دکتر صالح اسکندری رئیس سازمان چاپ و انتشارات و مدیرکل امور رسانه ها درباره موفقیت های اخیر دانشگاه آزاد اسلامی در رتبه بندی های علمی و دانشگاهی در سرمقاله روزنامه فرهیختگان اینطور نوشته است؛
در سال‌های اخیر، رتبه‌بندی‌های علمی به منظور مقایسه دانشگاه‌های مختلف جهان گسترش و محبوبیت چشمگیری یافته است.
رتبه‌بندی‌های دانشگاهی اساساً با هدف مقایسه نهادهای علمی و تسهیل مسیریابی دانشجویان انجام می‌شود و در عین حال، اقتدار علمی دانشگاه‌ها در درون یک کشور و همچنین اقتدار کشورها در سطح بین‌الملل را نیز به رخ می‌کشد.
نظام‌های رتبه‌بندی همچنین، نوعی مشروعیت نهادی برای کشور ارزیاب به ارمغان می‌آورد و به همین دلیل، کشورهای جهان از طریق طراحی نظام‌های رتبه‌بندی مختلف، با یکدیگر رقابت دارند.
پیشگام رتبه‌بندی علمی از دانشگاه‌های جهان، موسسه آموزش عالی دانشگاه جایو تانگ شانگهای است. نظام شانگهای، همچنین تا کنون معتبرترین و مرجع‌ترین نظام رتبه‌بندی دانشگاهی در جهان است. بعد از اقدام شانگهای، اقدامات دیگری بر مبنای مقایسه‌های بین‌المللی داده‌های علمی دانشگاه‌ها، با هدف رتبه‌بندی دانشگاهی توسط سایر موسسه‌های آموزشی نیز صورت گرفت.
اقدامات اولیه در جهت ایجاد نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی منجر به شکل‌گیری بحث میان کارشناسان مختلف شد. برای مثال اینکه چه شاخص‌هایی می‌توانند به گونه‌ای واقعی، کیفیت را اندازه‌گیری کنند، چگونگی ارائه اطلاعات در فرمت رتبه‌بندی دانشگاهی به‌منظور افزایش شفافیت اندازه‌گیری‌ها و غیره از این دسته مباحث هستند. در دسامبر سال ۲۰۰۴ میلادی، موسسه سیاستگذاری آموزش عالی و مرکز اروپایی آموزش عالی یونسکو جلسه‌های مکرری را در این خصوص برگزار کرد.
گروه‌های مختلفی از کارشناسان برجسته کشورها، با مسئولان بهترین دانشگاه‌های جهان به بحث و بررسی درباره قوت‌ها و ضعف‌های نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی پرداخته‌اند که این امر منجر به یافته‌های گسترده‌ای در سراسر منابع مختلف علمی برای دانشگاهیان و دست اندرکاران رتبه‌بندی دانشگاهی شده است.
در مجموع، مقایسه نتایج رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دانشگاهی نشان می‌دهد که اگر چه این نظام‌ها در برخی شاخص‌ها تفاوت‌های قابل ملاحظه‌‌ای با یکدیگر دارند، اما شاخص‌های مربوط به بهره‌وری علمی و پژوهشی و قابلیت کادر علمی دانشگاه‌ها، نقش برجسته‌ای درتمام این رویکردها دارند.
برای سال جاری میلادی، رتبه‌بندی شانگهای، فعلاً در سطح موضوعی منتشر شده است. بر اساس نتایج منتشر شده، دانشگاه آزاد اسلامی در رشته‌های ریاضیات، فیزیک، شیمی، علوم جوی، مهندسی مکانیک، مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی علم و فناوری ابزار آلات، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی شیمی، مهندسی مواد، علوم و مهندسی انرژی، مهندسی و علوم زیست محیطی، علوم و فناوری غذایی، زیست‌فناوری، علوم دامپزشکی و مدیریت از سایر دانشگاه‌های کشور مقام بالاتری دارد.
از سوی دیگر، پایگاه استنادی طلایه‌داران علم تامسون رویترز نشان می‌دهد، در سال جاری، 20 درصد تولیدات علمی کشور ایران توسط دانشگاه آزاد اسلامی انجام شده است. بر اساس داده‌های این وب‌سایت، به ترتیب شیمی، مهندسی، مهندسی مواد، فیزیک، علوم دامی و گیاهی، علوم پزشکی، علوم کشاورزی، زیست‌شناسی و زیست‌شیمی، ریاضیات، علوم کامپیوتر و محیط زیست، بیشترین تعداد تولیدات علمی را داشته‌اند.
از نظر روندی، دانشگاه آزاد اسلامی تنها در شاخص ارجاع‌دهی به هات پیپرها (یعنی مقالاتی که در کمترین زمان بیشترین تعداد ارجاع را دریافت می‌کنند) ثبات داشته است، اما در سایر شاخص‌های تولید علمی مانند تعداد تولیدات و میزان ارجاعات در مقالات وضعیت رو به پیشرفتی را تجربه کرده است.
چند نکته مهم در بررسی نتایج مثبت حاصل شده فوق وجود دارد که بایستی در تحلیل شرایط و تعیین مسیر آینده به آنها توجه نشان داد. نکته نخست این است که روند رو به توسعه و پیشرفت دانشگاه آزاد اسلامی در شرایطی حاصل شده است که کشور ایران از نظر علمی در تحریم کامل به سر برده است. به عبارت دیگر، مشخص است که رویکرد دانشگاه آزاد اسلامی در استفاده از ظرفیت و قابلیت داخلی در شرایط تحریم، مناسب و کارآمد بوده است. در عین حال، بدیهی است که در شرایط فقدان تحریم، ظرفیت و توان واقعی رقابت بین‌المللی این دانشگاه مشخص خواهد شد. به طور کلی، کاهش شتاب در رشد علمی کشور که تاثیر خود را برای نمودارهای روندی یک سال گذشته برای تمامی نهادهای علمی کشور گذاشته است، راجع به فشار مضاعف اقتصادی و تلاش‌های گسترده دشمنان طی یک سال اخیر است.
با این حال، دانشگاه آزاد اسلامی، در شاخص رشد، وضعیتی بهتر از سایر نهادهای آموزش عالی کشور را تجربه کرده است.
نکته روش‌شناختی مهم دیگر این است که این توفیق‌های حاصل شده در حالی است که واحدهای بسیار گسترده دانشگاه آزاد اسلامی، در نظام رنکینگ شانگهای و همینطور سایر نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی از جمله تایمز هایر اجوکیشن، کیو اس، هی اکت و سایمگو، به صورت منفک ارزیابی می‌شود. به عبارت دیگر، در حالی که اندازه‌گیری شاخص‌های رتبه‌بندی برای واحدهای متفاوت دانشگاه‌های کشور، به صورت تجمیع‌شده و یکپارچه محاسبه می‌شود، اما این اتفاق برای دانشگاه آزاد اسلامی نمی‌افتد و بنابراین هر واحد دانشگاهی، به صورت یک دانشگاه مجزا با سایر مجامع دانشگاهی کشور رقابت می‌کند. این موضوع، خصوصاً در رتبه‌بندی سایمگو آشکار می‌شود که رتبه‌بندی سال 2018 آن، چندین شعبه دانشگاه آزاد اسلامی را در رتبه‌های بالای کشور قرار می‌دهد.
در این پایگاه، شعبه علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی رتبه 13، دانشگاه آزاد شعبه کرمانشاه رتبه 23، دانشگاه آزاد اسلامی شعبه جنوب تهران رتبه 29، شعبه نجف آباد این دانشگاه رتبه 32، شعبه شهر ری رتبه 41 و شعبه مشهد رتبه 48 را به خود اختصاص داده است. در مجموع، 15 شعبه دانشگاه آزاد اسلامی در این لیست پراکنده شده است که قاعدتاً تجمیع آماره‌ها و بروندادهای این شعبات، ذیل یک عنوان، جایگاه متفاوتی از دانشگاه آزاد اسلامی را نشان می‌داد.
اگرچه هدف نهایی در علم، رقابت صرف و خصوصاً کمی نیست و در نتیجه، توجه و تمرکز بر نظام‌های رتبه‌بندی بایستی تعدیل شود، در عین حال، از این نکته نیز نباید غافل بود که نظام‌های رتبه‌بندی نوعی اقتدار حاصل از رقابت را با خود به ارمغان می‌آورند که بازتاب آن در سطح بین‌المللی و همچنین در جامعه، ابعاد متفاوتی به خود می‌گیرد. از آنجا که اقتدار علمی، با خود توسعه گفتمان ایجاد می‌کند و لذا در تبدیل علم به ارزش سهم به سزایی دارد، بنابراین هر سازوکاری که به ارتقاء و تحکیم ارتقای علمی منجر شود، در نهایت ضمن ایجاد اعتماد به نفس ملی در یکایک شهروندان، به تأمین منافع عمومی منجر می‌شود.
از این نگاه، توجه به وضعیت نهادهای علمی کشور در نظام‌های رتبه‌بندی مرجع و البته بدون اغراض سیاسی، اهمیت دارد. موفقیت دانشگاه آزاد اسلامی، مرهون تلاش همه اعضای آن، متشکل از دانشجویان، مدرسان و کارکنان سازمانی و اداری است. ممکن است در عمل، درک تعاملاتی که به موفقیت منجر می‌شود، چندان ساده و صریح نباشد، اما نتایج مثبتی که ظاهر شده است، موید تأثیر یک الگوی راهبردی کارآمد است که می‌تواند برای سایر نهادهای آموزش عالی کشور نیز کاربردپذیر باشد.
مسیر پیش روی دانشگاه آزاد اسلامی برای موفقیت‌های بزرگتر در آینده نیز، مسیری طولانی و چالش‌برانگیز اما نویدبخش و امیدوار کننده است.
انتهای پیام /
