«دانشجوی گرامی تا زمانی که ارزشیابی اساتید دروس خود را کامل نکنید، به سایر بخش‌های کاربری خود از جمله رویت نمرات آزمون و ثبت اعتراض دسترسی نخواهید داشت»؛ این جمله‌ای است آشنا که کمتر دانشجویی می‌تواند ادعا کند آن را جایی ندیده باشد.در حقیقت هیچ محصلی نیست که با پیام تکمیل فرم ارزشیابی استادان روبه‌رو نشده باشد؛ فرمی که اگر تکمیل نشود، مجوز ثبت‌نام مقدماتی در نیمسال تحصیلی آینده، اجازه انتخاب‌واحد زودتر از سایر دانشجویان، برقراری دسترسی به امکانات سامانه خدمات آموزشی و تسهیل انجام تسویه‌حساب فارغ‌التحصیلی به همین راحتی داده نمی‌شود. البته این همه ماجرا نیست، بلکه دانشجویان نظرات قابل‌تاملی درباره این ارزشیابی دارند. در مطالعه‌ای که توسط واحد نظارت و ارزیابی دانشگاه فردوسی مشهد مدتی پیش صورت گرفت، درصدی از دانشجویان بر این باور بودند که ارزیابی از طریق پورتال دانشجویی منجر به افشای نظرات آنها می‌شود و مدرسان به نظرات آنها دسترسی دارند. البته این دیدگاه همواره توسط مسئولان دانشگاهی رد شده است. این مسئولان معتقد هستند: 1- کاربرگ‌های ارزیابی ارسال‌شده به پورتال بدون مشخصات دانشجو است. 2- سیستم ارزشیابی به‌گونه‌ای طراحی شده است که اطلاعات مربوط به کاربرگ‌های تکمیل‌شده توسط دانشجویان در هر درس، به صورت یکجا در بانک اطلاعاتی ذخیره شده و دسترسی به نظرات تک‌تک دانشجویان برای هیچ شخصی امکان‌پذیر نیست.
البته مساله روش ارزشیابی اساتید نیز جای سوال بسیاری دارد. در حال حاضر در دانشگاه‌های دنیا و به‌خصوص ایران، ارزشیابی استادان به روش‌های مختلفی انجام می‌شود، اما رایج‌ترین آن در بیشتر دانشگاه‌های دنیا توسط دانشجویان است، به‌طوری که هم‌اکنون به‌عنوان اصلی‌ترین منبع ارزشیابی اعضای هیات‌علمی در زمینه عملکرد تدریس در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش بحث‌برانگیز که موافقان و مخالفان سرسختی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی دارد، معمولا با هدف ارزشیابی کیفیت تدریس و سنجش عملکرد آموزشی استادان انجام شده و اعتبار و پایایی نتایج حاصل از آن، موضوع تحقیقات بسیاری بوده است.
به همین بهانه سراغ چهار تن از اعضای هیات‌علمی در دانشگاه‌های آزاد اسلامی رفتیم تا نظر آنها را درباره فرآیند این ارزشیابی و ابهاماتی که بعضا برخی از دانشجویان دارند، جویا شویم.
فرم ارزشیابی در ادامه همکاری با یک استاد تاثیرگذار است
دکتر محسن پورکرمانی، استادتمام گروه زمین‌شناسی و رئیس دانشکده علوم پایه واحد تهران شمال در گفت‌وگویی درباره این مساله گفت: «هر کدام از اساتید به این فرم‌ها دسترسی دارند و نتیجه ارزشیابی خود را مشاهده می‌کنند، ولی در دانشگاه‌های خارج از کشور همچون کانادا معمولا این ارزشیابی‌ها بعد از فارغ‌التحصیلی صورت می‌گیرند که اگر یک استاد به دانشجو نمره ندهد، مشکلی برای دانشجویان پیش نیاید.»
او گفت: «البته در روش فعلی در ایران این روش قابل‌قبول است، گرچه ایراداتی دارد، اما حداقل یک استاد از وضعیت کیفیت تدریس خودش در یک ترم باخبر می‌شود.»
پورکرمانی همچنین درباره یک ابهام همیشگی دانشجویان درباره آشکار بودن نام دانشجو افزود: «صرفا نتایج این دسترسی مشخص است و نام دانشجو برای اساتید به نمایش گذاشته نمی‌شود و دسترسی هم به آن مقدور نیست و مشخصات دانشجو محرمانه است.»
او در پایان نیز درباره تاثیر‌گذاری این فرآیند گفت: «به هر حال این ارزیابی بی‌تاثیر نیست و ممکن است فاکتورهایی که دانشجو به یک استاد نمره ندهد، روی ادامه همکاری استاد تاثیرگذار باشد.»
سوالات روانشناسی‌شده نیست
محمد آریامنش، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و واحد تهران شمال در گفت‌وگویی با بیان اینکه طبیعتا اساتید نیز همچون شغل‌های دیگر باید ارزیابی شوند، گفت: «همان‌گونه که دانشجویان در طول یک ترم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، اساتید و کارمندان نیز باید مورد ارزیابی قرار گیرند، ولی ارزیابی موقعی درست است که فرآیند آن دارای یک مسیر روشن و درست باشد.»
او افزود: «متاسفانه در ارزیابی‌های فعلی ارتباط زیادی بین برخورد استاد با دانشجو از نظر نمره‌دهی و اینکه یک استاد چقدر با دانشجو کنار می‌آید، وجود دارد؛ به این معنی که بعضا ملاک درس دادن کمتر در این ارزیابی‌ها لحاظ می‌شود.»
آریامنش ادامه داد: «علاوه‌بر این بعضی از شاخص‌ها در فرم‌های ارزیابی وجود دارد که اینها هیچ ارتباطی با استاد ندارد. به‌عنوان مثال، گرمایش کلاس خوب است یا نیست؟ اینکه استاد دیر یا زود در کلاس حاضر می‌شود؟»
این استاد دانشگاه یکی دیگر از اشکالات این ارزیابی را روش آن دانست و گفت: «مشکل بعدی نحوه برگزاری این ارزشیابی است، یعنی مثلا سر جلسه امتحان این فرم‌ها توزیع می‌شود و لحظه‌ای بودن این ارزشیابی قطعا نتایج موردنظر را نخواهد داد. به‌طور مثال، شاید یک دانشجو در همان لحظه ارزشیابی دارای مشکلات روحی، روانی و حتی خانوادگی باشد یا حتی این امکان وجود داشته باشد که از یک استاد به دلایل غیردرسی ناراحتی باشد.»
او تصریح کرد: «بحث بعدی سوالاتی است که در این نوع ارزشیابی‌ها مطرح می‌شود و بیشتر آنها پیش‌پا افتاده است، به این معنی که سوالات باید طوری طراحی شده باشد که اگر مسائل غیردرسی در تصمیم یک دانشجو دیده شد، در سوالات بعدی این تناقض آشکار شود، به‌طور کلی می‌توان گفت سوالات روانشناسی‌شده نیست.»
آریامنش در ادامه به مصادیق دیگر یک ارزشیابی اشاره کرد و گفت: «خودم در سر کلاس‌هایم بعضا از وسایل کمک آموزشی همچون ادوات صوت و تصویر استفاده می‌کنم و بعضا می‌بینم که این نوع کارها اثری نداشته است. یا اینکه میزان تاثیر درس استاد در قبولی مقطع بالاتر یک دانشجو دیده نمی‌شود. یا اینکه هیچ وقت نشده است که یک ناظر در کلاس درس من بنشیند و نحوه تدریس مرا مورد ارزیابی قرار دهد.»
اساتید تا کمیته انضباطی هم می‌روند
دکتر عظیم رفیع‌زاده، استاد گروه معارف واحد رشت نیز یکی دیگر از اساتیدی بود که نظرات قابل‌تاملی درباره شیوه فعلی ارزشیابی داشت. او گفت: «معمولا دانشجویان در تکمیل این فرم دقت نمی‌کنند و در اکثر مواقع با بی‌دقتی به یکسان زدن امتیازات بسنده می‌کنند. به نظرم این نوع ارزشیابی‌ها معیار درستی در اختیار قرار نمی‌دهد و باید این مشکلات اصلاح شود.»
او گفت: «باید این سوالات واضح‌تر و دقیق‌تر باشد، به‌گونه‌ای که دانشجو بتواند تشخیص دهد که در این ارزیابی، ارزیاب چه چیزی را می‌خواهد. به نظرم سوالات مقداری کلی است؛ به این معنی که بنده که استاد گروه انسانی هستم، بعضا سوالاتی همچون نحوه حضور در آزمایشگاه پرسیده می‌شود که این نشان می‌دهد سوالات در یک فرم و قالب طراحی می‌شود.»
رفیع‌زاده در پاسخ به سوالی درباره تاثیر این ارزیابی نیز گفت: «قطعا روی رفتار و بیان یک استاد می‌تواند موثر باشد یا اینکه روی اساتید حق‌التدریس تاثیر بیشتری خواهد داشت. البته در این میان خود دانشگاه هم ارزیابی دارد و فقط یک ارزیابی از دانشجو گرفته می‌شود و بقیه ارزیابی‌ها توسط گروه و دانشگاه صورت می‌گیرد. یا اگر یک استاد تمام‌وقت باشد، به کمیته انضباطی معرفی می‌شود.»
فقط نتایج نهایی توسط استاد قابل‌مشاهده است
اما دکتر علی مظلومی‌فر، معاون آموزشی واحد شهرری نگاه دیگری به موضوع ارزشیابی‌ها دارد. او در گفت‌وگویی درباره آشکار بودن نام دانشجویان گفت: «اصلا اسم هیچ کس دیده نمی‌شود و فقط نتایج نهایی توسط استاد قابل‌مشاهده است.»
مظلومی‌فر درباره انتقاد برخی از اساتید درباره نوع سوالات نیز گفت: «سوالات در مورد خود استاد است و سوالاتی هم که بعضا دیده شده، درباره جنبه‌های فیزیکی کلاس درس است که ربطی به استاد ندارد و پاسخ‌های آن سوالات در بخش‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
او تصریح کرد: « فرآیند ارزیابی قطعا جای کار دارد، اما در زمان فعلی کامل‌ترین مدل ارزشیابی است. فرض کنید اگر این نظرسنجی در میان 50 نفر برگزار شود، ممکن است 10 نفر آنها واقعیت را هم نگویند، ولی مطمئنا بیش از نصف این نفرات واقعیت را می‌نویسند.»
معاون آموزشی واحد شهرری درباره نتایج ارزشیابی‌ها نیز گفت: «در روند بررسی نتایج اگر شرایط یک استاد به‌گونه‌ای باشد که نتایج منفی آن محرز شود، قطعا برخورد می‌شود و شده است. اگر موردی باشد که استاد با یک تذکر اصلاح شود، تذکر می‌دهیم، ولی اگر با تذکر ما اصلاح نشود، برخورد خواهیم کرد. البته این مساله تنها با ارزیابی دانشجویان صورت نمی‌گیرد و فاکتورهای دیگری نیز در نظر گرفته می‌شود.»
او در پایان درباره زمان این نظرسنجی نیز گفت: «تنها زمانی که دانشجو مجبور می‌شود به این ارزشیابی‌ها پاسخ دهد، همان زمان پرینت کارت امتحانات است. این هم به این دلیل است که اگر این ارزیابی را اختیاری کنیم، قطعا خیلی از دانشجویان پاسخ نمی‌دهند. ولی دانشجویان مطمئن باشند این ارزشیابی هیچ تاثیری روی نمره به دلیل محرمانه بودن نخواهد گذاشت.»
منبع: فرهیختگان
