلمان و همچنین سهم خود را در کابینه دولت افزایش دهد. نمونه دیگرتلاش های مقتدی صدر در راستای تغییر چهره خود، انتخاب شعارهای ضد فساد است . وی تلاش دارد متهم اصلی فساد که افراد و وزرای وابسته اش هستند را از خود جدا نشان دهد.
آن چه مسلم است این که مقتدی صدر به دلیل جوانی و خامی ممکن است در یک نزاع قدرت و شخصیت با دیگر رهبران باشد اما وی حتما به این مساله باید توجه داشته باشد که در واقع، آینده عراق و شیعه نباید دستخوش "درگیری های رقابت گونه و بی ثمری" باشد که درون خانواده شیعه و بیت شیعی از طریق اینگونه رفتارها به آن دامن زده شود. باید به این فکر کند که آینده عراق متکی به رهبران و بزرگان شیعه در عراق است و بجای رقابت های کودکانه، رفتار سازنده ای بین آنها شکل بگیرد.
