به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، حضرت علی‌بن محمدبن علی بن‌ موسی مشهور به امام هادی(ع) و امام علی‌النقی(ع) به عنوان فرزند امام جواد(ع) و دهمین امام شیعیان است که از سال 220 تا 254 قمری به مدت 34 سال امامت شیعیان را برعهده داشتند.

بیشتر سال‌های امامت حضرت هادی(ع) در سامرا، با نظارت شدید و مستقیم حاکمان عباسی سپری شد، همچنین دوره امامت حضرت علی‌النقی(ع)، همزمان با حکومت چند نفر از خلفای عباسی از جمله متوکل بود.

پدر امام هادی(ع) به نام امام جواد(ع) و امام نهم شیعیان معروف هستند، همچنین نام مادر حضرت نیز سمانه مغربیه و یا سوسن بوده است، امام دهم و فرزندشان امام حسن عسگری (ع) به عسگریین شهرت دارند، خلفای بنی عباس، این خاندان مکرم را از سال 233 قمری به سامرا بردند و تا آخر عمر زیر نظر قرار داشتند.

القاب مشهور دیگر امام هادی (ع) شامل: نجیب، مرتضی، نقی، عالم، فقیه، امین و طیب عنوان شده و کنیه ایشان ابوالحسن است، همچنین از آنجا که کنیه امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) نیز ابوالحسن بود، «ابوالحسن اول» به امام کاظم (ع)، «ابوالحسن ثانی» به امام رضا (ع) و «ابوالحسن ثالث» به امام هادی (ع) اختصاص یافته است.

امام هادی(ع) با شیعیان ارتباط تنگاتنگی داشتند و به امور آنان رسیدگی می‌کردند، از جمله برخی از شاگردان و یاران حضرت می‌توان به عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید، ایوب بن نوح، حسن بن راشد و حسن بن علی ناصر و... اشاره کرد.

بارگاه مطهر حضرت که در سامرا به حرم عسگریین مشهور است، در گذشته و طی سال‌های 1384 و 1386 شمسی، براثر حملات تروریستی تخریب شد، اما ستاد عتبات عالیات ایران از سال 1389 الی 1394 شمسی این حرم مطهر را بازسازی کرده است.

**امامت حضرت هادی‌النقی (ع)

امام هادی (ع) در سال 220 قمری و در سن هشت سالگی به امامت رسیدند و در خصوص امامت امام هادی (ع) تردید خاصی برای بزرگان شیعه رخ نداد، چرا که همه پیروان امام جواد (ع) به استثنای افراد معدودی، به امامت امام هادی (ع) روی آوردند.

**متوکل موضع خصمانه‌ای را در برابر امام هادی (ع) در پیش گرفت بود

متوکل در واقع ضدّ معتزله و شیعه بوده، همچنین نگران جایگاه اجتماعی خود بود و از ارتباط عاطفی مردم با امامان شیعه هراس داشت، بنابراین می‌کوشید با آزار امام و شیعیان، این پیوند را قطع کند به نحوی که مرقد امام حسین (ع) را تخریب و نسبت به زائران حضرت، سختگیری شدید کرد.

طبق اسناد گوناگون، متوکل در سال 233 قمری مصمم شد که به دلیل دریافت اطلاعاتی حاکی از میل جامعه به امام هادی (ع)، ایشان را به سامرا بیاورند.

متوکل، برنامه خود برای آوردن امام هادی (ع) به سامرا را به گونه‌ای طراحی کرد که حساسیت مردم برانگیخته نشود و مسافرت اجباری امام، پی آمدهای ناملایمی به دنبال نداشته باشد، ولی اهالی مدینه از همان آغاز متوجه موضوع بودند.

**اقامت حضرت هادی (ع) در سامرا

امام هادی‌النقی (ع) پس از ورود به سامرا، با استقبال مردم مواجه شدند و در خانه خزیمة بن حازم اقامت کردند.

به استناد از شیخ مفید، نخستین روزی که امام هادی (ع) وارد سامرا شدند، متوکل به ماموران دستور داد که ایشان را یک روز در «خان صعالیک» نگه دارند و روز بعد به خانه‌ای که برای اسکان آن حضرت در نظر گرفته شده بود، منتقل کنند.

امام هادی (ع) تا پایان عمر ارزشمند خویش، بیش از بیست سال در این شهر زندگی کردند، همچنین شیخ مفید با اشاره به اقامت اجباری امام در سامرا می‌نویسد: آن حضرت به ظاهر مورد احترام متوکل بود، اما متوکل علیه آن حضرت به طرق گوناگون دسیسه می‌کرد.

*تبیین معارف اسلامی و توجه به اصالت قرآن کریم از سوی امام هادی(ع)

امام هادی (ع) ضمن رساله مفصلی که ابن شعبه حرّانی از آن حضرت نقل کرده، به شدت بر اصالت قرآن تکیه فرمودند و آن را در مقام سنجش روایات و تشخیص نکات صحیح به عنوان معیاری دقیق اعلام کردند و به طور رسمی قرآن را به عنوان تنها مرجع و متنی که همه گروه‌های اسلامی بدان استناد می‌کنند، معرفی کردند.

امامان شیعه (ع) گاهی در برابر پرسش‌هایی قرار می‌گرفتند که سرچشمه برخی از آن‌ها، همین اختلافات داخلی میان عالمان شیعی بود که ‌گاه جنبه صوری داشت و در مواردی عمیق‌تر بود و ائمه (ع) در آن مداخله می‌کردند. یکی از این مسائل کلامی، بحث تشبیه و تنزیه بود که ائمه (ع) شیعه از همان آغاز بر حقانیت نظریه تنزیه تأکید می‌کردند.

طبق روایت و اسناد معتبر، بیش از 21 روایت که برخی از آنها بسیار مفصّل است از امام هادی (ع) نقل شده و همه آن‌ها بیان‌گر آن است که ایشان موضع تنزیه را تأیید می‌کردند.

درباره مسئله جبر و اختیار نیز رساله مفصّلی از امام هادی (ع) وجود دارد که در این رساله، روایت «لا جبر و لا تفویض بل امر بین الأمرین» که از امام صادق (ع) عنوان شده، بر اساس آیات قرآن، تبیین و مبانی کلامی شیعه، در مسأله جبر و تفویض، ارائه شده، همچنین در میان روایاتی که به عنوان احتجاجات امام هادی(ع) نقل می‌شود، بیشترین حجم، مربوط به مسأله جبر و تفویض است.

** فرهنگ دعا و زیارت

در رویکرد تربیتی امام هادی (ع)، دعا و زیارت نقش عمده‌ای در آشنا ساختن شیعیان با معارف شیعی، ایفا کردند، این دعاها به جز راز و نیاز با خدا، به صورت‌های مختلف به پاره‌ای از مسائل سیاسی اجتماعی نیز اشاراتی دارد؛ اشاراتی که در حیات سیاسی شیعه بسیار مؤثر بوده و به طور منظم، مفاهیم خاصی را به جامعه تشیع القا می‌کند.

**ارتباط حضرت هادی‌النقی (ع) با شیعیان

امام هادی همانند امامان پیشین، از طریق سازمان وکالت با شیعیان خود ارتباط داشتند و در این دوره نیز بیشتر دوست‌داران اهل بیت (ع) در ایران زندگی می‌کردند.

سخنان گهربار و روایات بسیاری از امام هادی‌النقی (ع) در امور اعتقادی، تفسیر، فقه و اخلاق وجود دارد، که بخش قابل توجهی از آن‌ها درباره مباحث کلامی تشبیه، تنزیه، جبر و اختیار است،‌ همچنین زیارت جامعه کبیره که مضامین اعتقادی شیعیان را در بردارد نیز از امام هادی (ع) روایت شده است. زیارت جامعه کبیره که یک دوره فوق‌العاده از معارف شیعی و جایگاه اهل بیت(ع) در جهان را بیان می‌کند به درخواست شیعیان از امام هادی(ع) صادر شده است.

**وکالت در دوران امام هادی (ع)

هرچند دوران آخرین امامان شیعه (ع) همراه با اختناق شدید از سوی خلفای عباسی بود، در عین حال در همین دوران، شیعه در سرتاسر بلاد اسلامی گسترده شده و میان امام هادی (ع) و شیعیان عراق، یمن، مصر و نواحی دیگر نیز رابطه خوبی برقرار شد.

سیستم وکالت ضامن پیدایش و دوام و استحکام این ارتباط بود و وکلا علاوه بر جمع‌آوری خمس و ارسال آن برای امام به منظور تعیین تکلیف آن و تقسیم بین نیازمندان، در حلّ معضلات کلامی و فقهی به همراه تثبیت امامت امام بعدی در منطقه خود، نیز نقش سازنده‌ای داشتند.

طبق برخی روایات تاریخی، وکلا در واقع شیعیان را بر مبناى نواحى گوناگون و به چهار گروه تقسیم کردند که از جمله آن‌ها می‌توان به بغداد، مدائن، سواد، کوفه، بصره، اهواز، قم، همدان، حجاز، یمن، مصر و... اشاره کرد.

وکلای ائمه از راه مکاتبات و توسط افراد مطمئن با امام هادی(ع) در رابطه بودند و بخش عمده‌ای از معارف فقهی و کلامی آن بزرگواران، طی نامه‌هایی به شیعیان‌شان می‌رسید.

**برخی از وکلای دوران امام هادی (ع)

علی بن جعفر الهمانی یکی از وکلای امام هادی (ع) و از اهالی همینیا از روستاهای بغداد بود، دربارۀ وی اطلاعاتی، به متوکل رسید که به دنبال آن او را بازداشت و زندانی کرد، او پس از گذراندن دورۀ طولانی زندان، به دستور امام هادی (ع) رهسپار مکه شد و تا آخر عمر در آنجا زندگی کرد.

براساس برخی گفته‌ها، حسن بن عبد ربّه و یا فرزندش «علی» از وکلای امام هادی (ع) بود که پس از آن، ابو علی بن راشد از طرف حضرت، به عنوان جانشین ایشان تعیین و اعلام شد.

طبق روایتی که کشّی دربارۀ اسحاق بن اسماعیل نیشابوری نقل کرده نیز چنین استنباط می‌شود، که احتمالا احمد بن اسحاق رازی یکی دیگر از وکلای امام هادی(ع) بوده است.

**ارتباط امام هادی (ع) و شیعیان ایران

از دوران امام باقر و امام صادق(ع) به بعد، لقب «قمی» در آخر اسامی شماری از اصحاب ائمه (ع) به چشم می‌خورد، این‌ها اشعری‌های عرب تباری بودند که در قم می‌زیستند و در زمان امام هادی (ع)، قم، مهمترین مرکز تجمّع شیعیان ایران بود و روابط محکمی میان شیعیان این شهر و ائمه(ع) وجود داشت.

در کنار قم، دو شهر آوه یا آبه به همراه کاشان نیز مورد تأثیر تعلیمات شیعی قرار داشته و از بینش شیعی مردم قم پیروی می‌کردند، لذا در پاره‌ای روایات از محمد بن علی کاشانی نام برده شده که در باب توحید از امام هادی (ع) پرستش کردند.

اهالی قم و آوه، همچنین برای زیارت مرقد امام رضا (ع) به مشهد مقدس مسافرت می‌کردند و امام هادی (ع) نیز آن‌ها را در قبال این عمل «مغفور لهم: آمرزیده شده» خواندند و شیعیان سایر شهرهای ایران نیز، چنین رابطه‌ای با امامان (ع) داشتند.

دیلمی به عنوان یکی از اصحاب امام هادی (ع)، کتابی در شیوه روایی و کلامی درباره مسأله امامت تألیف کرده، همچنین دیلم (شرق گیلان) از اواخر قرن دوم هجری، شیعیان زیادی را دارد، به علاوه افرادی از مهاجران این منطقه در عراق نیز به مذهب تشیع گرایش پیدا کردند.

شیعیان بسیاری در همدان حضور داشته‌اند به‌نحوی که در نامه‌ای از امام هادی (ع) به وکیل خود در همدان آمده است: من سفارش شما را به دوست‌داران خود در همدان کرده‌ام.

امام علی‌النقی (ع)، دارای نفس زکیه، عزمی راسخ و همتی عالی بودند و عظمت شخصیت آن بزرگوار (ع) به قدری زیاد است که دوست و دشمن را به اعتراف واداشته که به دلیل شخصیت آن امام همام (ع) به لحاظ معنوی و اخلاقی و بخشی دیگر ناشی از ابعاد علمی آن حضرت (ع) و شمه‌ای هم ، نتیجه کراماتی است که از آن بزرگوار (ع) صادر شده است.

حضرت هادی (ع) بقیه عمرشان را در سامرا مورد نظر و مراقبت سخت‌گیرانه حکومت بودند، حضرت علی بن محمد (ع) به خاطر تقوا و فروتنی مورد احترام بسیاری قرار داشتند و در سامرا به تعلیم شاگردانشان می‌پرداختند.

حضرت هادی‌النقی (ع) در همه حال، حتی هنگامی که مبلغی را در بساط نداشتند، از بخشش به محتاجان دریغ نمی‌کردند. نقل شده است وقتی یک چادرنشین مقروض برای درخواست کمک برای ادای قرضش به ایشان مراجعه کرده بود، حضرت این فرد نیازمند را دست خالی رد نکردند و به او یادداشتی دادند مبنی بر اینکه از امام هادی (ع) مبلغی طلب دارد، و به مرد توصیه کرد وقتی در جایی با عده‌ای جلسه دارند، بر آن‌ها وارد شده و به اصرار از امام بخواهد تا طلبش (که سندش را در دست دارد) را پس بدهد.

مرد مقروض به توصیه امام عمل کرده، بر آن‌ها وارد شد و خواهان بازپرداخت طلبش شد، حضرت در حضور جمع، عرض کردند که اکنون قادر به بازپرداخت قرضش نمی‌باشند و در این هنگام چند نفر از افراد حکومتی که در جلسه حاضر بودند، این خبر را به گوش خلیفه رسانده و متوکل 30 هزار درهم برای ایشان فرستاد و پول را به شخص مقروض تحویل دادند.

** شهادت امام هادی (ع)

براساس روایت شیخ مفید و دیگر مفسران، حضرت هادی (ع) در ماه رجب سال 254 پس از چندین سال اقامت در سامرا به شهادت رسیدند و برخی منابع، شهادت ایشان را در روز سوم رجب دانستند، در حالی‌که منابع دیگر، 25 یا 26 جمادی‌الثانی را ذکر کردند.

از قول ابن بابویه نقل شده، که امام هادی (ع) به دستور متوکل یا معتمد مسموم شدند، هرچند هیچ‌یک از این 2 نفر در زمان شهادت ایشان، خلیفه نبودند، به نوشته طباطبایی، اما علی بن محمد به دستور معتز که در آن زمان خلیفه بود مسموم شدند و تاریخ مسمومیت حضرت را نیز سوم رجب سال 254 قمری در سن 42 سالگی و بعد از سی و چهار سال امامت ذکر کردند.

مقبره مطهر امام هادی (ع) که بعدها پسر بزرگوارشان حسن عسگری (ع) هم در کنار ایشان آرمیده است، از مکان‌های زیارتی مهم شیعیان در سامرای عراق محسوب می‌شود.

حضرت علی‌ بن محمدبن علی بن ‌موسی، امام هادی‌النقی (ع) سرانجام در سوم ماه رجب سال 254 هجری قمری و در سن 42 سالگی به درجه رفیع شهادت رسیدند و مرقد شریف ایشان هم در جوار مرقد فرزند بزرگوارشان حضرت امام حسن عسکری (ع) واقع در شهر سامراء، ملجاء و پناه شیعیان و عاشقان جهان است.

مرقد مطهر حضرت در سوم اسفند 1384 براثر یک بمب‌گذاری آسیب فروانی دید و حمله دیگری نیز در 23 خرداد 1386 رخ داد که منجر به تخریب 2 مناره حرم شد که منابع رسمی عراق القاعده را مسئول این حمله دانستند.

502