سرگرد رضا جهانفر در یادداشتی در باره عملیات بیت المقدس می نویسد: یکی از موفق‌ترین عملیات‌های انجام شده در سال‌های دفاع مقدس که منجر به کسب دستاوردهای فراتر از انتظارشد، عملیات بیت المقدس بود. اینک در آستانه سی و ششمین سالگرد به ثمر رسیدن عملیات بیت المقدس، مروری بر چگونگی انجام این عملیات توسط ارتش به عنوان کهن‌ترین سازمان تأمین امنیت در کشورمان و همچنین سایر سازمان‌های نظامی ضروری به نظر می رسد.‌

عملیات بیت المقدس در ساعت 30 دقیقه بامداد روز دهم اردیبهشت ماه1361 با رمز یا علی ابن ابیطالب و در سه مرحله با هدف آزادسازی شهرهای خرمشهر و هویزه و پادگان حمید و دستیابی به مرزهای بین المللی در محور رود کارون انجام شد.

وسعت مناطق آزاد شده در این عملیات بیش از 5000 کیلومتر مربع بود و در مجموع تعداد 53 فروند از انواع هواپیماها و 3 فروند بالگرد دشمن سرنگون شد. باتوجه به اینکه حفظ خرمشهر دارای ارزش حیثیتی برای عراقی ها بود آنها با مجهز کردن 200 گردان از نیروهای خود در محور اهواز-خرمشهر وپشتیبانی هوایی توسط هواپیماهای جدید دریافتی از فرانسه وشوروی سابق (نظیر میراژ ،میگ 23 و...) سعی در مقابله با عزم پولادین رزمندگان ایرانی کردند.

آنها با انتقال هواپیماهای میراژ و میگ23 (که در آن زمان از جمله هواپیماهای پیشرفته عراقی محسوب می شد) از پایگاه های مستقر در عمق خاک خود به پایگاه های مقدم جبهه وبا اتکاء به توان هوایی خود سعی در کسب برتری هوایی و مقابله با توان هوایی ایران داشتند.

در تمام سال‌های جنگ، بعثی‌ها از حمایت کشورهای غربی و شرقی بهره مند بودند و اکثریت کشورهای عربی علاوه بر تقویت مادی صدام، اقدام به اعزام نیروهای داوطلب نظامی برای همکاری با ارتش متجاوز بعث در مقابل مدافعان ایرانی کردند.

فعالیت‌های دشمن و همچنین کشورهای مختلف توسط ارتش رصد می‌شود و آخرین اطلاعات سیاسی-نظامی به یکان‌های مختلف درگیر عملیات ارسال می‌شود. برابر گزارشات ستاد مشترک ارتش در دهم اردیبهشت 1361، قرار است تعداد 4 تیپ مصری به زودی وارد مسقط شوند و از هم اکنون دولت عمان در حال تهیه وسایل حمل ونقل و جایگاه‌های اختصاصی برای این نیروهاست. در همان زمان و در اطلاعیه ای دیگر خبر از حرکت ستونهای نظامی عراق از نوار مرزی کویت، عراق به منطقه فاو می‌رسد. در این اطلاعیه خاطرنشان می‌شود که در بین این نیروها 20 هزار مصری و سودانی نیز شرکت دارند و در نظر دارند به زودی حمله گسترده ای از طریق خسرو آباد به آبادان انجام دهند. این حمله، به دلیل پیش‌دستی ایران در انجام عملیات بیت المقدس، ناکام ماند.

عملیات بیت المقدس، یکی از عملیات هماهنگ و موفق بود

امیر سرتیپ فرض الله شاهین راد از پیشکسوتان دفاع مقدس و عضو هیات معارف جنگ در تحلیل عملیات بیت المقدس نکات جالبی را مطرح می کندو در این یادداشت می نویسد: از نگاه او؛ عملیات بیت المقدس در شرایطی اجرا شد که سه عملیات هماهنگ و موفق یعنی ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین انجام شده بود. در این عملیات، از تجربه حاصل از عملیات های گذشته به خوبی استفاده گردید و سازماندهی نیروها برای انجام عملیات کامل تر شد.

وضعیت قرار گرفتن نیروهای دشمن در قسمت اعظم منطقه عملیات به طریقی بود که نیروهای شناسایی توانستند قبل از عملیات اطلاعات خوبی از وضعیت استقرار، تجهیزات و هم چنین از نقاط ضعف خط پدافندی دشمن بدست آورند. این اطلاعات، در تعیین اهداف اولیه برای نیروهای عمل کننده بسیار موثر و کارساز بود. به طوری که پس از انجام مرحله اول عملیات و گرفتن سرپل، دشمن با تلاش های مستمر 6 روزه خود قادر به رخنه در سرپل نشد.

طرح ریزی و اجرای پشتیبانی هوایی، و پشتیبانی هوانیروز و توپخانه های موجود در منطقه بسیار عالی بود، زیرا پاتک های دشمن در اکثر اوقات، قبل از این که در بردسلاح های کالیبر کوچک نیروهای پدافند کننده قرار گیرند خنثی می شد و نیروهای پاتک کننده با دادن تلفات و ضایعات زیادی مجبور به عقب نشینی می شدند.

انجام مرحله اول عملیات، دفع پاتک های متوالی دشمن در مدت 6 روز تا شروع مرحله دوم عملیات، آن چنان در روحیه نیروهای دشمن موثر بود که در مراحل بعدی عملیات، نیروهای متجاوز با توجه به این که از حمله نیروهای ایرانی با اطلاع بودند توان مقاومت و حفظ و نگهداری خط پدافندی مربوطه را نداشتند و به محض درگیری نزدیک، تعدادی تسلیم می شدند و تعدادی نیز پا به فرار می گذاشتند.

پس از اجرای مرحله دوم عملیات و رسیدن نیروهای خودی به مرز بین المللی، عقبه لشکرهای مکانیزه و 6 زرهی عراق در منطقه جنوب کرخه کور مورد تهدید قرار گرفت. اما دشمن، با زیرکی خاصی این دو لشکر را از طریق جاده مرزی، به منطقه شمال خرمشهر و شرق بصره نقل مکان داد. و این عقب نشینی یک عملیات پیروزمندانه برای دشمن محسوب می شود.

تقویت نیروهای دشمن، در منطقه عملیات بیت المقدس با لشکرهای 5 مکانیزه و 6 زرهی عراق سبب گردید که اجرای مرحله سوم و چهارم عملیات به سختی انجام شود و تلفات نیروهای خودی، بیش از مراحل 1 و 2 باشد.

در عملیات بیت‌المقدس از رزم شبانه به خوبی استفاده شد به طوری که اکثر تک ها علت پاتک های اجرا شده در شب صورت گرفت و نقاط ضعف دشمن نیز جنگ در شب بود، به همین علت پاتک های دشمن در طول روز انجام می شد.

طرفین درگیر، درطول عملیات که حدود 26 روز به طول انجامید، از تمام امکانات رزمی موجود (نیروی هوایی، نیروی زمینی و هوانیروز) حداکثر استفاده را کردند. تلفات دشمن به علت پاتک های متعدد و تراکم نیروهای موجود در منطقه، بیش از تلفات نیروهای خودی بود، مضاف بر این که بیش از 17000 نفر از نیروهای دشمن به اسارت رزمندگان در آمدند. در این عملیات، از نیروهای ایرانی هیچ کس اسیر نشد.

ضربات وارده بر نیروهای عراقی در طول عملیات، به حدی بود که تجدید سازمان نیروها برای کشور عراق در مدت کوتاه امکان پذیر نبود، به همین جهت صدام اعلام آتش بس یک طرفه نمود و نیروهای خود را از بعضی از قسمت ها ی اشغال شده خاک جمهوری اسلامی ایران به عقب کشید. و این یک نوع فریب اذهان عمومی بود که متاسفانه نتیجه هم گرفت.

عملیات بیت المقدس، یکی از عملیات های هماهنگ و موفق بود که در منطقه وسیعی، هدایت ستادی بسیار عالی اجرا شد. این عملیات می تواند الگوی خوبی برای آموزش و تدریس در مدارس نظامی و ستادهای عالی جنگ باشد.

فرماندهی عملیات بیت المقدس، ویژگی تقویت کننده توان رزم

یکی از مهم‌ترین وجوه تأثیرگذار بر نتایج کسب شده در هر عملیات نظامی به ویژه عملیات‌های دفاع مقدس، فرماندهی عملیات به شمار می‌رود. شهید سپهبد علی صیاد شیرازی که در آن مقطع تاریخی فرماندهی نیروی زمینی ارتش را برعهده داشت، با اعتقاد بر اینکه باید از وجود همه سازمان‌های نظامی و حتی انتظامی و نیروهای داوطلب مردمی و بسیج مستضعفین به صورت هماهنگ با هم در برابر بعثی‌ها بهره برد، اقدام به ارائه گفتمان «ترکیب مقدس» کرد.

وحدت بین ارتش و سپاه از جمله دغدغه‌های صیاد شیرازی بود. اگر چه قرارگاه عملیاتی کربلا -که از تاریخ 31 فروردین 1361 راه‌اندازی شده بود، - نقش محوری را در این عملیات ایفا کرد اما قرارگاه نصر و سایر یکان‌های شرکت کننده در عملیات نیز تأثیرگذاری و جایگاه خود در کسب پیروزی را حفظ کردند.

دست آوردهای نظامی عملیات بیت المقدس

امیر سرتیپ نصرت الله معین وزیری در تحلیل خود از عملیات بیت المقدس در این یادداشت می نویسد :

دستاوردهای عملیات بیت المقدس :

ـ پیش از عملیات بیت المقدس، کل مناطق اشغالی دشمن 5400 کیلومتر مربع بود. مناطق آزاد شده در مرحله اول عملیات؛ حدود 700 کیلومتر مربع و مناطق آزاد شده در مرحله دوم عملیات؛ حدود 400 کیلومتر مربع، مناطق آزاد شده جفیر در اثر عقب نشینی دشمن؛ حدود 3900 کیلومتر مربع و در مجموع مناطق آزاد شده در مراحل اول و دوم عملیات تا تاریخ 22 اردیبهشت ماه؛5000 کیلومتر مربع بود.

ـ مناطق آزاد شده در مرحله سوم عملیات 380 کیلومتر مربع به همراه شهر خرمشهر. همچنین طول خطوط مرزی که در اشغال دشمن حدود 180 کیلومتر بود که خطوط مرزی آزاد شده در مرحله دوم عملیات؛ حدود 17 کیلومتر، خطوط مرزی آزاد شده در مرحله سوم عملیات؛ حدود 15 کیلومتر.

ـ خطوط مرزی آزاد شده در اثر عقب نشینی نیروهای دشمن؛ حدود 135 کیلومتر (شرق هورالعظیم ـ بین کوشک ـ طلایه و بین کوشک تا کیلومتر 25).

ـ خطوط مرزی باقی مانده در درست دشمن؛ حدود 10 کیلومتر (در حوالی نقاط مرزی طلایه قدیم و کوشک و شلمچه).

ـ غنائم به دست آمده از دشمن؛ تعداد یک فروند بالگرد، تعداد 105 دستگاه تانک و نفربر، تعداد 56 دستگاه خودرو.

ـ جنگ افزارهای سبک و نیمه سنگین، تجهیزات و مهمات به مقدار بسیار زیاد.

ـ یگان های زیر در مرحله سوم عملیات بیت المقدس در منطقه خرمشهر منهدم شدند:

تیپ 20 ماموریت ویژه، تیپ 9 گارد مرزی، تیپ 10 گارد مرزی، تیپ های 22، 44، 48، 55، 60، 238، 113 پیاده.

ـ علاوه بر یگان های فوق از نیروهای مشروحه زیرین نیز که تماماً یا قسمتی از آن ها در منطقه خرمشهر بودند تعداد زیادی کشته و یا اسیر شدند.

تیپ 420 پیاده، تیپ 23 نیروی مخصوص، تیپ 28 پیاده، تیپ 23 پیاده، تیپ 104 گارد مرزی، گردان پلیس قادسیه، گردان کماندویی مقداد، پلیس محلی، یگان های ارتش خلقی، گردان مخابرات لشکر 11، گردان مهندسی لشکر 11، گردان 214 توپخانه، یگان هایی از مرکز آموزش بصره.

ـ لشکرهای دشمن که در عملیات بیت المقدس به سختی آسیب دیدند عبارتند از؛ لشکر 5 مکانیزه، لشکر 3 زرهی، لشکر 9 زرهی، لشکر 6 زرهی، لشکر 11 پیاده، لشکر 7 پیاده، تیپ 10 زرهی.

اقتدار هوایی نیروی هوایی و موفقیت پدافند هوایی

برابر اسناد و مدارک موجود و خاطرات پیشکسوتان نیروی هوایی و همچنین پدافند هوایی کشورمان، عملیات بیت‌المقدس از جمله آوردگاه‌هایی است که اقتدار هوایی نیروی هوایی و همچنین موفقیت دفاع هوایی در حفظ و حراست از آسمان منطقه نبرد و تسهیل پیشروی نیروهای سطحی خودی رقم خورد. سرنگونی تعداد 53 فروند هواپیما و تعداد 3 فروند بالگرد از جمله ثمرات دفاع هوایی کشورمان در این عملیات است.

این یادداشت از فرماندهان پدافند هوایی در عملیات بیت المقدس، نشان دهنده حجم وسیع اقدامات نیروی هوایی عراق برای نابودی دفاع هوایی کشورمان بود استفاده از موشک‌های ضد رادار توسط هواپیماهای عراقی بر علیه رادارهای پیش اخطار و همچنین رادارهای سامانه موشکی هاوک مستقر در منطقه نبرد از جمله اقدامات نیروی هوایی عراق بود که با ابتکارات انجام شده توسط کارکنان پدافند هوایی، تلاش دشمن ناکارآمد شد.

عملیات بیت المقدس به عنوان گوشه کوچکی از رشادت‌ها و ایثارگری‌های هموطنان‌مان در برابر دشمن در تاریخ ثبت شد. تاریخ کشورمان هرگز رشادت‌های مردم معتقد این سرزمین کهن در دفاع از هویت ملی و دینی خود را فراموش نخواهد کرد.

اکرم جدیدی ممتاز

705