لبنان کشور حائز اهمیت منطقه غرب آسیا که همواره با چالش های امنیتی و سیاسی گوناگون روبروست، حکومت جمهوری از نوع دموکراتیک پارلمانی دارد. تنوع مذهبی و طائفه ای در لبنان در طول چند دهه گذشته منشاء بروز جنگ‌ها و درگیری‌های متعددی بوده که جنگ‌های داخلی 1975 تا 1990 مهم‌ترین و طولانی‌ترین آن بوده است. گروه ها و احزاب لبنانی برای برون رفت از فضای بحرانی فوق به ناچار به دموکراسی توافقی در قالب قرارداد طائف تن دادند. این تقسیم بندی یا به عبارتی سهمیه بندی طائفه‌ای در بخش قوه مجریه دارای ضوابطی است ولی نقش آن در نحوه انتخاب نمایندگان مجلس از جایگاه مهمتری برخوردار است و سهم هر طائفه و اقلیت را در پارلمان مشخص کرده است. پارلمان لبنان 128 عضو دارد که با رأی مستقیم مردم و برای یک دوره 4 ساله بر اساس سیستم «مناصفه» یا تقسیم به دو، به طور مساوی میان مسیحیان و مسلمانان تقسیم می شود. این تقسیم بندی نسبی البته در درون هر یک از دو طائفه مسیحی و مسلمان نیز اجرا گردیده و برای همه 18 طائفه نیز به نسبت جمعیت آن سهمیه ای در نظر گرفته می شود.
ائتلاف و اختلاف احزاب
به رغم وجود تقسیم بندی فوق، همواره اختلاف دیدگاه بین طوائف لبنانی وجود داشته و معمولاً مصالح و منافع هر طایفه مقدم بر مصالح و منافع ملی بوده است. بنابراین طی سال های گذشته جنگ و گریز پایدار بین طوائف و قبائل مختلف وجود داشته و این اختلاف ها همیشه منشاء حضور و نفوذ قدرت های خارجی و منطقه ای در این کشور شده، تا جایی که دولت قانونی در کشور فاقد قدرت مطلق و عدم توانایی در تصمیم سازی بوده است. بنابراین مجموعه احزابی که خواهان تسلط بیشتر بر کشور و به دست آوردن اقتدار در جامعه هستند به تجربه آموخته اند که باید با احزاب و جریان هایی که دیدگاه و اهداف مشترک دارند در مواردی ائتلاف نمایند تا بهتر بتوانند به اهداف سیاسی و اجتماعی خود برسند که نتیجه این ائتلاف ها تاکنون موجب شکل گیری «جریان 8 مارس» و «جریان 14 مارس» شده است. این دو جریان در حال حاضر دو قطب مهم شکل دهنده و صاحب نفوذ در فضای سیاسی و اجتماعی لبنان به حساب می آیند. دو جریان یاد شده همواره در آستانه هر انتخاباتی اقدام به یارگیری از بین گروه های مطرح و صاحب نام می کنند تا بتوانند در مواقع مورد نیاز دست برتر را در میدان عمل داشته باشند. ائتلاف حزب الله با جنبش امل و همچنین جریان ملی آزاد (التیار الوطنی الحر) وابسته به میشل عون در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر 2016 برای کسب کرسی ریاست جمهوری با همین مبنا صورت گرفت و در نهایت منجر به پیروزی جریان 8 مارس بر جریان رقیب شد.
رقابت انتخاباتی یا چالش احزاب
حال در آستانه انتخابات پارلمانی 2018 نیز جریان های سیاسی مطرح در تلاش هستند تا با یارگیری و ایجاد ائتلاف منسجم تر بتوانند فراکسیون اکثریت را شکل دهند. بر اساس قرائن و شواهد موجود به نظر می رسد که جریان 14 مارس سعی دارد با پشتوانه و حمایت برخی رقبای منطقه ای که در هر فرصتی به دنبال استحکام نقش خود در ساختار قدرت لبنان است از ماه ها قبل برنامه های رقابتی خود را برای تصاحب فراکسیون اکثریت پارلمان آغاز نموده است، موضوع استعفای سعد حریری و تلاش برای ایجاد بحران و انشقاق در جامعه لبنان را می توان نقطه آغازین این حرکت قلمداد نمود. این جریان در تلاش است تا با بحران آفرینی و ایجاد تنش‌های داخلی شرایط را به گونه‌ای پیش ببرد که در انتخابات پارلمانی آینده شرایط بهتری را نسبت به وضعیت فعلی داشته باشد. البته روزنامه «الاخبار» اخیرا طی گزارشی به نقل از دیپلمات های عرب از تلاش عربستان سعودی برای تاثیرگذاری بر انتخابات لبنان با هدف یکپارچه کردن جریان 14 مارس و اولویت قراردادن حزب «نیروهای لبنان» به رهبری «سمیر جعجع» در فعالیت های انتخاباتی پرده برداشت.
تهدیدات امنیتی در بعد خارجی
از دیگر سو برآیند تحولات امنیتی لبنان طی روزهای اخیر حکایت از نگرانی مردم این کشور دارد. تهدیداتی که البته بیشتر منشاء منطقه ای و بین المللی داشته اند مانند: ادعای مالکیت بر چاه های نفتی و گازی لبنان توسط رژیم صهیونیستی، احتمال تهاجم نظامی این رژیم به بهانه احداث کارخانه ساخت موشک توسط ایران در لبنان، تهدید آشکار لبنان از سوی مقامات بلند پایه نظامی و سیاسی رژیم صهیونیستی مانند «گادی آیزنکوت» رئیس ستاد ارتش، «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر و «آویگدور لیبرمن» وزیر جنگ این رژیم مبنی بر تهاجم نظامی، و همچنین اعلام تحریم ده ها موسسه و شخصیت مرتبط با حزب الله از سوی آمریکا که تهدیدات فوق بعد خارجی داشته اند.
تهدیدات امنیتی در بعد داخلی همچنین طی روزهای اخیر تهدیداتی در بعد داخلی لبنان صورت گرفت که البته نباید از توطئه و تحریک برخی رقبای منطقه غافل شد. انتشار کلیپ سخنان اهانت آمیز «جبران باسیل» وزیر خارجه و داماد میشل عون خطاب به نبیه بری رئیس جنبش امل در شبکه های مجازی موجب بروز آتش فتنه در سطح وسیعی شد و متعاقب این جریان سازی، تنش بین دو حزب «جریان ملی آزاد» و «جنبش امل» بالا گرفت و طرفداران این دو حزب در نقاط مختلف لبنان از جمله پایتخت تجمع کردند و در برخی موارد با آتش زدن لاستیک خیابان ها را مسدود و با حمله به دفاتر یکدیگر و ایجاد درگیری فیزیکی خاطره جنگ های داخلی دهه 90 لبنان را در اذهان زنده کردند. گرچه بحران ایجاد شده بین دو متحد اصلی جریان 8 مارس با تلاش ها و میانجی گری های حزب الله و دستگاه امنیتی لبنان کاهش یافت، ولی نباید این موضوع را خاتمه یافته تلقی کرد، زیرا اختلاف های اساسی بین آن دو وجود دارد که براساس مصلحت حزبی گهگاه نادیده گرفته می شود. در هر صورت پرواضح است که روابط بین دو حزب یا جریان نمی تواند در یک شرایط پایدار با انتشار یک ویدئو هر چند اهانت آمیز به یکباره به ایجاد آشوب خیابانی منجر شود و می توان نتیجه گرفت که ریشه های اختلاف همچنان پابرجاست. از سوی دیگر انتشار متن مصاحبه منتسب به جبران باسیل وزیر امور خارجه لبنان علیه حزب الله در مجله فرانسوی "مگازین" که با انتقاد از سیاست داخلی حزب الله صورت گرفت، فضای سیاسی لبنان را بیشتر متشنج کرد.در همین اثنا دفتر جبران باسیل طی اطلاعیه ای فوری اعلام کرد که مصاحبه وزیر خارجه به صورت سانسور شده انعکاس یافته و تاکید کرد که جریان ملی آزاد با حزب الله رابطه ای استراتژیک و پایدار دارد و منکر موضوع فوق شد. اگر چه موضوع مطرح شده از سوی منتقدین پایان یافته تلقی شد، ولی نشانگر آن است که دست هایی در پشت پرده در حال گسستن اتحاد حزب الله و جنبش امل و جریان ملی آزاد به عنوان ارکان اصلی جریان 8 مارس هستند. به نظر می رسد دامن زدن به اختلافات حزبی و طائفه ای در روزها و ماه های منتهی به انتخابات پارلمانی پیش رو افزایش یابد.
تلاش جریان 8 مارس برای وحدت
البته جریان 8 مارس به منظور تامین اهدف انتخاباتی خود برنامه ریزی ها و سلسله دیدارهایی را با گروه های عضو جریان 8 مارس آغاز نموده که می توان به دیدار اخیر شیخ «نعیم قاسم» معاون دبیرکل حزب‌الله در دیدار با اعضای ستاد انتخاباتی این جنبش در خصوص ائتلاف صورت گرفته با حوز‌ه‌های دوم و سوم جنوب با جنبش امل در تمام حوزه‌ها اشاره نمود. همچنین اعلام موافقت جنبش «امل» برای ائتلاف با حزب سوسیالیست ترقی‌خواه (ولید جنبلاط) نیز از توافقات خوبی بود که باعث امیدواری مردم لبنان شد و از نظر روانی نیز تاثیر مثبتی بر جریان 8 مارس دارد.
در پایان باید گفت،شیطنت قدرت های منطقه با هدف اثرگذاری بیشتر بر جریان انتخابات و تصاحب حداکثری پارلمان ادامه خواهد یافت و در صورتی که موفق به گسستن اتحاد بین گروه های 8 مارس(جریان موافق مقاومت) نشوند به احتمال زیاد طرح ریزی برای ایجاد ناامنی و اغتشاش برای به تعویق انداختن زمان انتخابات در دستور کار رقباء قرار بگیرد.
انتخابات پارلمانی لبنان قرار است براساس قانونی که شهریور ماه گذشته به تصویب دولت رسید و کشور را به 15 حوزه انتخابیه تقسیم کرد، ششم ماه می 2018 (16 اردیبهشت 1397) برگزار شود.
غلامحسین احمدی -کارشناس غرب آسیا
