به گزارش گروه اقتصادی ایسکانیوز؛ وقتی صحبت از حمایت از کالای ایرانی میکنیم یکی از مولفهها، قاعدتا مصرف تولیدات ملی است که در کنار دیگر مولفههایی چون تسهیل محیط کسبوکار و کاهش بوروکراسی اداری، مدیریت واردات، جلوگیری از قاچاق، توانمندسازی تولید و... یکی از مهمترین راههای حمایتی است.
اینکه مصرف تولیدات ملی چه اهمیت و ضرورتی دارد و اینکه به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی چه آثار و تبعاتی بهدنبال دارد، موضوعی مستقل برای تحقیق و مطالعه است که هر شهروند ایرانی که نسبت به خاک و میهن و ارزشهای دینی و انسانی خویش غیرت و تعصب دارد، نسبت به آن باید به یک خودآگاهی و شناخت و بصیرت دست یابد. بهطور کلی میتوان از سه بعد و سه منظر ضرورت این تعصبورزی را مورد بررسی قرار داد و نشان داد این تعصبورزی نه ناشی از یک تعصب کور و نه یک اعتقاد و معرفت بدون اساس و پایه است، بلکه هم از یک حقیقت صحیح نشأت میگیرد و هم دارای آثار حقیقی و واقعی در جامعه بهویژه اقتصاد است.
الف. تاریخ معاصر ایران
از 200 سال قبل تا انقلاب اسلامی دورهای بر کشور ایران گذشته است که همواره از دو عنصر استعمار و استکبار رنج میبرده و کشور روی پیشرفت و توسعه را چه بهمعنای کامل کلمه و چه بهمعنای غربیاش ندیده است. شاخصهای توسعه انسانی هم در بعد اقتصادی (درآمد سرانه و رشد اقتصادی)، هم در بعد آموزشی (میزان ثبتنام دوره متوسطه) و هم در بعد سلامت و بهداشت (نرخ امید به زندگی) در سالهای قبل از انقلاب اصلا وضعیت مناسبی نداشته است. شاید بتوان گفت یکی از اساسیترین ریشههای این امر به یک مقوله فرهنگی بهنام فرهنگ وابستگی و خودکمبینی و شیفتگی بهسوی تمدن غربی بدون حرکتی در جهت اخذ مولفههای مثبت آن بازمیگردد. یکی از نمودها و شاخصهای این وابستگی را میتوان میل و رغبت روشنفکران، نخبگان، مدیران و بهویژه درباریان شاه به خرید محصولات وارداتی غربی و مصرف آنها جهت کسب آبرو و پرستیژ اجتماعی دانست. در این میان علما و فقهای بابصیرت و آگاه به شرایط زمانه با درک شرایط خاص کشور و نفوذ اجانب و بیگانگان در امور آن، سعی کردند به انحای مختلف از نفوذ اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تمدن غربی به کشور جلوگیری کنند، از این رو حرکتها و جریانات مختلفی از سوی ایشان هدایت و برنامهریزی شد که میتوان به نهضت اصفهان به رهبری حاجآقانورا... نجفیاصفهانی مرجع تقلید آن زمان، نهضت تهران به رهبری شهیدآیتا... سیدحسن مدرس نایبرئیس مجلس شورای ملی و نهضت شیراز به سرپرستی و هدایت شیخابراهیم محلاتی و نیز حرکتهایی در جنوب کشور و با محوریت اهواز اشاره کرد. همچنین حرکتهای مشابهی در کشورهای شیعهنشین چون عراق که آن نیز تحت سلطه و اختیار بیگانگان بود توسط علمای اعلام و مراجع عظام تقلید آن زمان نظیر میرزایشیرازی، مرحوم آخوندخراسانی، مرحوم سیدیزدی صاحب عروه و شیخالشریعه سازماندهی شد که این حرکتها در مجموع با اندیشه تحریم کالاها و خدمات بیگانگان و جلوگیری از نفوذ اقتصادی و نظامی ایشان در کنار تقویت و حمایت از تولیدکنندگان مسلمان در درجه اول آغاز شد.
ب. تجربیات توسعه اقتصادی کشورها
اندیشه حمایت از کالای ایرانی و ضرورت مصرف تولیدات ملی صرفا اندیشهای نوپدید و مخصوص ایران نبوده است بلکه از حیث اقتصادی بیشتر کشورهای پیشرفته کنونی دنیا که بالاترین رشد اقتصادی و درآمد سرانه را هم دارند کشورهایی نظیر آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن، پرتغال، اسپانیا و دیگر کشورهای اروپایی در تاریخ توسعه اقتصادی خویش از این اندیشه بهصورت عملی حمایت میکردند، هرچند در حیطه نظر، نظریاتی خلاف آن سر میدادند و اکنون نیز توصیهها، نسخهها و دستورالعملهایی که برای کشورهای در حال توسعه میپیچند، خلاف عملکرد سابق آنهاست و هر کشوری در دنیا که توانسته اقتصاد خود را از جهت تولیداتش تقویت کند، اکنون به کشوری مقتدر، باثبات و قوی تبدیل شده است.
در این زمینه به دو مورد اشاره میشود.
انگلستان: این کشور پیش از سده دوازدهم، کشوری فقیر و ابتدایی بود که از راه کشاورزی امرار معاش میکرد. بازرگانان آلمان کالاهای صنعتی به انگلیس میآوردند و بهجای آن مواد خام اولیهای چون سرب، قلع و بهویژه پشم حیوانات انگلیس را به آلمان صادر میکردند... اما در دوران حکومت ادوارد سوم، دولت انگلیس بافندگان فلاندر و برابانت را به انگلیس دعوت کرد که در آنجا اقامت کنند؛ در عین حال ادوارد سوم قدغن کرد که مردم انگلیس جز با پارچه انگلیسی جامهای ندوزند و غیر از پارچه وطنی لباسی نپوشند. ادوارد چهارم نیز راه پیشینیان خود را دنبال کرد و به بازرگانان خارجی دستور داد به ارزش کالایی که به انگلیس وارد میکنند، پارچه این کشور را صادر کنند. وی در سال 1463 ورود هر نوع پارچه و بسیاری از محصولات دیگر را به انگلیس ممنوع کرد. (لیست، 1387، ص ۱۹۰-۱۸۹)
اینچنین بود که تولید پارچههای پشمی نخستین و بزرگترین صنعت انگلیس شد. از قرن سیزدهم به بعد انگلیس از هیچ کوششی برای رشد و توسعه این صنعت فروگذار نکرده، بازار داخلی خود را دربست در اختیار صنعتگران خود گذارده و بازارهای خارجی را از راه امضای پیمانهای بازرگانی برای آنان گشوده است که نمونهاش به پیمان متوین برمیگردد که در سال 1703 بین پرتغال و انگلیس امضا شد که به موجب آن عوارض گمرکی شراب پرتغال را به یکسوم کاهش داده و در مقابل پرتغال نیز عوارض گمرکی خود را بر پارچه انگلیسی در سطح 23 درصد تثبیت کرد. (همان، صص ۱۹۳-۱۹۲)
پرتغال: در سال 1678 وزیر پرتغالی دواریر سیرا، به تشویق سازندگان و صنعتگران پرداخت که به پرتغال مهاجرت کنند و ورود پارچه را به کشور ممنوع کرد. تا اینکه پارچه مورد نیاز کشور و بازارهای مستعمرات در خود پرتغال تولید شود؛ این سیاست بین سالهای 1687 و 1703 با توفیق بسیار دنبال شد. (لیست، صص ۱۹۲-۱۹۱)
ج. شرایط فعلی اقتصاد کشور
اقتصاد کشور ما چند سالی است که تحتتاثیر دو مقوله نفتیبودن و دولتیبودن قرار دارد و تحریمهای خارجی (تحریم نفتی، بانکی و کالایی) سبب شد که تاثیر این دو مقوله بیش از گذشته احساس شود و خود را به شکل رکود فراگیر و بیکاری فزاینده نشان دهد. نکته قابل توجه اینکه نباید غافل شد که وجود تحریمهای داخلی در کنار تحریمهای خارجی توانست به این رکود دامن زده و فعالیتهای تولیدی را به تعطیلی و کسادی بکشاند. منظور از تحریمهای داخلی، ترجیح بلامرجح کالاهای خارجی بر محصولات داخلی و نخریدن اجناس و خدمات تولید داخل توسط هموطنان است. درست در زمانی که تولیدکننده داخلی در شوک تحریم مواد اولیه و نوسانات ارزی و کمبود نقدینگی قرار گرفت، مصرفکنندگان ما اعم از دولت (ادارات، سازمانها، شرکتهای وابسته به دولت و دیگر نهادهای حاکمیتی) و ملت (آحاد مردم از تمامی اقشار بهویژه ثروتمندان، نخبگان و خواص جامعه و گروههای مرجع) با بیاعتنایی به تولیدات وطنی ساخته دست کارگر و طراح و کارآفرین ایرانی، بهسراغ اجناس وارداتی و قاچاق رفتند و این چنین ضربه مهلکی بر پیکره تولید وارد آمد. اما اگر مصرفکنندگان ما در شرایط رکودی حاکم بر کشور تصمیم بگیرند و عزم خود را جزم کنند که در کلیه مصارف خویش از خرید و استفاده محصولات خارجی-در صورت وجود مشابه داخلی- امتناع کرده و ایرانی را در مقام عمل ترجیح دهند، آنگاه مطمئنا رکود فعلی از اقتصاد کشور برای همیشه رخت برخواهد بست و ایران به چنان اقتداری دست خواهد یافت که آرزوی همه ایرانیان مسلمان است.
نویسنده : علیاکبر کریمی دانشجوی دکتری اقتصاد و مدرس دانشگاه
402