جنبش صدر و انتخابات آینده عراق

انتخابات سال 2014 عراق، سیطره داعش بر شهر موصل و مخالفت بسیاری از رهبران سیاسی عراق با تمدید نخست وزیری نوری المالکی که به انتخاب حیدر العبادی به نخست وزیری این کشور منجر شد را می توان سرآغاز رویکردی جدید در سیاست خارجی عراق قلمداد کرد.

یکی از این گروه ها که نقش بارزی در روند سرنگونی نوری مالکی ایفا کرد جنبش صدر به رهبری مقتدی صدر است که رفتار سیاسی آن همواره بین نزدیکی به ایران و مخالفت با مواضع آن در نوسان بوده است. سفر اخیر مقتدی صدر به عربستان سعودی به دعوت سران این کشور و دیدار با رهبران بلندپایه آن کشور نیز نمونه ای از همین رویکرد به مسائل منطقه ای از جانب رهبر این جنبش است. با وجود این می توان گفت این سفر و مواضع در حقیقت در چهارچوب بنیانهای اصلی این حزب در مخالفت با ایران جای می گیرد.

جنبش صدر از 2003 تا 2016 تحولات و نقاط عطف بسیاری را به خود دیده است که شامل درگیری با نیروهای آمریکایی، متهم شدن به دخالت در حملات انتقام گیرانه از سنی ها در پی انفجار حرم امامین عسکریین(علیهم السلام)، درگیری با مجلس اعلای اسلامی و سازمان بدر در عتبات مقدسه، نزدیکی مقطعی به ایران و دوری از آن بوده است. با وجود تناقض ظاهری در رفتارهای جنبش صدر نمی توان از این نکته غافل بود که جنبش صدر در طول دوران حیات خود بر اصول خاصی تأکید داشته است که با تأکید بر آن ها توانسته است بدون ریزش شدید در پایگاه مردمی خود سیاست های مورد نظر خود را دنبال کند. این اصول را می توان تکیه بر شهروندان شیعه فقیر و حاشیه نشین هایی دانست که در دهه 1950 در پی مهاجرت از روستاهای مناطق جنوبی کشور به شهر ها آمده اند و در فقر و بدبختی زندگی می کنند و نسبت به طبقه متوسط شیعه و اهل سنت و ایران موضعی خصمانه دارند، تکیه بر هویت عربی خاندان صدر به عنوانی مرجعیتی عربی در تقابل با مرجعیت آیت الله سیستانی و سایر مراجع ایرانی تبار، مخالفت با آنچه که صدری ها سیطره ایران بر امور عراق می دانند؛ دانست. این امر سبب شده است که روابط جنبش صدر با ایران هیچگاه از حد نزدیکی تاکتیکی فرا تر نرود. این امر با توقف فعالیت های جیش المهدی در سال 2007 و جدایی جناح های طرفدار نزدیکی به ایران مانند گروه های عصائب اهل الحق به رهبری قیس الخزعلی تقویت شد. با این وجود احساسات مشترک ناشی از خطر بازگشت جناح سکولار به قدرت و همچنین نزدیکی عقیدتی سبب شد که جنبش صدر در انتخابات سال 2010 از نخست وزیر مجدد نوری المالکی دفاع کند.

پس از انتخابات سال 2010، جنبش صدر با وجود حضور در دولت با 5 وزیر و یک وزیر مشاور به صورت هوشمندانه ای همواره از سیاست های دولت مالکی انتقاد می کردند. در این دوره جنبش صدر با وجود اتهامات سابق مبنی بر دخالت در درگیری های مذهبی بین شیعیان و سنی ها، به جناح های سنی مخالف دولت مالکی نزدیک شد و در همین راستا از تظاهرات مخالفان دولت در استان های سنی نشین حمایت کرد.[1] او بعدها از تظاهرات کنندگان خواست از حزب بعث تبری بجویند.

سیطره داعش بر بخش بزرگی از عراق و مخالفت های گسترده با ادامه نخست وزیری نوری المالکی سبب شد که مقتدی صدر بتواند از این وضع برای نقش آفرینی در سقوط مالکی و به قدرت رسیدن عبادی استفاده کند. صدر در دوران پسا مالکی راهبرد زیر را برای افزایش قدرت خود در عراق پیگیری می کند:


  1. تلاش برای نشان دادن خود به عنوان شخصیتی ملی و فرا مذهبی و نزدیکی به جنبش های سنی و سکولار که از جمله آن ها می توان به توصیه صدر به اتباع خود در عدم صدمه زدن به همجنسگرایان و دیدار او با رائد فهمی، دبیرکل حزب کمونیست عراق در آوریل سال جاری اشاره کرد.[2]

  2. شرکت فعالانه در اعتراضات مدنی ضد فساد در سال 2015 و تلاش برای نزدیکی با هسته سکولار اولیه ورای این اعتراضات که منجر به افزایش بی سابقه تعداد تظاهرات کنندگان در این اعتراضات شد. این امر همچنین نوعی قدرت نمایی خیابانی برای صدر محسوب می گردد و به رقبا این امر را گوشزد می کند که جنبش هنوز هم توانایی بسیج مردمی دارد.

  3. تلاش برای بازگشت به صحنه نظامی عراق از طریق تشکیل گروه "سرایا السلام" به عنوان یکی از گروه های زیر مجموعه حشد الشعبی در عراق.

  4. ابراز مخالفت بیش از پیش با آنچه که صدر سیطره ایران بر عراق می خواند و تلاش برای نزدیکی به همسایگان عربی عراق برای کسب تأیید سیاسی و ایجاد وزنه تعادل در برابر ایران. نمونه بارز این امر سر دادن شعارهای ضد ایرانی در تظاهرات های جنبش صدر و اظهار نظرهای مقتدی صدر مبنی بر لزوم انحلال حشد العشبی پس از پایان جنگ با داعش است.

سفر اخیر مقتدی صدر به عربستان سعودی و دیدار با ولیعهد این کشور نیز در راستای سیاست مقتدی صدر برای مقابله با نفوذ روزافزون ایران در عراق، کسب رأی بیشتر در انتخابات آتی عراق و احتمال سنجی ایجاد ائتلاف با نیروهای سنی صورت گرفته است. استقبال کم سابقه از مقتدی صدر در عربستان سعودی نیز از تمایل این کشور برای نزدیکی به صدر برای افزایش نفوذ خود در عراق در ادامه بهبود روابط بین دو کشور در دوران عبادی خبر می دهد. با این وجود اختلافات عقیدتی بسیار عمیق میان جنبش صدر و عربستان سعودی، عدم جذابیت روابط فرامذهبی در میان پایگاه مردمی وهابیت و جنبش صدر و سابقه بسیار بد عربستان سعودی در حمایت از گروه های تکفیری موانعی جدی برای نزدیکی بیش از پیش صدر و عربستان سعودی هستند.

نتیجه گیری:

جنبش صدر به عنوان یکی از جریان های بزرگ و تأثیرگذار در سپهر سیاسی عراق همواره نقش های متنوعی را در فرایند سیاسی این کشور ایفا کرده است ولی وجه غالب رویکرد این گروه مخالفت با غیر مستقیم مرجعیت آیت الله سیستانی، جمهوری اسلامی، سیاست ها و احزاب دوست آن است. با این وجود احساسات شدید شیعی رهبران و پایگاه مردمی جنبش صدر، اتهامات وارده بر جیش المهدی در دست داشتن در حملات انتقام جویانه بر ضد سنی ها و چند دستگی شدید میان نیروهای سنی از عواملی هستند که احتمال دست یافتن به ائتلاف میان صدر و گروه های بارز سنی را بسیار کاهش می دهد. با این وجود به نظر می رسد که افزایش نارضایتی ها از خدمت رسانی دولت و افزایش بیکاری و مشکلات اقتصادی و فقر ناشی از فساد و جنگ با داعش و عدم تمایل مردم به احزاب سکولار به علاوه حضور فعالانه جنبش صدر در اعتراضات دورنمای نتایج بهتر در انتخابات آتی عراق را برای این جنبش تقویت می کند. این امر در راستای تمایل عبادی و صدر در جلوگیری از بازگشت مالکی به قدرت می باشد واحتمال ائتلاف این دو را بر ضد مالکی در دوره پس از انتخابات تقویت می کند.

کد خبر: 827097

وب گردی

وب گردی