به گزارش ایسکانیوز به نقل از روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی، مجموعه نشست‌های گفت وگو درباره یک کتاب با موضوع معرفی کتاب «روایت در فیلم داستانی» به نویسندگی دیوید بُردول با ترجمه سید علاالدین طباطبایی با حضور این مترجم، محمد شهبا کارشناس حوزه روایتگری در فیلم، ابوالفضل حری روایت شناس و رامتین شهبازی منتقد، مدرس و کارشناس سینما در سالن زنده یاد عباس کیارستمی بنیاد سینمایی فارابی برگزار شد.
شهبازی در ابتدای این نشست گفت: دیوید بُردول دوست ندارد نظریه پرداز خطاب شود اما در حوزه نظری کار کرده و در ایران بسیاری از کتاب‌های او ترجمه شده و در حوزه مطالعاتی جدید سینما همیشه وی هست و بُردول جز نویسندگان شناخته شده در ایران است.
وی ادامه داد: اولین جلد کتاب روایت در فیلم داستانی در تابستان 73 توسط فارابی ترجمه و جلد دوم در سال 76 چاپ و چاپ سوم در سال 96 توسط بنیاد سینمایی فارابی انجام شد.
**سخت ترین ترجمه‌ها مربوط به سینما است
شهبازی خطاب به مترجم این اثر ادبی با اشاره به ترجمه کتاب‌های متعدد در حوزه روایت شناسی در حال حاضر پرسید: درحوزه روایت شناسی آثار متعددی ترجمه شده اما زمانی که شما این کتاب را ترجمه می‌کردید تا این حد کتاب وجود نداشت و به دانش روایت شناسی پرداخته نشده بود. چه جذابیتی برای ترجمه این اثر وجود داشت؟
طباطبایی اظهار کرد: رشته من مترجمی زبان انگلیسی بود و روزی مقاله‌ای درباره اقتباس سینما از رمان برای ترجمه به من داده شد که مورد توجه قرار گرفت و این مقاله در فصلنامه فارابی منتشر شد.
وی درباره فرایند ترجمه یادآور شد: رشته من سینما نبود و برای اولین مقاله‌ای که می‌خواستم ترجمه کنم متون سینمایی را خواندم و با خودم شرط کردم مقاله‌ای که گفتم را ترجمه نکنم مگر اینکه چند کتاب در حوزه سینما مطالعه کنم.
این مترجم تاکید کرد: در آن ایام در دوران سربازی بودم و این کتاب‌ها از جمله کتاب پرویز دوایی را مطالعه کردم و تا حدی با زبان سینما آشنا شده و مقاله را ترجمه کردم. در ادامه مقالات بیشتری با ترجمه من، در فصلنامه فارابی چاپ شد.
طباطبایی ادامه داد: چند کتاب پس از ترجمه مقالات، برای ترجمه به من پیشنهاد شد و از این کتاب به رغم سختی خوشم آمد و پس از ترجمه آن باز متون سینمایی را مطالعه می‌کردم.
وی عنوان کرد: سخت ترین ترجمه‌ها متعلق به سینما است و سینما متشکل از فلسفه و نشانه شناسی و موسیقی و حتی کوانتوم است. در نقد فیلم منتقدان از همه چیز برای بررسی یک اثر استفاده می‌کنند در نتیجه ترجمه متون نظری سینما بسیار دشوار و سخت ترین متون نظری مربوط به سینما است.
طباطبایی ادامه داد: سال 70 قرار داد ترجمه این کتاب را امضا کردیم و در ترجمه این کتاب چیزهای بسیاری آموختم و پیش از ترجمه این کتاب 20 مقاله ترجمه کرده بودم. برای ترجمه یک شرط مهم است که باید زبان خارجی را خوب بدانیم و متون زیادی را مطالعه کرده باشیم. زبان مقصد را نیز باید بی نهایت خوب بدانیم.
مترجم کتاب پدیدار شناسی سینما تصریح کرد: به جوانان توصیه می‌کنم به بیراهه نروند و برای روی آوردن به ترجمه صرفا تاریخ بیهقی نخوانند؛ باید متون امروزی را بخوانند و بهترین کتاب در این زمینه سیر حکمت در اروپا است که اولین مواجهه زبان فارسی با عالم مدرن است و محمد علی فروغی از پس آن خوب برآمده است.
به گفته وی، کتاب روایت در سینما یکی از بهترین کتاب‌هایی است که یاد می‌دهد چگونه بخوانیم. کتاب‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد و مترجمان و نویسندگان خوبی داریم، محمد قاضی، ابوالحسن نجفی و نجف دریا بندری از جمله این مترجمان هستند که باید این ها مطالعه شود. مترجمی به تلاش و ممارست بسیاری نیاز دارد و مترجمی چیزی جادویی نیست.
طباطبایی در ادامه تاکید کرد: دیوید بُردول مخاطب را در نظر می‌گیرد که در ذهن او داستان چگونه شکل می‌گیرد. در زبانشناسی اکثر دستور نویسان وقتی عناصر جمله از جمله فاعل و مفعول را می خواهند تعریف کنند از گوینده شروع می‌کنند .سنتی داریم که سیبوی بنیان گذاشته و او هم دیدگاه بُردول را دارد. در زبانشناسان جدید نیز بن دیویس نیز مقوله‌های زبان را از دیدگاه مخاطب بررسی می‌کند.
وی ادامه داد: من PRESENTATION را به بازنمایی ترجمه کردم. در جایی دیدم باید از روایتگری استفاده کنم اما اسم مصدرها در فارسی ، عربی و انگلیسی می تواند به عمل و محصول عمل اشاره کند. به عنوان نمونه کلمه ترجمه گاه منظور عمل، محصول عمل است. Translation همین کارکرد را در انگلیسی دارد. کلمه روایت چنین وضعیتی دارد و به محصول و عمل اشاره می‌کند .در فارسی کلمه تقاطع و یا مقاومت نیز چنین شباهتی دارد. روایتگری البته قطعا به عمل اشاره می‌کند و روایت به عمل و محصول اشاره دارد. به همین دلیل در ترجمه جایی مجبور بودم از روایتگری استفاده کنم.
طباطبایی همچنین گفت: این کتاب بسیار دشوار بود و با توجه به کتاب‌هایی که در آن زمان در فارسی وجود داشت، مطالعه کردم. وی با بیان اینکه ترجمه مانند نظریه پردازی و اجتماعی است توضیح داد: بعد از اینکه لوازم مورد درک یک کتاب را فراهم کردم یک بار کتاب را می خوانم و سپس ترجمه می‌کنم. در بخش هایی در ترجمه می‌رسیم که مبهم است و من در ترجمه آن را رها می‌کنم و بسیاری از مسائل مانند فیلم در طول کار روشن می‌شود . بیش از 80 درصد مشکلات حل شده و جاهای خالی را پر می‌کنم.
وی یادآور شد: جلد دوم کتاب در روشن کردن جلد اول بسیار مهم است و نظریه پردازی های جلد اول به صورت مصداقی در جلد دوم مطرح می‌شود.
مترجم کتاب روایت در فیلم داستانی یادآور شد: کتاب نظری و پیچیده است و نیازمند معلم است. من ترجمه را فرآیندی اجتماعی می‌دانم. دهه 70 در ایران سطح دانش سینمایی ما منجر به ترجمه این کتاب شد و کمک های زیادی برای ترجمه این اثر گرفتم.
**ادراک روایت سینما
شهبا از مترجمان و کارشناس حوزه روایتگری سینما نیز در این نشست درباره کتاب روایت در سینما توضیح داد: این کتاب بسیار مهم است. روایت در فیلم داستانی اولین کتاب نظری سینما است که چارچوب تئوریک دارد و بر اساس دیدگاه نئو فرمالیسمی است که بُردول و کریستین تامسون با یکدیگر وضع کردند که نخستین نمونه‌های دیدگاه‌های شناختی در سینما است و این نوع مطالعه‌ها در سینما زودتر از دیگر حوزه‌ها شروع شد.
وی افزود: این اولین کتاب شناخت گرایی در زمینه ادراک روایت سینما است. بحث نویسنده این نیست که چگونه روایت سینمایی ایجاد کنیم بلکه دیدگاهش زیبایی شناسانه استاتیکی است.
این دکترای روایت شناسی فیلم تاکید کرد: نئوفرمالیستی که ما می‌شناسیم مربوط به سال 1985 است و دیدگاه تامسون و بُردول نیز دیگر این نیست. دیدگاه شناختی آنان در آن زمان ادراکی است یعنی تماشاگر از سینما چه در ذهن دارد که می تواند فیلم را بفهمد و سرنخ ها و علامت‌هایی در فیلم وجود دارد و این کتاب این علامت‌ها را برای تماشاگر توضیح می‌دهد.
شهبا ادامه داد: چیزی در ژانرها وجود دارد؛ به عنوان نمونه در فیلم وسترن دوئل وجود دارد که متعلق به ژانر است. اینکه در فیلم هندی آواز می‌بینیم جزیی از ژانر است.
وی عنوان کرد: دیدگاه امروز نئوفرمالیستی از دیدگاه ادراکی به سمت شناخت گرایی تکاملی گردش پیدا کرده است و شناخت گرایان نیز از روند ادراکی قدیمی همه انسان ها را یک جور دیدن به این رسیدن که انسانها ذهنشان تکامل پیدا کرده و به اینجا رسیده و تماشاگر در سال 2018 همانند تماشاگر 1985 فیلم را نمی‌بیند.
این مترجم یادآور شد: نسخه بعدی این کتاب به نظر می‌رسد همین باشد که در جوامع گوناگون ذهن و ادراک مخاطبان توانایی هایی مختلفی دارد. بخشی از این موضوع فرهنگی و بخشی ذهنی است.
شهبا گفت: عنوان کتاب درباره روایتگری در فیلم داستانی و در باره عمل روایتگری است و امروز این اشراف تمایز وجود دارد. کتاب می‌گوید فیلم چگونه عمل روایت را انجام می‌دهد؛ تماشاگر چگونه عمل روایت را می فهمد و داستان را از ین طریق استنباط می‌کند.
به گفته وی، روایت دو قسمت دارد؛ داستان و گره. روایتگری همه عوامل روایت (پی رنگ و داستان) به همراه سبک که این توجه به سبک عنصر مهمی است که قبلا مورد توجه نبوده است.
این مترجم تصریح کرد: ما از طریق صداها و تصاویر می فهمیم پیام فیلم چیست. حتی در «مسافران» بیضایی شخصیتی می‌گوید ما در راه می آییم و کشته می‌شویم، این بخشی از روایتگری است. این نکته در کتاب جالب و مهم بوده و کتاب بسیار مهم است.
در ادامه شهبازی یادآور شد: بُردول در این کتاب جوابی به پدیدارشناسانی می‌دهد که سینما را نفی می‌کند. وقتی روایت در فیلم داستانی را می خوانیم بودرول به این اندیشه فلسفی پاسخ می‌دهد که انسان چگونه با بدن و ذهن خود فیلم را درک می‌کند و وارد شیوه استدلال بُردول می‌شویم. بُردول در فصل بندی ها روایت فیلم را از حوزه‌های دیگر جدا می‌کند.
شهبا در این باره تاکید کرد: این کتاب حاصل یک دوره توجه به مطالعات نظری در دوران مهندس سیدمحمد بهشتی در بنیاد سینمایی فارابی است.
وی افزود: مطالعات نظری سینمایی وجود نداشت و اولین نشریه مدون که در این زمینه کار کرد فصلنامه فارابی بود و نقش بهشتی و ارجمند در پیدایش این کتاب و کتاب‌های دیگر را نمی توان نادیده گرفت.
این مترجم ادامه داد: زمان مدیریت مهندس بهشتی در بنیاد سینمایی فارابی زمان کشف استعدادهای گوناگون در سینمای ایران بود. برخی فیلمبرداران و بسیاری از کارگردانان بنام ما با ازمون و خطا در آن دوران بروز و ظهور کردند و نسل مهم مترجمان سینمایی ما حاصل پشتیبانی مادی و معنوی آن دوره است.
این نویسنده و مترجم با اشاره به زمان 5 ساله دکتر طباطبایی صرف ترجمه کتاب روایت در فیلم داستانی افزود: امیدوارم در فارابی جدید، این موج دوباره شکل گیرد. در زمینه مطالعات سینمایی بسیار عقب هستیم و ترجمه خوب کم داریم.
شهبا در ادامه درباره شیوه استدلال بُردول گفت: کتاب روایت در فیلم داستانی را باید در دل پروژه ای دید که بُردول و تامسون به همراه ادوارد برانیگان در دانشگاه مدیسون تعریف کردند.
وی اظهار کرد: آن پروژه باز اندیشی و بازنویسی مطالعات سینمایی بود. بخشی از مطالعات سینمایی تاریخ و بخشی تئوری های پراکنده و روایت، تماشاگر و بازار و اقتصاد است که باز اندیشی شد. در زمینه مطالعات سینمایی و تاریخ کتاب ارتور نایت و کوک وجود داشت اما کتاب‌ها مقدار زیادی فیش گرداوری شده بودند.
**کتاب تاریخ سینمایی بُردول و تامسون نخستین اثر در چارچوب نظری
این روایت شناس توضیح داد: این بازاندیشی در جنبه‌های تئوریک، اقتصاد و سینمای عامه پسند نیز انجام شد. به همین دلیل بُردول کتابی درباره سینمای تجاری هنگ کنگ می نویسد و یا درباره فیلم ارباب حلقه‌ها یا صاحبان انگشتر کتاب نوشته می‌شود. در این باز اندیشی مطالعات سینمایی با پدیده ای مواجه شدیم که هرچه پیش از نئوفرمالیست درباره سینما داشتیم اشکال داشته است.
شهبا همچنین گفت: روایتگری در فیلم داستانی بخشی از این پروژه است. وقتی این کتاب را می فهمیم که کتاب تاریخ سینما و هنر فیلم او را نیز باز می خوانیم و به نگاه فیلم باز اندیشی شده و با این موضوع به فرانقد یا نقد شیوه‌های نقد فیلم می‌رسیم.
وی تاکید کرد: بر این اساس نقدهای سینمایی هم مشکل داشته اند و باید به نقد خوب بود بد بود به نقد توصیفی این فیلم چگونه می‌گوید برسیم.
این مترجم باسابقه کشورمان افزود: نظریه‌های بعد از سال 1983 در این کتاب نیست که طبیعی است و بعد به مسئله شکل فیلم و تماشاگر و مکان وزمان می‌رسیم. فصل بندی این کتاب هم از نکات جالب است و پس از مقدمات ما به دیدگاهی انقلابی در زمینه روایت سینمایی می‌رسیم . یعنی فیلم ها را بر اساس روایتگری تقسیم بندی کنیم. در سال 1985 برای نخستین بار کلماتی را شنیدیم. من در همان سال اولین آشنایی خود را با بودرول و دیگر دوستان در همایشی در انگلستان داشتم. در این سال ما اصطلاحاتی همچون روایت پارامتری را شنیدیم و به سینمای هنری معیار دادیم و بر اساس نوع راویتگری فیلم را هنری می‌دانیم.
به گفته شهبا، ما اغلب فیلم ها را بر اساس موفقیت در جشنواره‌ها هنری می‌دانیم در صورتی که این مهم دسته بندی شده است.
وی ادامه داد: در تاریخ سینما شخصی داریم که در هیچ دسته بندی نمی‌گنجد و روایتگری فیلم هایش نه هنری و کلاسیک است و او گدار است. به روایتگری گدار می‌رسیم. بُردول در جایی با جوک برخی مسائل مورد نظر خود را مطرح می‌کند. در خودم توانایی متن بُردول را ندیدم زیرا اشارات گوناگونی دارد. 45 کتاب ترجمه کردم اما در خودم توان ترجمه متن و نثر بُردول را نمی‌بینم.
شهبا افزود: بر اساس این الگوهای مطرح شده در آثاری از این دست می توانیم کار تالیفی انجام دهیم. دفاع مقدس جز معدود ژانرهایی است که ما بعد از انقلاب داریم و می توان الگوهای روایت را در این ژانر بررسی کرد و مدیران وقت این موضوع را خیلی پسندیدند اما در عمل برای تالیف این کتاب اتفاقی نیفتاد. مدیران فرهنگی ما دستشان بسته است و اولین موضوع بحث مالی است. بر اساس این الگوی نئوفرمالیست کتابی را به نام عناصر روایت در مجموعه‌های تلویزیونی تالیف کردم.
وی در ادامه گفت: انگیزه نئوفرمالیست اولیه مبنای فرمالیست روس است. شناخت شناسی ادراکی دهه 80 و نظریه‌های دریافت که در این دهه رواج داشته در این کتاب دیده می‌شود. امروز وضعیت تغییر کرده است.
این مترجم با سابقه کشورمان تاکید کرد: ترجمه کردن برای من لذت بخش و شبیه جدول حل کردن است. ممکن است در ترجمه کلمه ای گیج شویم و در جایی در ترجمه یک کلمه بمانیم. در این کتاب فیلمی را اشاره می‌کند و می‌گوید که جی جی مورفی کارگردان این اثر است.
شهبا گفت: در زمان ترجمه این کتاب نتوانستیم نام این فیلم را ترجمه کنیم و نسخه‌های فیلمی نداشتیم و اینترنتی وجود نداشت که بتوانیم دانلود کنیم.
وی افزود: در ادامه در دانشگاه ویسکانسین از بُردول پرسیدم که نام این فیلم چیست و او به جی جی مورفی مدیر تولید بخش فیلم دانشگاه وینسکانسین گفت، آمد و نسخه 16 میلی متری فیلم را در کلاسی خالی به تماشا نشستیم.
شهبا توضح داد: 12 نما در این اثر می‌بینیم. نماهای این فیلم تجربی در ابتدا محو و در دقیقه 30 واضح و در ادامه باز نماها محو می‌شود. این اثر به نوعی تست حافظه است. این فیلم بود که تصمیم گرفتیم نامش را بگذاریم چاپ پی در پی.
وی تاکید کرد: در متن سینمایی تا فیلم را نبینید نمی توانید ترجمه کنید. فیلمی به نام man and bridge داریم که در ترجمه به معنای اصلی و پل است که ذهن نمی پذیرد این ترجمه درست باشد.
این مترجم ادامه داد: شیوه دیوید بُردول شیوه بازاندیشی در محتوا و شیوه ارائه محتوا است. در این کتاب عکس ها با دلیل کار شده و یک بازاندیشی در ارائه محتوا به مخاطب در این اثر دیده می‌شود. تمام عکس هایی که در کتاب می‌بینید از نماهای فیلم گرفته شده و درباره تهیه این عکس ها نیز توضیحاتی می‌دهد.
شهبا عنوان کرد: بُردول از معدود افرادی است که سایت دارد و به سینمای ایران کاملا آشناست. وی عاشق کیارستمی بود و اکنون اخرین کتابی که از بُردول چاپ شده درباره نولان است. این نسخه بر روی سایت وجود دارد که پی دی اف است و در این کتاب آنلاین، صحنه‌هایی از فیلم دیده می‌شود.
وی گفت: یکی از مشخصه‌های نئوفرمالیست توجه به فناوری های آینده است و این تفکر رو به جلو بودن در تفکر بُردول دیده می‌شود.
**روایت پساساختارگرا
حری نیز در این نشست اظهار کرد: کتاب روایت در فیلم داستانی در سال 1985 نوشته شده و این دهه اوج روایتگری ساختارگرا است. ژونتس در سال 1972 گفتمان روایی را به فرانسه تالیف و 8 سال بعد به انگلیسی این کتاب ترجمه می‌شود . این کتاب اغاز روایتگری و نه روایت به معنای استوری است.
وی یادآور شد: بحث نریشن به معنای عمل روایت است ؛ دیگر واژگان در این بخش متعدد هستند اما لازم است بین عمل روایت و آنچه روایت شده تفاوت قائل شویم و نریشن یا روایتگری واژه درستی در این بخش است.
این مترجم یادآور شد: در زمینه کتاب بُردول به پدیدار شناسی و نقش بیننده و این مهم که در فرایند فیلم چه اتفاقی می افتد، توجه می‌شود. این موضوع در روایت شناسی ساختار گرا کمتر دیده می‌شود و به روایت پسا ساختارگرا پرداخته می‌شود.
حری توضیح داد: کتاب به نقش بیننده بیشتر توجه می‌کند و نشانه‌های گذار از روایت شناسی ساختارگرا به روایت شناسی پساساختارگرا در این کتاب اتفاق می افتد. این کتاب بنیان نظری خود را از فرمالیست های روسی و ساختارگرایان فرانسوی می‌گیرد . بُردول بخشی از بنیان نظری خود را از این بخش گرفته و آنان نیز بنیان نظری خود را از افلاطون و ارسطو می‌گیرند که دو بخش مهم کتاب است.
این روایت شناس تاکید کرد: یکی از واژگانی که دقیق ترجمه نشده representation است. این واژه باید به بازنمایی بازگردانده می‌شد و بازنمایش با این مفهوم فرق دارد.
حری گفت: اگر به کتاب با چراغ و آینه به ترجمه دکتر شفیعی برگردیم می‌بینیم 500 سال نظریه نقد ادبی را در این اثر ارائه می‌کند و در ارتباط اثر با حقیقت بازنمایی شده، صاحب اثر و مخاطب آن را بررسی می‌کند.به گفته وی، بر اساس کتاب چراغ و آینه، در دوره رنسانس تمایل به بازنمایی عینی اثر بوده است. در دوره رمانتیک، این آینه آینه ای مقعر است و تصویر در ذهن مخاطب بازتاب پیدا می‌کند و در این دوران تاکید بر نویسنده است.
این مترجم عنوان کرد: کتاب بُردول ملغمه ای از این رویکردها است. در زمان نگارش و ترجمه این کتاب، ما فقط کتاب کراپ به ترجمه مدیا کاشیگر و فریدون بدری را داشتیم و کتاب دستور زبان روایت را داشتیم . همچنین بابک احمدی را با کتاب ساختار و تغییر متن داریم. کتاب دیگری در این زمینه نداشتیم تا اینکه این کتاب 1985 ترجمه شد.
حری در ادامه توضیح داد: ترجمه کتاب واقعا خیلی دشوار بوده و در زمان ترجمه این اثر، کار بزرگی انجام شده است. درترجمه یک سری واژگان در آن زمان دقت به خرج داده نشده و شاید معادل دقیق در برخی جاها نباشد اما همه متن در معنا دقیق ترجمه شده است.
وی ادامه داد: شاید ترجمه بیش از اندازه به متن اصلی پاشنه اشیل این کتاب شده است. طباطبایی به شدت توجه کرده که همه اجزا برگردد و جاهایی که می‌شد متن روان تر ترجمه شود.
این روایت شناس تاکید کرد: متن مفهوم است و امیدوارم در چاپ بعدی این کتاب بازنگری شود. به نظر می آید در دهه 70 شمسی اولین کتابی که بحث روایت را مطرح کرده این کتاب است و دوستان در سینما به این فکر نیفتادند که روایتگری سینمای ایران را به رشته تحریر درآورند و فارابی می تواند در این زمینه اقدام کند.
وی افزود: ما می توانیم به یک سری مولفه‌های بومی برسیم. کارگردانان شاخصی داریم و به نظر می‌رسد بنیاد سینمایی فارابی می تواند در این زمینه قدم بردارد.
حری عنوان کرد: دو نظریه مهم در روایتگری داریم. در ادبیات کمتر به پرسپکتیو می پردازیم. بُردول به مرکز آگاهی در رمان اشاره می‌کند.
وی با اشاره به فصل بندی های کتاب گفت: یکی از مباحث مهم مطرح شده توسط بُردول سبک است و بودرول در این زمینه پیش گام است.
حری همچنین درباره دیگر فصول کتاب نیز به اختصار توضیحاتی را ارائه داد.
چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «گفت‌وگوی سینمایی» درباره یک کتاب عصر چهارشنبه در سالن زنده یاد عباس کیارستمی بنیاد سینمایی فارابی با حضور علاقمندان برگزار شد.
500
