«مقتل‌‌خوانی» سنتی به قدمت قیام عاشورا

مقتل به معنای قتلگاه و محل کشتن است اما در فرهنگ ما، لفظ «مقتل» در مورد کتاب هایی به کار می رود که یک حادثه خونین را شرح بدهد و منجر به قتل شخصیتی شده باشد، کاری که قبلا به جای مداحی انجام می شد و بیش از ۷۰ مقتل در مورد امام حسین (ع) داریم.

به گزارش ایسکانیوز، حادثه کربلا و شهادت نوه پیامبر (ص)، فقط ۵۰ سال بعد از رحلت آن حضرت به خودی خود آن قدر عجیب و باورنکردنی بوده که مردم می خواهند درباره جزئیاتش بدانند، ثانیا این واقعه برای شیعیان اهمیت بسیار داشته و دارد و امامان شیعه (ع) تأکید بسیاری در مورد آن کرده اند. سومین دلیل این تعداد بالای مقتل هم به ممانعت های بنی امیه برای جلوگیری از انتشار اخبار عاشورا بازمی گردد. مثل همیشه، ممنوعیت نتیجه عکس داده و شیعیان به جای حرف زدن درباره عاشورا ـ که موجب آزار و اذیتشان می شد ـ درباره آن، پنهانی نوشته اند.

**راویان حادثه عاشورا چه کسانی هستند؟

راویان حادثه کربلا ۳ گروه هستند؛ گروه اول خود خانواده از میان اهل بیت (ع)، امام سجاد (ع) بیشتر از دیگران در این باره روشنگری کردند.

گروه دوم از راویان عاشورا، خود دشمنان بوده اند. وقتی که ابن زیاد می خواسته به لشکریانش جایزه بدهد، هر کسی اعلام می کرده من چه کار کردم و چه کسی را کشتم. در قیام مختار، وقتی نوبت انتقام از قاتلان شهدای کربلا شده، دوباره این حرفها تکرار شد. یکی دو نفر از راویان هم کسانی هستند که در آن روز در زمره دشمنان امام حسین (ع) بودند و بعدا توبه کردند و برای جبران، ماجرا را این طرف و آن طرف نقل می کردند.

گروه سوم از منابع کتابهای مقتل هم آن دسته از شیعیان و دوستداران امام حسین (ع) هستند که نتوانستند در روز عاشورا امام را همراهی کنند. یکی از این افراد، اصبغ بن نباته بود؛ او یکی از اصحاب خاص امام علی (ع) بود که در صفین برای امام جنگید و در آخرین لحظات عمر امام(ع) هم بر بالین او بود. او در زمان عاشورا، در زندان به سر میبرد. اولین مقتل را همین اصبغ بن نباته (درگذشت ۶۴ ق) نوشت.

از مقتل اصبغ بن نباته، امروزی چیزی به جا نمانده، اما بعد از او هم کار مقتل نگاری زیر نظر امامان (ع) ادامه پیدا کرد؛ از جمله کسی به نام لوط بن یحیی و معروف به ابومخنف (درگذشت ۱۵۷ق) از اصحاب امام صادق (ع) زیر نظر خود امام، مقتلی را تهیه کرد که هر چند از اصل آن کتاب هم چیزی به جا نمانده اما مورخان بزرگی مثل طبری(درگذشت ۳۱۰ ق)، یعقوبی(درگذشت ۳۲۳ق)، مسعودی (درگذشت۳۴۵ق) و ابن اثیر (درگذشت۶۳۰ق) مطالب مقتل او را در کتاب خودشان نقل کرده اند و این مقتل از طریق کتابهای آنها به ما رسیده است.

**سادگی و مستند بودن ویژگی مقاتل

در بخشی از این مقتل این گونه آمده است: «حسین تشنه گشت. خود را به رود فرات رساند و خواست آبی بنوشد. حسین بن نمیر تیری بر او افکند که بر دهانش فرود آمد و آن را لبالب از خون ساخت. او خون دهان با دست می‎گرفت و بر آسمان می‎افشاند. آن گاه ستایش و سپاس خدا به جای آورد و گفت: خدایا، من شکوه به درگاه تو می‎آورم که بر سر فرزند پیامبرت چه می‎آورند!» مطالب مقتل‎های قدیمی به همین سادگی هستند. نه شعری در کار هست، نه زبان حالی، نه توصیفی و نه هیچ چیز دیگر؛ درست همان طور که امروز در کلاس‎های داستان نویسی توصیه می‎کنند.

**«روضه الشهدا» اولین مقتل به زبان فارسی

کار مقتل نگاری در قرن‎های بعدی هم ادامه پیدا کرد، یکی از مهمترین اتفاقات در حوزه مقتل‌نویسی، وقتی پیش آمد که ملا حسین کاشفی سبزواری(متوفی ۹۱۰ ق)، اولین مقتل به زبان فارسی را نوشت. بزرگی مثل سید بن طاووس، علامه حلی یا شیخ صدوق( یا همان ابن بابویه خودمان که مزارش در ری معروف است) هم مقتل نوشته‎اند. اما همه مقتل‎هایی که نوشته می‎شد، به زبان عربی بود.

**«مقتل‌‌خوانی» سنتی در حال احیاء

در چند سال اخیر و با حمایت های معنوی مقام معظم رهبری سنت «مقتل خوانی » که می رفت یکسره رو به فراموشی بنهد احیا شده و در حال حاضر علاوه بر استقبال صاحبان منبر و نفس در ماه محرم از مقاتل و مستند خوانی در بازار نشر و کتاب هم چاپ ها و تصحیحات تحقیقات خوبی در این زمینه منتشر شده است.

**منابع دست اول

منابع دست اول نبرد کربلا به دو دسته کلی احادیث و بیانات اهل بیت که در بخش عمده آن در کتب حدیث گرد آمده‌ و گزارش‌های تاریخی برگرفته از روایات حاضران در حادثه را شامل می شود.

از مقاتل دست دوم به طور خاص مقتل ابو مخنف نوشته­ او مخنف (فوت ۱۵۷ ه ق) به طور تقریباً کامل از دو طریق کتاب تاریخ طبری و کتاب الارشاد شیخ مفید در دسترس هستند. از دیگر گزارش­ها جز اندکی در خلال کتاب­های تاریخ چیزی در دست نیست.

**منابع دست دوم

منابع دست دوم مبتنی بر گزارش‌های منابع دست اول است. این منابع در زمانی تهیه شده‌ است که به علت فاصله تاریخی امکان دسترسی به روایات شاهدان واقعه میسر نبوده‌ است و در ادامه فهرستی از مهمترین منابع دست دوم ذکر شده است.

طبقات الکبری، ابن سعد (متوفی۲۳۰)

انساب الاشراف، بلاذری (متوفی ۲۷۹)

اخبار الطوال، دینوری (متوفی ۲۸۳)

تاریخ طبری (متوفی ۳۱۰)

الفتوح، ابن اعثم کوفی (متوفی حدود ۳۱۴)

مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی (متوفی ۳۵۶)

معجم الکبیر طبرانی (متوفی ۳۶۰)

شرح الأخبار، قاضی نعمان (متوفی ۳۶۳)

کامل الزیارات، ابن قولویه (متوفی ۳۶۸)

امالی شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱)

ارشاد، شیخ مفید (متوفی ۴۱۳)

روضه الواعظین، ابن فتال نیشابوری(متوفی ۵۰۸)

اعلام الوری، طبرسی (متوفی ۵۴۸)

مقتل الحسین خوارزمی (متوفی ۵۶۸)

تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر (متوفی ۵۷۱)

مناقب ابن شهر آشوب (متوفی ۵۸۸)

الکامل فی التاریخ، ابن اثیر (متوفی ۶۳۰)

مثیر الأحزان، ابن نما (متوفی ۶۴۵)

تذکره الخواص، سبط ابن جوزی (متوفی ۶۵۳)

اللهوف علی قتلی المطفوف (لهوف) سید بن طاووس (متوفی ۶۶۴)

کشف الغمه، اربلی (متوفی ۶۹۲)

سیر اعلام النبلاء، ذهبی (متوفی ۷۴۸)

در میان منابع دست دوم اللهوف علی قتلی الطفوف نوشته دانشمند شیعه سید پسر طاووس (ف.۶۶۴ هجری قمری) جایگاهی ممتاز را داراست.

منابع متأخر

منابع متأخر کتاب‌هایی هستند که در سده اخیر به بررسی و گزارش واقعه کربلا پرداخته‌اند. اکثر این کتاب‌ها از دو جهت با منابع تاریخی دست اول و دست دوم متافئت هستند. نخست آنکه با ورود تحریفات فراوان بخصوص در چند قرن اخیر در بیان حوادث نبرد کربلا، این کتاب‌ها تلاش داشته‌اند که واقعیت تاریخی بدون تحریف را ارائه کنند. دوم آنکه عمدتاً دربردارنده تحلیل‌های اعتقادی، سیاسی و اجتماعی هستند و به عبارت دیگر بیشتر تاریخ تحلیلی و نه صرفاً تاریخ نقلی هستند و در ادامه به این منابع اشاره می شود.

نفس المهموم نوشته شیخ عباس قمی

حماسه حسینی نوشته مرتضی مطهری

لمعات الحسین علیه‌السلام تالیف علامه‌آیت‌الله حاج سیّدمحمّدحسین حسینی طهرانی، حاوی برخی از خطبه‌ها و موعظه‌های امام حسین است که با ذکر مدارک معتبر نقل شده.

کتاب‌شناسی اندیشه سیاسی عاشورا

ابوالقاسم سحاب، زندگانی حضرت ابیعبدالله الحسین سیدالشهداء (ع)، انتشارات کتاب سحاب، چاپ سوم، تهران ۱۳۷۴

فتح خون نوشته مرتضی آوینی

پس از پنجاه سال سید جعفر شهیدی

انوار الشهاده، محمدحسین یزدی درگذشته ۱۲۹۷ق

502

کد خبر: 839812

وب گردی

وب گردی