ب
حث آموزش‌محور شدن در مقطع کارشناسی‌ارشد اولین‌بار در فروردین‌ماه 1388 توسط جعفر هزارجریبی، مدیرکل وقت دفتر آموزشی و تحصیلات تکمیلی وزارت علوم مطرح شد؛ او در مصاحبه‌ای با رسانه‌ها عنوان کرد: «آیین‌نامه جدید دوره‌های کارشناسی‌ارشد اخیرا به دانشگاه‌های کشور ارسال شده و در شیوه آموزش‌محور که روشی جدید در کشور به شمار می‌آید، تعیین برخی موارد همچون ظرفیت پذیرش و رشته‌های مورد اجرا، در اختیار 14 دانشگاه مجری خواهد بود.»
هزارجریبی ادامه داد: «در آیین‌نامه جدید، سه روش برای پذیرش دانشجوی کارشناسی‌ارشد پیش‌بینی شده که اولین و مهم‌ترین آن، شیوه آموزشی- پژوهشی است که تاکنون به‌عنوان تنها روش مرسوم و رایج در کشور محسوب می‌شد و از این پس نیز همچنان ادامه می‌یابد.»
او به معرفی دو شیوه جدید «آموزش‌محور» و «پژوهش‌محور» در آیین‌نامه دوره‌های کارشناسی‌ارشد اشاره و تصریح کرد: «تا این لحظه به هیچ‌یک از پژوهشگاه‌ها و موسسات پژوهشی کشور مجوز برگزاری دوره‌های پژوهش‌محور داده نشده است، ولی شیوه آموزش‌محور از نیمسال اول تحصیلی 89-88 از سوی 14 دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران، شهیدبهشتی، شیراز، صنعتی اصفهان، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، علم و صنعت ایران، فردوسی مشهد، دانشگاه تبریز، اصفهان، تربیت‌معلم تهران، علامه‌طباطبایی و خواجه‌نصیرالدین طوسی اجرایی خواهد شد.»
هرچند این صحبت‌ها در آن سال مطرح شد، ولی آیین‌نامه آموزش‌محور بودن مقطع کارشناسی‌ارشد چند سال بعد یعنی سال 1394 در جلسه شماره 886 در یک مقدمه، 30 ماده و 21 تبصره به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی رسید و برای دانشجویان ورودی سال تحصیلی 95-94 و پس از آن‌لازم الاجرا شد.
آیین‌نامه‌ای که براساس ماده 25 آن، چنانچه دانشجویی تمام واحدهای آموشی دوره را با میانگین کل حداقل 14 گذرانده باشد ولی نتواند یا نخواهد از پایان‌نامه خود دفاع کند، باید در مدت مجاز تحصیلی، معادل تعداد واحد پایان‌نامه و طبق نظر گروه آموزشی، واحد یا واحدهای درسی مرتبط را با رشته تحصیلی اخذ و با میانگین کل حداقل 14 بگذراند تا در دوره مذکور به شیوه آموزشی دانش‌آموخته شود.
البته براساس تبصره این ماده، دانشجویی که به هر دلیل نتواند دوره تحصیلی را به پایان برساند، فقط گواهی گذراندن واحدهای درسی به وی اعطا می‌شود و براساس آنچه در ماده 27 آیین‌نامه آمده است «تاریخ دانش‌آموختگی روز دفاع قابل قبول از پایان‌نامه در شیوه آموزشی- پژوهشی یا زمان ثبت آخرین نمره درس در شیوه آموزشی است.»
بعد از ابلاغ، این آیین‌نامه در برخی از دانشگاه‌ها اعم از دانشگاه پیام نور، دانشگاه آزاد اسلامی و تعدادی از دانشگاه‌های دولتی اجرایی شد، هرچند بنابر آنچه در آیین‌نامه آمده، آموزش‌محور بودن در دانشگاه‌ها اجباری نبوده و تنها در صورت درخواست دانشجو، آنها این امکان را دارند که به‌جای پایان‌نامه از واحدهای درسی استفاده کنند؛ ولی منصور غلامی، وزیر علوم سوم بهمن‌ماه از آزمایشی‌بودن این طرح سخن گفت و عنوان کرد: «اگر چه واحد پایان‌نامه مدت کوتاهی در این مقطع تحصیلی حذف و 6 واحد درسی با هدف آموزش‌محوری به‌صورت آزمایشی جایگزین شد؛ اما این کار به‌صورت پایلوت انجام شد و اکنون همه دانشجویان در مقطع تحصیلی فوق‌لیسانس موظف به ارائه رساله و گذراندن واحد پایان‌نامه هستند.»
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری افزود: «جایگزینی واحد درسی به‌جای واحد پایان‌نامه در مقطع کارشناسی‌ارشد هنوز در وزارت علوم قطعی نشده است.»
بعد از صحبت‌های وزیر علوم به سراغ چند تن از معاونان آموزشی دانشگاه‌ها رفتیم تا در جریان جزئیات اجرایی‌شدن این طرح در دانشگاه‌ها و سرنوشت آن قرار بگیریم.
محسن کلانتر، معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره اجرایی‌شدن طرح آموزش‌محور در این دانشگاه نیز گفت: «این مصوبه اجباری نبوده است و از سال 1394 دانشجویان می‌توانستند درخواست تحصیل در نظام آموزش‌محور را به دانشگاه ارائه دهند؛ البته ما تا الان هیچ درخواستی از سوی دانشجویان در این زمینه نداشته‌ایم.»
او ادامه داد: «در حقیقت مصوبه‌ای که از سوی وزارت علوم در سال 94 به دانشگاه‌ها ابلاغ شده بود، به آن دلیل بود که اگر دانشجوی آموزشی-پژوهشی قابلیت انجام پروژه را نداشته باشد، به‌جای پایان‌نامه، چند واحد درسی را بگذراند و قطعا اگر الان وزارتخانه بحث جدیدی در این خصوص داشته باشد، به دانشگاه‌ها ابلاغ خواهد شد.»
معاون آموزشی دانشگاه علم و صنعت بیان داشت: «از آنجا که این قانون در سال تحصیلی 95-94 بوده است و هنوز دانشجویان کارشناسی‌ارشد این نظام فارغ‌التحصیل نشده‌اند، با این حال در مدرک تحصیلی آنها بحث آموزش‌محور بودن درج نخواهد شد و تنها ریز نمراتی که آنها به‌جای پایان‌نامه گذرانده‌اند، در مدرک تحصیلی خواهد آمد.» کلانتر بیان داشت: «دانشجویان دوره مجازی دانشگاه علم و صنعت آموزش‌محور هستند و تنها دانشجویانی که معدل بالایی دارند در این دوره می‌توانند با موافقت گروه آزمایشی‌شان، از آموزش‌محور به پژوهش‌محور بیایند و این مساله نیز برای تعداد محدودی از دانشجویان اجرایی می‌شود.»
سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران اما نظر دیگری نسبت به این طرح دارد؛ او با بیان اینکه در دانشگاه تهران اصلا شیوه آموزش‌محور اجرایی نشده است، گفت: «ما پذیرش دانشجو براساس شیوه آموزش‌محور را دوره کیفی نمی‌دانستیم، از این رو پذیرش دانشجو هم در مقطع کارشناسی‌ارشد و به‌صورت آموزش‌محور نداشته‌ایم.»
او با بیان اینکه نظر اخیر وزیر علوم درباره الزام دانشجویان به ارائه پایان‌نامه در این مقطع نظر صحیحی است، بیان داشت: «تمامی دانشجویانی که در این دانشگاه پذیرش می‌شوند، براساس شیوه آموزشی و پژوهشی است و همه دانشجویان ملزم به ارائه پایان‌نامه هستند.»
بیژن رنجبر، معاون پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی نیز دراین‌باره گفت: «براساس آیین‌نامه دانشگاه آزاد اسلامی که 10 دی‌ماه ابلاغ شد، همه دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد دانشگاه آزاد اسلامی در همه رشته‌ها ملزم به ارائه پایان‌نامه هستند.»
او افزود: «در موارد خاص که دانشجو نمی‌تواند پایان‌نامه ارائه دهند، با تایید گروه آموزشی و شورای پژوهشی و شورای آموزشی و تحصیلات تکمیلی واحد دانشگاهی، کمیسیون موارد خاص سازمان مرکزی دراین‌باره تصمیم می‌گیرد.»
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «حتما این روش باعث رشد کیفی فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی می‌شود چراکه دانشجویان ملزم به انجام کار تحقیقاتی و مطالعاتی می‌شوند، البته باید توجه شود که دانشجویان حتما تحقیق ارائه دهند نه اینکه کار سطحی در موضوعی انجام شود؛ چراکه مورد قبول دانشگاه آزاد اسلامی نیست.»
مرتضی محسنی، معاون آموزشی دانشگاه پیام نور هم درباره اجرایی‌شدن این طرح به «فرهیختگان» گفت: «ما طبق استانداردهای آموزش عالی کشور و قوانین وزارت علوم عمل می‌کنیم و چون طرح آموزش‌محور بودن در مقطع کارشناسی‌ارشد ابلاغیه وزارت علوم بوده است، طبیعتا در دانشگاه ما نیز به اجرا درآمده و دانشجویانی را در مقطع کارشناسی‌ارشد داریم که با این شیوه تحصیل می‌کنند.»
او درباره صحبت‌های اخیر وزیر علوم ادامه داد: «قطعا اگر قرار به حذف این طرح باشد، این مساله نیز در دانشگاه اجرایی می‌شود و هر زمانی که این مهم از سوی وزارت علوم ابلاغ شود، ما نیز آن را اجرایی خواهیم کرد.»
معاون آموزشی دانشگاه پیام نور در پاسخ به این سوال که تکلیف دانشجویانی که در حال حاضر از نظام آموزش‌محور استفاده می‌کنند چیست، گفت: «باید منتظر بمانیم تا آیین‌نامه جدید ابلاغ شود و قطعا در آن تکلیف این مساله مشخص خواهد شد و حتما در همه دانشگاه‌ها اجرا می‌شود.»
با همه این تفاصیل، دانشجویان باید منتظر بمانند تا اگر قرار است تغییری در روند اجرایی نظام آموزش‌محور مقطع کارشناسی‌ارشد ایجاد شود، از سوی وزارت علوم به دانشگاه‌های مختلف کشور ابلاغ شود؛ چراکه هنوز شیوه جدیدی به دانشگاه‌ها ابلاغ نشده و از این رو دانشگاه‌هایی که اقدام به جذب دانشجو در این نظام کرده‌اند، همچنان با همان آیین‌نامه ابلاغی سال 1394 به کار خود ادامه می‌دهند؛ البته این مساله جدا از دانشگاه آزاد اسلامی است که آیین‌نامه خود را از 10 دی‌ماه به واحدهای خود ابلاغ کرده است.
منبع: فرهیختگان
