به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی ایسکانیوز، حسن تاش در یادداشتی ۱۲ نکته را تحت عنوان آنچه در برنامه تلویزیونی نگاه یک (مورخ ۷ بهمن ۹۶) از بیژن زنگنه سوال نشد؛ تشریح کرد.
۱- زنگنه به درستی اشاره کرد که پائین‌آوردن شدّت مصرف انرژی یکی از نشانه‌های توسعه یافتگی است اما از ایشان سوال نشد که در این رابطه و در مسیر توسعه یافتگی چه اقدامی انجام داده است؟
درحالیکه احکام مهمی در قانون برنامه پنجم در این رابطه وجود داشت؛ اینک که گزارش عملکرد برنامه منتشر شده است، نشان می‌دهد که ضعیف‌ترین عملکرد در این بخش بوده است. نگارنده بارها نوشته‌ام و بررسی‌های زیادی در این زمینه شده که هزینه آزاد کردن یک واحد انرژی از طریق صرفه‌جویی از هزینه تولید یک واحد انرژی جدید کمتر است؛ ضمن اینکه آثار مثبت زیست‌محیطی هم دارد و اشتغال‌زا هم هست و فرهنگ بهره‌وری را هم ترویج می‌کند. در ابتدای دولت یازدهم حرف‌های زیادی در این زمینه زده شد و در اسناد مختلف درج شد؛ ولی اینک همه به فراموشی سپرده شده است.
۲- زنگنه از شروع تولید بعضی از میادین نفتی مشترک گفت و اعدادی را اعلام کرد؛ اما از ایشان پرسیده نشد که طرف مقابل چه میزان تولید می‌کند. بعنوان مثال ایشان گفت به تازگی ۲۰ هزار بشکه از لایه نفتی پارس‌جنوبی برداشت می‌شود؛ اما پرسیده نشد که چرا قطر نزدیک به بیست سال است از این لایه برداشت می‌کند و خیلی بیش از یک میلیارد بشکه تاکنون از آن استخراج کرده است و هم اکنون نیز تولیدش بیش از ۳۰۰ هزار بشکه در روز است و ما اخیرا شروع کرده‌ایم آنهم با ۲۰ هزار بشکه در روز.
۳- زنگنه گفت که در میادین موجود (قدیمی) افت تولید هم داشته‌ایم چون کمبود منابع داشته‌ایم و حتی نتوانسته‌ایم برای جبران افت تولید هم هزینه کنیم. مجری از ایشان پرسید که آیا در بودجه ۹۷ چیزی گذاشته‌اند و ایشان جواب داد که نگذاشته‌اند. اما سوال نشد که پس آن ۱۴.۵ درصد سهم نفت از کل درآمد صادرات نفت که اصولا برای بخش بالادستی نفت و حفظ توان تولید است و همه ساله در بودجه دولت لحاظ شده و در بودجه ۹۷هم تداوم دارد، کجا می‌رود؟ ارزش این ۱۴.۵ درصد با توجه به میزان صادرات و قیمت نفت حداقل در سال‌های بعد از برجام بین ۶ تا ۸ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
۴- زنگنه اشاره کرد که تولید گاز ما از میدان پارس‌جنوبی از قطر پیشی گرفته و البته این در جای خود قابل تقدیر است. اما سوال نشد که وضعیت تولید تجمعی دو طرف چیست، که تولید تجمعی قطر از این میدان متاسفانه حدود سه برابر ما است.
۵- در مورد درآمد شرکت ملی گاز از فروش گاز و ادعای دیوان محاسبات بر عدم واریز بیش از ۱۱ هزار میلیارد تومان آن به خزانه ایشان پاسخ هایی دادند؛ ولی از ایشان سوال نشد که کل فروش گاز در سال ۹۵ چه میزان و قیمت آن چه میزان بوده است. نگارنده در این مورد به تفصیل نوشته‌ام و در اینجا از آن در می‌گذرم، در مورد بقیه عدد و رقم‌های ایشان نیز شبهات جدی وجود دارد.
۶- در مورد ۵ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت هم که دیوان ایراد گرفته بود که چرا اقدام نکردید؛ ایشان به درستی توضیح دادند که ما مجاز بودیم و مخیر و این ایراد نیست. اما مجری که خودش چند ماه قبل (۱۲ شهریور ۹۶) در همین برنامه میزبان زنگنه بود؛ نپرسید که پس چرا شما در برنامه قبل در شهریورماه فرمودید که در این مورد اقدام کرده‌ایم.
البته دیوان محاسبات در این مورد اشکال مالی نگرفته بود و بی‌توجهی به میادین مشترک را نتیجه گرفته بود که در این مورد هم قبلا به تفصیل نوشته‌ام و در می‌گذرم.
۷- ایشان در مورد اِشکال دیگر دیوان محاسبات به عدم واریز وجوه پرداختی پتروشیمی‌ها بابت میعانات گازی به خزانه چند بار نام ستاد ویژه تدابیر اقتصادی را بردند و ذکر کردند که از این ستاد اجازه گرفته‌اند که وجه آن را صرف واردات بنزین کنند. اما از ایشان سوال نشد که هیات وزیران در دولت یازدهم در اولین روزهای کاری خود در مرداد ۹۲ طی مصوبه‌ای تمام ستادها و کمیسیون‌های ویژه و از جمله ستاد ویژه تدابیر اقتصادی را (غیر از کمیسیون‌های دائمی دولت) منحل نمود و لذا منظور ایشان کدام ستاد است؟
۸- در همین قسمت از مصاحبه و در مورد گزارش تفریغ بودجه دیوان محاسبات ایشان بارها تاکید کردند که در انتشار این مطالب در افکار عمومی باید احتیاط کرد. محدود کردن انتشار اطلاعات صنعت نفت همیشه از حساسیت‌های ویژه ایشان در همه دوران‌های وزارتشان در نفت بوده است و کسانی که به این مسائل می‌پردازند و از جمله نگارنده همیشه تحت فشار بوده‌اند و فضای نفت بسیار بسته است. اما باید از ایشان پرسید که مگر شما نفت را مال و حق عموم مردم نمی‌دانید چرا نباید مردم از اموالشان با خبر باشند. چه کسی گفته است که شما در اطلاع از وضعیت اموال مردم محق‌تر و ذیصلاح‌تر از دیگران هستید؟ مگر شما خود را جزو طیف اصلاح‌طلب نمی‌دانید و مگر مشی اصلاح‌طلبانه باور به آزادی و آزادی بیان و گردش آزاد و شفافیت اطلاعات نیست؟ این بر افروخته شدن از هر نقدی و گزارشی چه دلیلی دارد؟ آیا مدیران زیرمجموعه شما اجازه دارند مصاحبه کنند و پاسخ‌های دقیق‌تری فراتر از رفع و رجوع کردن موارد که "نفت در لوله است" ، بدهند و اگر هم دیوان اشتباه کرده است؛ مردم را قانع کنند که چه مشکلاتی در تعاملات و داد و ستد اطلاعات وجود دارد که چنین مغایرت‌های بزرگی پیدا می‌شود. آیا این نوع رفع و رجوع کردن نوعی توهین به افکار عمومی نیست؟
جناب وزیر در توجیه اینکه چرا نباید اینها را در معرض افکار عمومی قرار داد؛ چند بار تکرار کردند که حالا مردم فکر می‌کنند این پول‌ها یا کسری نفت‌خام برده شده و خورده شده. اهل فن می‌دانند گزارش های تفریغ بودجه عمدتا منعکس کننده تخلفات بودجه‌ای و عدم رعایت قوانین و مقررات در واریز و هزینه کرد ردیف‌های بودجه‌ای است و البته تخلف از قوانین و مقررات زمینه‌ساز سوءاستفاده نیز هست. اما باید دید در چه فضایی است که مستعد این شایعات و بدبینی‌ها است و آن زمینه‌ها را باید از بین برد.
همچنین ایشان توجیه کردند که این مباحث فنی است؛ در صورتی که اغلب اشکالات دیوان اگر بنا بر شفافیت باشد، در حد چهار عمل اصلی است.
۹- در مورد اعتراضات اخیر فارغ‌التحصیلان دانشگاه نفت در مورد استخدامشان، آقای مهندس زنگنه به درستی گفت که صنعت نفت به این میزان فوق‌لیسانس و دکتری نیاز ندارد بلکه به نیروی فنی و تکنسین کارآزموده نیاز دارد. اما از ایشان پرسیده نشد که اگر چنین است چرا در دوره قبل وزارتتان در نفت به حرف هیچکس گوش نکردید و آموزشگاه‌های فنی که تکنسین‌های درجه یک تربیت می‌کردند را تعطیل فرمودید و ظرفیت‌های آموزش های آکادمیک منجر به مدارک تحصیلی را توسعه دادید.
۱۰- در بحث دزدی انجام شده در مدیریت اکتشاف جناب وزیر اشاره کردند که سارق فراری در مواردی بر روی یک سند چند بار چک کشیده است. اما کسی از ایشان نپرسید درحالیکه در سیستم‌های دولتی هر چک حداقل دو امضاء مدیران بالا را دارد، شما چه مدیران علامه و هوشمندی را گمارده‌اید که برای یک سند سه بار چک امضا می‌کنند و متوجه نمی شوند و خصوصا در این شرایط بی‌پولی حساب سرانگشتی دخل و خرج سیستم تحت مدیریتشان را هم ندارند.
جناب وزیر فرمودند ما همیشه نگران فسادهایی بودیم که هیچ جوری نمی‌شود جلوی آن را گرفت و فهمید و فقط با کار اطلاعاتی می‌شود فهمید چون پول خارج از سیستم رد و بدل می‌شود. مانند رشوه گرفتن برای رد کردن صورت‌وضعیت پیمانکاران یا برنده کردن آنها در مناقصات. بسیار جای تاسف است که ایشان نمی‌دانند که با سیستم‌های پیشرفته مالی و کنترلی و مناقصات که دخالت افراد را کاهش داده و به حداقل می‌رساند تا حدود زیادی می‌توان احتمال این خلاف‌ها را کاهش داد و این فرمایش ایشان اعتراف به فرسودگی سیستم‌های نفت است که روزگاری در این امور در کل کشور پیشتاز و الگو بود. نکته مهم دیگر این است که خصوصا در مواردی که رشوه عدوانی گرفته می‌شود؛ اگر حتی یک مرجع قابل اعتماد در کل سازمان وجود داشته باشد که پیمانکاران بتوانند با اطمینان به آن پناه ببرند و مطمئن باشند که به حقشان رسیدگی می‌شود و گرفتاری بیشتری پیدا نمی‌کنند، باز بسیاری از موارد کنترل می‌شود و شاید چیز بسیار کمی برای مراجع اطلاعاتی باقی بماند.
مطلب مورد تاسف در این مورد هم این بود که با وجود اینکه جناب وزیر به اعجاب‌آور بودن این نوع دزدی در سیستم دولتی معترف بودند و گفتند در عمر خدمتی سی و چندساله شان در دولت چنین چیزی ندیده‌اند؛ حاضر نشدند یک عذرخواهی درست و حسابی از مردم بکنند که کاسه‌هایشان چنین به آبکش تبدیل شده است! و بیشتر از موضع یک شخص ثالث برخورد می‌کردند. و سعی کردند این را هم به نوعی به گردن مراجع بیرون از نفت بیندازند، در صورتی که اهل فن می‌دانند که در سیستم بسته نفت که همه نظامات آن داخلی است؛ مراجع بیرونی اگر هم ورود داشته باشند، ورود مبسوط‌الیدی ندارند.
۱۱- در مورد عدم تعهد پاکستان در مورد قرارداد خرید گازش از ایران، آقای وزیر توضیح دادند که ما میلیاردها دلار خرج کرده‌ایم و خط‌لوله را تا نزدیک مرز رسانده‌ایم و در واقع معترف بودند که این سرمایه‌گذاری عظیم عاطل مانده است؛ اما باز از ایشان سوال نشد که در دوره قبلی وزارت شما خیلی‌ها به شما گفتند که گاز بردن به پاکستان توجیه ندارد و شما توجه نکردید. مقصد اصلی بردن گاز به شرق، کشور هندوستان بود و پاکستان تنها کشور واسطی بود که با برداشت مقداری از گاز در مسیر، اقتصاد خط لوله موسوم به صلح را بهتر می‌کرد ولذا بعد از اعلام خروج هندی‌ها پیگیری کار با پاکستان اصولا موضوعیتی نداشت و عاقبت آن قابل پیش‌بینی بود؛ اما شما توجه نفرمودید.
۱۲- مهندس زنگنه در جایی از صحبتشان گفتند که صنعت نفت با ۷۰ هزار نفر اداره می‌شود و الان بیش از دویست هزار نفر پرسنل دارد. اما کسی نپرسید که اگر چنین است چرا شما در دور قبلی وزارتتان ۲۰ تا ۳۰ شرکت در صنعت نفت را با کمترین بررسی و مطالعه به ۲۰۰ تا ۳۰۰ شرکت تبدیل کردید و پست‌های سازمانی را چند برابر کردید و مکش برای جذب نیرو ایجاد کردید و دولت بعد باکس‌های سازمانی طراحی شده بوسیله شما را پر کردند.
اما طنز مساله این است که درحالیکه صدا و سیما برای تاختن به دولت و مچ‌گیری از دولت چراغ سبز دارد و فارغ‌البال است؛ در مورد نفت در بدترین شرایط به داد می‌رسد و در برنامه‌ای با مجری ملایم و نا‌مطلع زمینه رفع و رجوع یک سویه را فراهم می‌کند. برنامه‌ای که ظاهر آنهم برای پاسخگویی صِرف به گزارش تفریغ بودجه نبود و با بررسی دستاوردهای صنعت نفت شروع شد اما در میانه کار یک زرنگی دیپلماتیک آقای وزیر با یک فراموشکاری و ناشی‌گری همراه شد و ایشان فرمودند ما انتظار داشتیم که رییس دیوان محاسبات و دیگران هم در این برنامه می‌آمدند!! و مجری محترم هم بعد از گیج شدن از این فرمایش، همراهی کرد که شاید حاضر نباشند بیایند (یعنی کسی حریف جناب وزیر نیست). گویا نفت به سفره رسانه رسیده است!؟
آنچه ذکر شد سوالاتی در محدوده همین برنامه نمایشی بود وگرنه در آینده تاریخ کشور جناب وزیر محترم باید پاسخگوی سوالات بسیار مهم‌تری باشند.
غلامحسین حسن تاش، کارشناس ارشد حوزه انرژی
402
