به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز؛ رشد و توسعه اقتصادی مستمر، توزیع مناسب درآمد، افزایش درآمد سرانه خانوار، اشتغال کامل، رفع فقر و در یک کلام عدالت اجتماعی، از اهداف چشم‌انداز کشور محسوب می‌شود که این امر بدون توجه به توسعه روستاها محقق نخواهد شد.
در حال حاضر اگرچه وضعیت زیرساخت‌های روستاها به جهت برخورداری از امکانات رفاهی و زیربنایی بهبود یافته است، اما مشکلات درآمدی روستائیان و شکاف بین درآمد و هزینه‌ها در مقایسه با نقاط شهری، سیل مهاجرت منفی از روستاها به شهرها و بالا رفتن میانگین سن روستاییان را به همراه داشته است که این امر خود از مهمترین معضلاتی است که امروزه دست به گریبان روستاهای ایران شده است. آمارها نشان می‌دهد در حال حاضر در 25 استان کشور، درآمد روستائیان از هزینه‌هایشان کمتر است.
در حالی که روستاها به عنوان مهمترین مؤلفه‌های توسعه کشاورزی به‌شمار می‌روند، در برنامه‌ریزی‌های کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. روستاهایی که باید به عنوان کانون‌های تولید پایدار به شمار روند، با وجود آن که رنگ و لعاب شهری به خود گرفته‌اند، کمتر مورد توجه جوانان روستایی هستند.
نتایج مطالعات و پژوهش‌های انجام شده در کشور نشان می‌دهد مهمترین دلایل مهاجرت روستاییان به شهرها مشکلات اقتصادی و مالی (اشتغال، میزان درآمد و اطمینان از تداوم درآمد)، وجود تبعیض در ارائه انواع خدمات توسط بعضی از ارکان نظام جمهوری اسلامی بین شهرنشینان و روستانشینان و نبود حمایت‌های معنوی و فرهنگی از جامعه روستایی (خدمات رفاهی، آموزشی و بهداشتی) است.
حال سوال اینجاست چرا با وجود آن که ۹۰ درصد فعالیت‌های اقتصاد کشاورزی در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد روستاها به‌عنوان مهمترین مؤلفه تولید مورد توجه نیستند و حامی مشخصی در انبوه وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها ندارند که بتواند برنامه‌های تدوین‌شده را به‌صورت یکپارچه در روستاها اداره کند؟ آیا توسعه روستایی به صرف ساختن بناهای زیبا و یا ورود تکنولوژی‌های جدید (نظیر اینترنت و ...) محقق می‌شود یا روستاییان و جوانان روستایی برای ماندن در روستاها نیاز به اشتغال، درآمد، خدمات آموزشی، رفاهی و بهداشتی دارند؟
در حال حاضر میزان ضایعات در کشور بسیار بالا است و برای محصولات مختلف از ۱۰ تا ۵۰ درصد متغیر است و به بیش از آن نیز می‌رسد. اگر حجم عظیم این ضایعات کاهش یابد، می‌توان امنیت غذایی کشور را تامین کرده و حداقل در ۳۰ تا ۴۰ درصد از محصولات کشاورزی خودکفا شد. همچنین با بازیافت ضایعات محصولات کشاورزی، سرمایه‌های عظیمی را در رگ‌های اقتصادی کشور به جریان درآورد.
بخش کشاورزی با دارا بودن پتانسیل عظیم درحوزه فعالیت‌های اقتصادی، با مشکلات اساسی (عدم بازاریابی مناسب، بالا بودن ضایعات، پایین بودن قیمت محصولات و ...) رو به رو است که بخش عمده این مشکلات با ایجاد صنایع فرآوری محصولات کشاورزی در نقطه تولید (صنایع تبدیلی کوچک) قابل حل خواهد بود. در حقیقت فعالیت‌های اقتصادی تابع بازار است و صنایع فرآوری محصولات کشاورزی ضمن بازاریابی مناسب برای محصولات کشاورزی، زمینه برای ایجاد اشتغال و درآمد بیشتر را فراهم می کند.
مهدی رضایی مجری طرح و توسعه فناوری‌های انرژی زیست توده پژوهشگاه نیرو در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز اظهار کرد: نقش صنایع تبدیلی و تکمیلی را در افزایش ارزش افزوده می‌توان در چند بخش مورد توجه قرار داد. کاهش ضایعات کشاورزی و افزایش سطح و کیفیت تولید؛ افزایش اشتغال و پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها؛ افزایش مزیت رقابتی برای صادرات؛ کاهش ریسک در بخش اقتصادی کشاورزی وتکمیل زنجیره بازاریابی از جمله این بخش‌ها است. در حال حاضر انرژی و آب در مناطق روستایی اغلب از شبکه سراسری برق، گاز و آب تأمین می‌گردد که این امر خسارت‌های جبران ناپذیری را به محیط زیست تحمیل نموده است.
او با اشاره به وضعیت تأمین برق در کشور گفت: مطابق با آمار تفصیلی صنعت برق در سال 94 میزان توان تولیدی نیروگاه‌های کشور و میزان مصرف در ساعات پیک بار، تقریبا برابر بوده و این امر سبب بروز خاموشی در شبکه می‌شود. از طرف دیگر 24% درصد از توان تولید برق کشور در خطوط انتقال برق تلف (تلفات ناشی از انتقال و تلفات برق‌دزدی) می‌شود. همچنین متوسط راندمان نیروگاه‌های تولید برق در کشور 40.1 درصد می‌باشد و این راندمان پایین موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش دما و تغییرات آب و هوایی، هدر دادن سرمایه‌های ملی و ... می‌شود.
رضایی تاکید کرد: از سوی دیگر، به دلیل عدم وجود زیرساخت های مناسب در شبکه مناطق روستایی، امکان اتصال صنایع جدید به شبکه وجود ندارد و عدم امکان تأمین برق در کشور مانع شکل‌گیری کسب و کارهای جدید در مناطق روستایی شده است. همچنین در حال حاضر برخی مصارف در مناطق کشاورزی مانند برق‌دار کردن چاه‌های کشاورزی، حداقل 10 درصد توان تولید برق در کشور را به خود اختصاص داده است (4900 مگاوات در سال 94، گزارش راهبردی توانیر) ضرورت تأمین انرژی برق صنایع تبدیلی در مناطق روستایی از یک سو و ضرورت تنوع‌بخشی به منابع تولید برق، تقویت پدافند غیر عامل در حوزه تولید نیرو و ... مطابق با برنامه‌ها و سیاست‌های اصلی وزارت نیرو از سوی دیگر لزوم انجام تمهیداتی در جهت تولید برق از منابع پاک و در نقاط مصرف تولید پراکنده را بیش از پیش مشخص می‌سازد تا با کاهش فشار بار وارد به شبکه، گامی مؤثر در جهت توسعه پایدار کشور برداشته شود.
او همچنین در ادامه به وضعیت تأمین آب در کشور اشاره کرد و افزود: مطابق با گزارشات سازمان محیط زیست ایران بارش سالانه در ایران کمتر از یک سوم میانگین بارندگی در جهان است و بر اساس برآوردهای جهانی تا سال 2039 میلادی روند بارندگی در خاورمیانه به ویژه ایران کاهش یافته و کشور با بحران آب و خشکسالی مواجه خواهد شد. اما با وجود کاهش بارندگی و ادامه این روند در سال‌های آتی، بیش از 86 درصد منابع تجدید پذیر آب کشور در حال بهره‌برداری می‌باشد که حد مجاز و استاندارد استفاده از آن در دنیا 40 درصد می‌باشد. از طرف دیگر، به دلیل الگوی نامناسب کشاورزی (کشاورزی سنتی، کاشت میوه‌های با مصرف آب زیاد در مناطق نامناسب، خروج آب مجازی از کشور و ...) آب زیادی در کشور به هدر می‌رود. به دلیل برداشت نامناسب و اغلب غیرمجاز از چاه‌های کشاورزی سطح آبهای زیرزمینی پایین رفته که این امر خود موجب مشکلات فراوانی در کشور شده است (نزدیک به 90 درصد آب تجدیدپذیر در ایران صرف کشاورزی می‌شود).
رضایی نشست زمین (فروچاله)، شور شدن آبهای مخصوص کشاورزی و در نتیجه از بین رفتن باغها و زمین‌های کشاورزی، افزایش نرخ مهاجرت روستا به شهر، بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی از قبیل بیکاری و ... (مثال خشک شدن باغ‌های پسته در رفسنجان)را از مشکلات ناشی از ازدیاد برداشت از منابع تجدیدپذیر آب در کشور عنوان کرد.
مجری طرح و توسعه فناوری‌های انرژی زیست توده پژوهشگاه نیرو تصریح کرد: مطابق با آمار وزارت نفت، در حال حاضر 30 درصد مناطق روستایی کشور از نعمت گاز برخوردار بی بهره هستند. اغلب این روستاها در مناطق کوهستانی و سردسیر قرار گرفته‌اند و به دلیل صعب‌العبور بودن و فاصله زیاد با شبکه سراسری گاز، انتقال گاز به این مناطق دشوار و اغلب غیر اقتصادی می‌باشد و در این مناطق گرمایش مورد نیاز از طریق سهمیه‌های سوخت تأمین می‌گردد. در اغلب موارد و به ویژه در ماه‌های سرد سال سوخت تأمین شده کفاف مصرف را نمی‌دهد و روستاییان اقدام به تأمین گرمایش از طریق روش‌های سنتی (سوزاندن فضولات دامی و ضایعات کشاورزی و ...) می‌کنند که این امر موجب بروز مشکلات بهداشتی و زیست محیطی در این مناطق می‌شود. توضیحات ارائه شده از یک سو و نیاز کسب و کارهای جدید در مناطق روستایی به تأمین انرژی از سوی دیگر، لزوم حرکت به سمت تأمین محلی انرژی با استفاده از پتانسیل‌های بومی و نیز توجه به ملاحظات زیست محیطی را بیش از پیش مشخص می‌کند.
رضایی اضافه کرد: طرح پیشنهادی با عنوان "کاربرد فناوری‌های نوین و پاک با هدف تأمین انرژی، آب و توسعه پایدار مناطق روستایی کشور (فاتب)" از ابتدای سال 95 در پژوهشگاه نیرو تعریف و در تابستان 96 به اتمام رسید. تیم پروژه متشکل از پژوهشگران پژوهشگاه نیرو در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، اقدام به تدوین متدولوژی اجرای طرح نمودند. علاوه بر آن به منظور کسب تجربه و بررسی قابلیت اجرایی طرح، در سال 94 پروژه‌ای تحت عنوان "بهره‌برداری از حرارت و دودهای خروجی یک سیستم DG-CHP جهت پرورش جلبک‌های مولد سوخت زیستی و پرورش گیاه در گلخانه" با همکاری پژوهشکده بیوتکنولوژی شمال‌غرب و غرب کشور در تبریز آغاز گردید که که در بهمن ماه 1395 و همزمان با ایام مبارک دهه فجر و با حضور وزیر محترم نیرو به بهره‌برداری رسید.
مجری طرح و توسعه فناوری‌های انرژی زیست توده پژوهشگاه نیرو گفت: طرح فاتب مبتنی بر شناسایی نیاز مناطق روستایی در حوزه تأمین انرژی و آب و پاسخگویی به آن به کمک فناوری‌های نوین و پاک می‌باشد. در انتخاب فناوری مناسب شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه، پتانسیل منابع انرژی (اعم از تجدیدپذیر و فسیلی)، زیرساخت‌ها، مسائل فرهنگی، مسائل زیست‌محیطی، مباحث اقتصادی، میزان اشتغال، برنامه‌های توسعه‌ای و سایر پارامترهای مؤثر دخیل می‌باشد. در این طرح، توسعه کسب و کارهای روستایی و کاهش ضایعات کشاورزی با تکیه بر فراوری اولیه در نقطه تولید و تأمین پایدار آب و انرژی مد نظر قرار دارد.
او تاکید کرد: تأمین پایدار آب، انرژی و حرارت، کاهش هزینه تولید برق و آب، اشتغال‌زایی محلی و ملی و بهبود کسب و کارهای روستایی، حفاظت و جلوگیری از تخریب محیط زیست، جلوگیری از مهاجرت به شهرها، جلوگیری از افزایش دما و تغییرات آب و هوایی، صیانت از سرمایه‌های ملی، ایجاد فرهنگ خود باوری، تحول آفرینی و تولیدمحوری در روستا، کاهش وابستگی کشور به سایر کشورها، افزایش تولید و بهره‌وری با بهره‌برداری مناسب از منابع موجود، توسعه کشت گلخانه‌ای و افزایش صادرات محصولات کشاورزی، تغییر الگوی کشت و توسعه کشت گیاهان شورپسند، کاهش هزینه عدم‌النفع که به دلیل روش‌های سنتی تولید، بهره‌وری پایین و ... می‌باشد و برگشت منافع آن به روستا (بر اساس برآوردها بیش از 16 هزار میلیارد تومان عدم‌النفعی می‌باشد که به روستاها برنمی‌گردد) و در نهایت، توسعه پایدار مناطق روستایی از آثار ملی اجرای طرح در مناطق روستایی است.
رضایی خاطرنشان کرد: پیاده‌سازی چنین طرح بزرگی، نیازمند همکاری دستگاه‌های اجرایی متعدد مانند وزارت نیرو، وزارت نفت، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری، صندوق توسعه ملی، وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بانک عامل و ... می‌باشد. بنابراین با توجه به آن که منشاء منابع مالی این طرح، می‌تواند صندوق توسعه ملی باشد، می‌بایست سیاست‌های حاکم بر این صندوق (مکانیزم هزینه کرد و ...) مد نظر قرار گیرد.
بر همین اساس روز دوشنبه 23/05/96 سمینار تخصصی تحت عنوان "تدوین متدولوژی توسعه کاربرد فناوری‌های نوین و پاک با هدف تأمین انرژی، آب و توسعه پایدار مناطق روستایی کشور" در پژوهشگاه نیرو برگزار می‌شود. در این سمینار به ارائه نتایج و دستاوردهای حاصل از انجام این طرح که توسط پژوهشگران پژوهشگاه نیرو به انجام رسیده پرداخته خواهد شد.
402
