توهین به اردوغان و آتاترک اتفاقی نیست

اسدالله اطهری کارشناس مسائل ترکیه براین باور است اگرچه دولت نروژ و مقامات عالی رتبه سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) این اقدام را اقدامی تصادفی و غیر تعمدی دانسته اند اما به نظر می رسد توهین به رئیس جمهور کنونی ترکیه رجب طیب اردوغان و کمال آتاترک بنیانگذار ترکیه نوین در رزمایش ناتو در نروژ اتفاقی نبوده است.

برگزاری رزمایش ناتو در نروژ باعث بروز تنش در روابط آنکارا با کشورهای ناتو شد. در این رزمایش به رئیس جمهور کنونی ترکیه و کمال آتاترک بنیانگذار ترکیه نوین توهین شد. به باور شما این اقدامی تعمدی یا غیر تعمدی بود؟ چه دلایلی در پشت این اقدام نروژ و برخی از کشورهای ناتو قرار داشت؟

اگرچه دولت نروژ و مقامات عالی رتبه سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) این اقدام را اقدامی تصادفی و غیر تعمدی دانسته­ اند اما به نظر می رسد توهین به رئیس جمهور کنونی ترکیه رجب طیب اردوغان و کمال آتاترک بنیانگذار ترکیه نوین در رزمایش ناتو در نروژ اتفاقی نبوده است. ناتو شاید از نزدیکی هرچه بیشتر ترکیه به محور شرق و به ویژه روسیه نگران و ناراحت است و موضوع خرید سیستم اس 400 نیز در این در تشدید این نگرانی موثر بود. زمانی که یک عضو مهم و تاثیر گذار ناتو که دومین ارتش قدرتمند این سازمان محسوب می­گردد در منظومه دفاعی خود از سیستم اس 400 استفاده خواهد کرد این تصور را در میان اعضای ناتو ایجاد خواهد کرد که ترکیه در تلاش برای خروج از ناتو و یا ایجاد انشقاق در آن است. به همین دلیل از اقدامات جدید دولت ترکیه استقبال نخواهند کرد. اکنون حتی برخی از محافل سیاسی و خبری ترکیه را به عنوان اسب تروی پیمان ناتو قلمداد می­کنند. موضوع رزمایش نروژ نیز در همین راستا قابل تحلیل است.

* سیاست خارجی دولت ترکیه در دو سال گذشته مبتنی بر دوری از غرب و نزدیکی به شرق بوده است آیا این به معنی چرخش آنکارا از ائتلاف با غرب به سمت ائتلاف با شرق است؟

دولت حزب عدالت و توسعه از زمان روی کارآمدنش در سال 2001 تاکنون برای ایجاد خانه تکانی و پوست اندازی در سیاست خارجی ترکیه تلاش کرده است. تا پیش از سال 2001 سیاست خارجی ترکیه مبتنی بر غرب محوری و عدم توجه به محیط پیرامونی به ویژه در خاورمیانه و دوری از شرق بود. یعنی از در طول چند دهه آنکارا تنها در تلاش برای غربی سازی سیاست خارجی خود و الحاق به اتحادیه اروپا محدود می­گشت. آنان حتی در مسائل مرتبط با خاورمیانه نیز مداخله نمی­کردند. اما روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه باعث ایجاد تغییر در دکترین سیاست خارجی آنکارا و بروز نقطه عطفی در تاریخ سیاست خارجی این کشور شد. تیم خارجی حزب عدالت و توسعه برای ایجاد توازن در سیاست خارجی این کشور تلاش می­کنند. از طرفی دیگر تقویت ساختار و بنیادهای صنعتی ترکیه و نیاز این کشور به بازار کشورهای پیرامونی برای فروش کالاهای تولیدی ترکیه و همچنین وقوع تحولات موسوم به بهار عربی در چند کشور منطقه از جمله مصر، لیبی ... باعث تقویت نگاه به محیط پیرامونی و ایجاد توازن در میان غرب و شرق در دکترین سیاست خارجی آنکارا شد. بعدها شروع بحران سوریه و عدم همراهی غرب به ویژه آمریکا با سیاست­های ترکیه به ویژه در ایجاد منطقه حائل یا امن در شمال سوریه باعث دورتر شدن آنکارا از غرب شد. در نتیجه ترکیه برای تامین مسائل دفاعی و تضمین بقای خود برای ایجاد روابط استراتژیک با کشورهای منطقه و حتی روسیه تلاش کرد. اما این به معنی دور شدن از غرب و نزدیکی به شرق نیست. ترکیه درصدد ایجاد توازن در روابط خارجی خود در میان غرب و شرق و خارومیانه و اروپا است و ترکیه حتی به دلایلی به روسیه نزدیک می شود و همزمان پیام­هایی را به غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا مخابره می نماید. به طور کلی و کلان سیاست خارجی ترکیه فراتر از محور بندی و قطب بندی های منطقه ای و جهانی قرار دارد. و باید از این منظر سیاست خارجی ترکیه را تحلیل کرد.

* ترکیه با نزدیکی به روسیه در تلاش است چه امتیازاتی از آمریکا بگیرد؟

ترکیه از سیاست­های آمریکا در منطقه خاورمیانه به ویژه در سوریه نگران است. اکنون آمریکا در سوریه با تقویت نیروهای موسوم به سوریه دمکراتیک که ترکیه آنان را امتداد گروه­های کردی ترکیه قلمداد می­کند عملا آنکارا را ناخشنود و ناخرسند ساخته است. انتقال سلاح و تجهیزات سنگین به این نیروها و همچنین استفاده از نیروهای کرد برای کنترل رقه، بخش­هایی از دیرالزور ... این تصور را در ترکیه ایجاد کرده است که آمریکا در تلاش برای تحقق پروژه­ای است که اهداف و امنیت ترکیه را به مخاطره خواهد انداخت. در نتیجه ترکیه با نزدیک شدن به روسیه ضمن ایجاد توازن در سیاست خارجی خود این پیام را به آمریکا و دیگر بازیگران ناتو منتقل می­کند که اگر برخلاف منافع راهبردی ترکیه گام بردارید آنکارا نیز خواهد توانست برای تامین منافع و تثبیت امنیت ملی خود از رقیب جبهه غرب یعنی روسیه استفاده کند. اما تاکنون سیاست­ها آنکارا برای تحت فشار قرار دادن واشنگتن نتایج ملموسی به دست نیاورده است و آمریکا به سیاست­های خود در تقویت کردهای سوریه و کنترل بخش­های بزرگی از شمال این کشور ادامه می دهد.

* به باور شما اگر آمریکا منافع و دیدگاه­های ترکیه در سوریه و حتی منطقه را تامین کند آنکارا همچون سابق از محور شرق دور خواهد شد؟

خیر. سیاست خارجی ترکیه اکنون بر یک سیاست پراگماتیستی استوار است یعنی تامین منافع ملی ترکیه در ورای محوربندی های جهانی. یعنی منافع ملی ترکیه مقدم بر محور بندی­های منطقه­ای و بین المللی است. از طرفی دیگر آنکارا دیگر تمایلی برای بازگشت به سیاست خارجی سابق خود را ندارد. سیاستی که تنها مبتنی بر غرب محوری بود. دکترین سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه اکنون مبتنی بر توازن در میان شرق و غرب است. ترکیه اکنون منافع بسیار بزرگی در منطقه خاورمیانه، قفقاز، آسیای میانه و حتی افغانستان دارد. آنان می­خواهند براساس منافع و نیازمندی­های ترکیه نوین و کنونی سیاست خارجی خود را هدایت کنند. ترکیه دیگر تمامی تخم مرغ های خود را در یک سبد قرار نخواهد داد.

* اما سیاست خارجی ترکیه در دو سال گذشته همواره پر از چرخش و سیاست­های ناباورانه بوده است. از دشمنی با روسیه تا نزدیکی به مسکو، از ضدیت با بغداد تا همراهی با این کشور .... بسیاری برای این باور هستند ترکیه به جای آنکه دارای سیاست و راهبردی روشن، بلند مدت و راهبردی باشد در عرصه خارجی یک سیاست خارجی سرگشته و ناروشن دارد. با این رویکرد موافق هستید؟

شما به یک دهه پیش نگاه کنید. ترکیه در خاورمیانه هیچ جایگاهی نداشت و روابط این کشور با کشورهای منطقه در حالت ضعیف و حداقلی آن قرار داشت. اما اکنون ترکیه به بازیگری قدرتمند و حاضر در مسائل خاورمیانه تبدیل شده است. آنان در قطر پایگاه نظامی دارند. در سومالی نیز پایگاه نظامی ایجاد کرده اند. در افغانستان نیز حضور نظامی قابل توجهی دارند. اکنون آنان به عراق و سوریه نیز رفته­ اند. در اقلیم کردستان، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، تونس و حتی لیبی نیز حضور قدرتمندی دارند. آنان در این دوره زمانی توانسته­اند در اروپا نیز بازیگری مهم و تاثیرگذار باشند. ترکیه اکنون ششمین اقتصاد مهم اروپا است. ما اکنون به جای سرگشتگی ترکیه جدید را می­بینیم ترکیه ای که در تلاش است در خاورمیانه، آسیای میانه و حتی اتحادیه اروپا و محور غرب جایگاه شایسته ای برای خود ایجاد کند. ترکیه در عرصه خارجی سرگشتگی چندانی ندارد. این کشورهای غربی هستند که این دیدگاه را ایجاد می­کنند و این نیز کمتر به امور خارجی ترکیه مرتبط است به باور من این موضوع بیشتر دارای جنبه داخلی است.

* امکان دارد این موضوع را بیشتر تشریح نماید؟ منظور شما از جنبه داخلی چیست؟

کشورهای غربی در تلاش هستند ترکیه در چهارچوب سنت و ارزش­های دموکراتیک باقی بماند و سیاست تا اندازه­ای اقتدارطلبانه اردوغان کاهش یابد و آزادی­های داخلی این کشور به ویژه در ارتباط با احزاب اپوزیسیون و گروه­های قومی همچون کردها حفظ شود. دولت رجب طیب اردوغان در چند سال گذشته تا اندازه­ای از ارزش­های غربی مورد که پیشتر مورد تائید آنکارا بودند دور شده است. اگرچه سیاست­های اردوغان در منطقه و حتی جهان نیز در فشار کشورهای غربی بی تاثیر نبوده است. با این حال کشورهای غربی و به ویژه آمریکا از سیاست های داخلی و حتی خارجی ترکیه ناراضی هستند به همین دلیل این دیدگاه را برجسته می سازند که ترکیه در سیاست خارجی خود سرگشته است.

* براساس دیدگاه شما اکنون سیاست خارجی ترکیه یک سیاست هوشمندانه است؟

بله. دولت رجب طیب اردوغان در عرصه سیاست خارجی هوشمندانه عمل کرده است و توانست چهره­ای جدید از ترکیه را در عرصه منطقه ای و بین المللی نشان دهد. تصویری که شباهت چندانی با ترکیه پیش از سال 2001 ندارد.

کد خبر: 875413

وب گردی

وب گردی