طی یک سال اخیر شاهد سه اقدام مهم و کلیدی در حوزه سیاستگذاری و برنامهریزی کلان بخش حمل و نقل و لجستیک بودیم که به واسطه این سه اقدام استراتژیک، مقطع کنونی را میتوان نقطه عطفی برای این بخش در کشور دانست.
یکم- نخستین اقدام تهیه، تدوین و ابلاغ «سند استراتژیهای بخش حمل و نقل» به همه شرکتها و سازمانهای ذیربط در مجموعه وزارت راه و شهرسازی و خارج از آن توسط وزیر راه و شهرسازی و رئیس شورای عالی هماهنگی ترابری کشور بود. این برای اولین بار در کشور است که چنین سندی تهیه و در شورایعالی هماهنگی ترابری بهعنوان بالاترین مرجع سیاستگذاری بخش حمل و نقل به تصویب میرسد.
این سند با رویکرد چالش محور (Issue Base) به بررسی موضوعات استراتژیک بخش حمل و نقل پرداخته و با شناسایی شش چالش استراتژیک مشخص شده در شکل زیر درصدد توسعه اهداف و استراتژیهای مناسب برای فائق آمدن بر این چالشها برآمده است.
بر این اساس 7 هدف استراتژیک، 25 استراتژی و 154 اقدام استراتژیک به عنوان مجموعه راهکارهای پیشنهادی طراحی و ارایه شده است که در نهایت از میان آنها اهداف و استراتژیهای ذیل به عنوان موضوعات اصلی محور تمرکز شناسایی و مورد تصویب قرار گرفته است.
در ادامه این مسیر لازم است در راستای اهداف و استراتژیهای کلان بخش حمل و نقل، هر یک از زیربخشها و دستگاههای متولی سیاستگذاری مدلهای مختلف حمل و نقل ضمن تدوین اسناد استراتژیهای زیربخش مربوطه نسبت به تدوین برنامه جاری سازی استراتژیها و انطباق سایر اسناد برنامهریزی بخصوص بودجههای سنواتی با این استراتژیها اقدام نمایند که برای این منظور لازم است نسبت به توسعه نظام جامعی اقدام گردد.
دوم- اقدام بعدی که در طی چند ماه اخیر شاهد آن بودیم، تشکیل «شورای راهبری طرح جامع حمل و نقل» و آغاز رسمی فرآیند بههنگام سازی مدل جامع برنامهریزی حمل و نقل در سطح ملی بود که با استفاده از آن میتوان ضمن توسعه هدفمند و هماهنگ زیرساختها بر پایه برآورد تقاضا، در افق های آتی و با مد نظر قرار دادن اثرات متقابل طرحها در مدهای مختلف در یک مدل جامع، اولویتبندی تخصیص منابع طرحها بر اساس میزان بهبود و ارتقاء شاخصها در شبکه سراسری حمل و نقل در کشور نیز میسر خواهد شد.
مطالعات به هنگام سازی و تکمیل طرح جامع حمل و نقل کشور در 4 فاز شامل «به هنگام سازی مدل جامع برنامهریزی حمل و نقل در سطح ملی»، «توسعه طرحهای حامع حمل و نقل حومهای برای کلانشهرهای کشور»، «انجام مطالعات موضوعی طرح جامع حمل و نقل» و «تدوین طرحهای جامع حمل و نقل استانی» برنامهریزی شده است که هماکنون فاز اول این مطالعات با عنوان «به هنگام سازی مدل جامع برنامهریزی حمل و نقل در سطح ملی» در قالب 10 پروژه و با مشارکت 7 دانشگاه برتر کشور در دست انجام است. شکل زیر مدل مفهومی و مراحل مختلف انجام مطالعات فاز یک طرح جامع حمل و نقل کشور را به نمایش میگذارد.
سوم- اما اقدام سوم که طی هفته های اخیر به وقوع پیوست، تصویب «سند آمایش مراکز لجستیک» در ستاد مراکز لجستیک کشور به عنوان نهاد سیاستگذاری و برنامهریزی کلان توسعه مراکز لجستیک بود. همانگونه که وزیر راه و شهرسازی در پیشگفتار این سند تاکید مینماید، این برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی است که سندی از جنس آمایش ملی، در حوزه حمل و نقل و لجستیک تدوین گردیده و به تصویب یک نهاد بالادست فرابخشی قرار میگیرد تا برای همه دستگاههای ذیربط در این بخش لازمالاجرا گردد. فقدان نگاهی جامع و کلاننگر به شبکهای از انواع مرکزهای لجستیک در کشور که بتواند ضمن پشتیبانی از نیازمندیهای محلی، جریان کالا در شبکه تبادلات ملی و فراملی را بهبود بخشیده و با ایجاد امکانهای حمل و نقل ترکیبی و چندوجهی در سراسر ایران زمینه انتقال بخش قابل توجهی از جریان کالا به سمت حمل و نقل پاک، ایمن و ارزان ریلی را فراهم نماید، همواره محسوس بوده است که خوشبختانه سند آمایش مرکزهای لجستیک با رویکردی جامع و با توجه به ابعاد مختلف موضوع تلاش نموده است تا شاید مشکل دیرینه نبود سند ملی آمایش سرزمینی در کشور دست کم در حوزه لجستیک مرتفع گردد.
تدوین سند آمایش مراکز لجستیک، خود گام اول از مجموعه مطالعات و تدوین اسناد مورد نیاز در حوزه لجستیک است که برنامه جامع وزارت راه و شهرسازی در این بخش را شکل میدهد و افزایش بهرهوری و کارایی در شبکه تبادلات ملی و فراملی بار در کشور را در دستور کار دارد. همانگونه که در شکل فوق ملاحظه میکنید، این مجموعه اسناد علاوه بر«سند آمایش مراکز لجستیک کشور» با تدوین برنامه هایی در موضوعات «توسعه بکارگیری ابزارهای حمل و نقل ترکیبی بار»، «تسهیل شکلگیری شرکتهای لجستیکی و حمل و نقل ترکیبی»، «یکپارچهسازی فرایندها، سیستمهای اطلاعاتی و اسناد حمل بار»، «هوشمند و مدرن سازی شبکه و زیرساختهای لجستیک» و « بسته سیاستهای مالی و اقتصادی مشوق بهینه سازی حمل و نقل و لجستیک» تداوم یافته و مجموعه این اسناد برنامه جامع و چشم انداز مسیر آتی توسعه کشور در حوزه لجستیک را ترسیم مینماید.
ضرورت و اهمیت مجموعه اسناد «استراتژیهای بخش حمل و نقل»، «طرح جامع حمل و نقل» و «طرح آمایش مراکز لجستیک»
رویکرد فرادستگاهی به چالشهای بخش حمل و نقل: یک محور مشترک در مورد همه این اسناد این است که همه آنها رویکردی فرا سازمانی و فرا دستگاهی داشته و به منظور ایجاد هماهنگی و هم راستایی در جهت گیریهای کلان دستگاههای ذی نفع و ذی ربط در بخش حمل و نقل و لجستیک تدوین شده و حوزه تکالیف و سیاستهای توصیه ای آن فراتر از حمل و نقل برون شهری و وزارت راه و شهرسازی است.
نگاهی به مهم ترین چالشهای این بخش اعم از «افزایش روزافزون خودرومحوری»، «آمار بالای سوانح و تلفات انسانی بخش حملونقل»، «قیمت تمام شده بالای حملونقل کالا»، «آلودگی هوا و اثرات زیستمحیطی»، «جایگاه کشور در ترانزیت و تجارت بین المللی » و ... و بررسی راهکارهای فائق آمدن بر این چالشها موید این مطلب است، که هیچ دستگاهی به تنهایی همه ابزارها، امکانات و اختیارات مورد نیاز برای حل تمامی موانع و مشکلات را در اختیار نداشته و بدون هماهنگی و هم راستایی اقدامات سایر دستگاهها در قالب یک برنامه واحد و منسجم، برون رفت از چالشهای موجود، ناممکن خواهد بود.
عدم وجود اسناد حاوی جهتگیریهای کلان و فرابخشی در حوزه حمل و نقل سبب گردیده در پاره ای موارد شاهد تضاد و تخالف سیاستهای دستگاه های ذیربط در این بخش باشیم که نمونه آن در نحوه تخصیص یارانهها و وضع عوارض و تعرفههای این بخش و یا سیاستهای توسعه صنعتی و حمایت از تولیدات داخلی مشکلات فراوانی را برای کشور به وجود آورده و روند رو به تزاید خودرو محوری و نرخ بالای سوانح و تلفات جادهای را به دنبال داشته است.
حلقه مفقوده اسناد بالادستی و برنامه های عملیاتی: فقدان اسناد راهبردی موضوعی و بخشی یکی از مشکلات اساسی و حلقه های مفقوده نظام برنامه ریزی در ایران است. به طوری که در حوزه فعالیت کم تر دستگاهی میتوان حدفاصل سند چشمانداز و اهداف کلان نظام با برنامه های 5 ساله توسعه که سندی از جنس برنامه عملیاتی محسوب می شود اسناد راهبردی موضوعی و بخشی یافت که بتواند جهتگیری ها و استراتژیهای مناسب در راستای نیل به اهداف کلان را در آن حوزه فعالیت نمایان سازد. وجود این شکاف در نظام برنامه ریزی کشور سبب شده در برخی موضوعات جهت گیری های یکسانی بین برنامه های توسعه در ادوار مختلف مشاهده نگردیده و یا همانگونه که در بند قبل مورد اشاره قرار گرفت، بین تکالیف و برنامه های دستگاه ها برخی تعارضات وتضادهای استراتژیک قابل استنباط باشد.
اسناد حاضر در چنین فضایی و به منظور پاسخگویی به این نیاز طراحی شده است و اقدامی است نوپا در راستای پرکردن شکاف اسناد راهبردی و فرادست بخش حمل ونقل در نظام برنامه ریزی کشور که امید است با توجه همه دستگاه های ذیربط در این بخش، بتواند در ایجاد هماهنگی و افزایش کارایی برنامه ها واقدامات بخش حمل ونقل موثر بوده و گامی به پیش در توسعه و بلوغ نظام برنامه ریزی کشور ارزیابی شود.
تخصیص هماهنگ و هدفمند منابع در زیربخشها مطابق با اولویت های کلان بخش: عدم وجود استراتژی های مدون و مصوب در هر بخش به طوری که مورد وفاق تمامی ذی نفعان و بازیگران آن حوزه باشد، در بهترین حالت منجر به تلاش های غیر همسو و در نتیجه هدر رفت منابع تخصیص یافته خواهد شد. در بخش حمل ونقل نیز فقدان استراتژیهای مدون و مصوب و اسناد آمایش و برنامه ریزی کلان منجر به ناهماهنگی جهتگیریها و برنامههای سازمانهای حاکمیتی متولی مدهای مختلف حمل و نقل و نهایتا افت کارایی و بهره وری این بخش میشود. لذا با تصویب سند استراتژی های بخش حمل ونقل، طرح جامع حمل و نقل و سند آمایش مراکز لجستیک انتظار می رود، تخصیص هماهنگ و هدفمند منابع در همه زیربخشها مطابق اولویت های کلان بخش حمل و نقل در کشور را شاهد باشیم.
کاستن از جهتگیری های سلیقهای در دوره های مختلف مدیریتی: یکی از کارکردهای مهم و اساسی اسناد مدون برنامهریزی این است که در عوض تاثیرپذیری جهتگیریها و سیاستهای سازمانی از سلایق مدیران در ادوار مختلف، انتخاب مدیران بر مبنای اعتقاد و توان در به اجرا در آوردن جهتگیریها و سیاستهای مدون و مصوب در این اسناد صورت پذیرفته و ضمنا امکان سنجش و اندازه گیری عملکرد مدیران بر مبنای میزان پیشرفت و بهبودهای ایجاد شده در راستای اهداف استراتژیک نیز در هر زیربخش فراهم گردد.
جمعبندی: سه اقدام مورد اشاره در سطور بالا، هریک آغازی است بر مراحل برنامه ریزی در سه حوزه «برنامه ریزی استراتژیک حمل ونقل»"،" استقرار مدل جامع برنامه ریزی حمل و نقل" و " طراحی نظام جامع لجستیک" و آنها را میبایست سه حلقه اساسی از زنجیره اقدامات سیاستگذاری و برنامهریزی کلان حمل و نقل و لجستیک در کشور قلمداد نمود که در صورت تداوم در مراحل آتی میتواند، دستیابی به یک نظام جامع برنامه ریزی حمل و نقل و لجستیک را تضمین خواهد نمود و به این واسطه مقطع کنونی را باید نقطه عطفی در حوزه برنامه ریزی کلان حمل و نقل در کشور دانست.
با به ثمر نشستن اقدامات برنامه ریزی شده در سه حوزه فوقالذکر شاید بتوان ادعا کرد قطار بخش حمل و نقل و لجستیک کشور روی ریل برنامه ریزی قرار گرفته و زین پس میتوان امیدوار بود، منابع توسعه در این بخش بر اساس سلایق فردی یا جناحی و به طرحهای فاقد مزیت و صلاحیت تخصیص نیافته و اقدامات توسعه این بخش بر مبنای یک برنامه جامع کارشناسی شده که مورد وفاق کلیه ذینفعان این بخش خواهد بود، صورت پذیرد.
انتهای پیام/