شوک کشتن «جمال خاشقجی» روزنامه نگار منتقد سعودی آنچنان بزرگ و همه جانبه بوده است که پس از گذشت یک ماه همچنان حکام از ریاض نتوانسته اند خود را از زیر آوارهای آن خارج کنند. اکنون بسیاری از تقسیم بندی تاریخ عربستان جدید، به عربستان پیش و پس از مرگ خاشقجی سخن می گویند و به لحاظ عملی و عینی نیز این تقسیم بندی خود را به صورت های مختلفی نشان می دهد. عربستان پس از کشته شدن خاشقجی دچار تشتت داخلی، سرگردانی منطقه ای و انزاوی بین المللی شده است و هر روز نیز تبعات بیشتری از این ماجرا دامن سعودی ها را در برمی گیرد. پس لرزه های این ماجرا باعث چه تغییر و یا تغییرات دیگری برای سعودی ها به ویژه در سطح منطقه ای خواهد شد؟ آیا این مسئله موجب تغییر رویکرد ریاض در قبال پرونده های یمن، لبنان، سوریه و عراق می شود یا اینکه ریاض بدون توجه به واقعیت های جدید همچنان بر طبل جنگ و جنگ افروزی خواهد کوبید؟ در سطح بین المللی نیز آیا سیاست های اعلامی کشورهای غربی مبنی بر تحریم عربستان بعد عملی و یا اعمالی به خود خواهد گرفت یا اینکه تنها به واکنش های رسانه ای محدود می شوند؟ برای بررسی این مسائل و چندین موضوع دیگر خبرنگار گروه بین الملل ایسکانیوز با «سید حسن هانی زاده» کارشناس مسائل بین الملل گفت و گو کرده است که در ادامه می خوانید.

* با گذشت بیش از یک ماه از کشته شدن روزنامه نگار منتقد سعودی جمال خاشقجی، دولت عربستان همچنان از روشن سازی و اعلام ابعاد مختلف این پرونده اجتناب می کند. چرا ریاض در این ماجرا و مدیریت آن این گونه عمل می کند؟

عربستان به عنوان یک رژیم جنایتکار و خونریز از ماجرای قتل جمال خاشقجی شوکه شده است و از مدیریت آن ناتوان هستند. پیشتر دولت عربستان که یک کارنامه بسیار طولانی در سرکوب، کشتار و حذف مخالفان دارد دست به چنین اقداماتی می زد با سکوت مجامع بین المللی و نهادهای قدرت روبرو می شد و آنان با فراغ بال اقدامات ضد انسانی خود را تحقق می بخشیدند. اعدام روحانی برجسته شیعه عربستان «شیخ نمر النمر» یکی از نمونه های این موضوع است. با اعدام النمر، جامعه جهانی و به ویژه کشورهای غربی با سکوت خود این پیام را به عربستان منتقل ساختند که در مقابل ماشین سرکوب سعودی سکوت می کنند. این مسئله همچنین در موضوع یمن و کشتار مردم این کشور به ویژه کودکان و زنان نیز دوباره شد. سکوت جامعه جهانی، سعودی ها را در سرکوب و انتقام از مردم بی دفاع یمن گستاخ تر ساخت. بازداشت شاهزداگان سعودی، حذف رقبا، زندانی ساختن علما و روشنفکران نمونه های مختلف دیگر این مسئله هستند؛ بنابراین در این مورد نیز سعودی ها انتظار داشتند جامعه جهانی و رسانه های بین المللی ... به سادگی از کنار قتل جمال خاشقجی خواهند گذشت و در این مورد نیز چراغ سبز بین المللی به آنان کمک خواهد کرد؛ اما به یک باره این معادله بهم ریخت و واکنش برخی از کشورها و افکار عمومی جهانی سعودی ها را در یک باتلاق همه جانبه و یک مخمصه فوق العاده بزرگ قرار داده است. آنان اکنون در وضعیتی هستند که نمی توانند این بحران را مدیریت کنند و اگر تلاش های دولت «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا و سناریو پردازی های آنان نبود قطعا سعودی ها نمی توانستند این ماجرا تاکنون نیز مدیریت کنند.

* عربستان در سال های گذشته با صرف هزینه هنگفت به ویژه از جانب ولیعهد این کشور «محمد بن سلمان» خود را به عنوان کشوری اصلاح طلب و ترقی خواه معرفی کرده بود. در همین راستا نیز اصلاحات پر سر و صدایی را در این کشور به اجرا گذاشته بود به باور شما زلزله خاشقجی آینده این اصلاحات را به کجا خواهد برد؟

اکنون خبرهای ضد و نقیض متعددی از احتمال تغییر در ساختار قدرت و چینش جدید سیاستمداران در عربستان به گوش می رسد؛ اما محمد بن سلمان و جایگاه او آنچنان تضعیف شده است که وی دیگر هیچ گاه به جایگاه قدرتمند سابق خود بازنخواهد گشت. اکنون وی با بحران عدم مشروعیت و همچنین بی کفایتی و عدم تدبیر روبرو است، بنابراین وی دیگر نمی تواند خود را در قامت یک شاهزاده اصلاح طلب و ترقی خواه نشان دهد بلکه وی بیشتر اکنون به عنوان شخصیتی اقتدارطلب و دیکتاتور خود را نشان می دهد اصلاحات وی نیز درصد بود چهره جدیدی از عربستان به جهان خارج نشان دهد اما این پرونده ساختار واقعی عربستان را به جهان خارج نشان داد بنابراین بعید به نظر می رسد دیگر سعودی ها به ویژه شخص ولیعهد تمایلی برای تداوم این سیاست های اصلاح طلبانه داشته باشند.

* به لحاظ منطقه‌ای این پرونده چه تبعاتی برای سعودی ها خواهد داشت؟ آیا احتمال اینکه سیاست ریاض در قبال پرونده های یمن، سوریه، لبنان و عراق تغییر یابد وجود دارد؟

عربستان جایگاه خود را در سه سطح عربی اسلامی و بین المللی از دست داده است. حتی طرفداران سر سخت عربستان در جهان عرب و جهان اسلام نسبت به این پرونده واکنش نشان داده اند، اکنون عربستان پس از رژیم صهیونیستی به منفورترین رژیم در جهان تبدیل شده است؛ بنابراین آنان نمی توانند با همان رویه و سیاست سابق به سیاست ورزی در منطقه ادامه دهند اکنون کشورهای قلیلی از سیاست عربستان در منطقه استقبال می کنند. به باور من قتل خاشقجی به سرآغازی برای تغییر سیاست منطقه ای عربستان تبدیل می شود. اگر تغییر ولیعهد وارد فاز عملیاتی شود قطعا ولیعهد جایگزین یک چهره میانه رو و صلح طلبتر از خود نشان خواهد داد و این به معنی پایان بخش بزرگی از سیاست های جنگ افروزی سعودی در خاورمیانه است؛ اما اگر بن سلمان همچنان در جایگاه خود باقی بماند آنچنان در موضع ضعف قرار دارد که نمی تواند همچون سابق به مداخله گری و تجاوز در منطقه ادامه دهد. اکنون عربستان در یک وضعیت تدافعی قرار دارد و تضعیف جایگاه عربستان باعث تغییر سیاست ریاض در منطقه به ویژه یمن و سوریه می شود. هم اکنون نیز شاهد آغاز سیاست های جدیدی در قبال این مسئله از جانب برخی از کشورهای غربی هستیم. در یک هفته گذشته هر سه کشور آمریکا، کانادا و انگلیس از سعودی ها درخواست کرده اند به جنگ یمن پایان دهد و با جنبش انصارالله در یمن گفت‌و‌گو کند که این خود نشانگر شروع فصل جدیدی برای عربستان در منطقه است.

* ترکیه از همان آغاز نقشی محوری در این پرونده ایفا کرده است آنکارا به دنبال دستیابی به چه هدف یا اهدافی این پرونده است؟

ترکیه به صورت حرفه ای با کارت پرونده خاشقجی بازی می کند آنان تلاش می کنند از این پرونده برای تضعیف عربستان و امتیاز گیری از آمریکا استفاده کنند. هر از چند گاهی نیز این پرونده را به صدر اخبار و حوادث بین المللی تبدیل می کنند حتی اگر توجه ها به این پرونده کاهش یابد دوباره آن را به صورت جدی پیش خواهند کشید. در آخرین نمونه از این سیاست و در روز ده آبان ماه رئیس جمهوری ترکیه در یادداشتی در روزنامه «واشنگتن پست» با اشاره به ابهام های موجود در پرونده قتل خاشچقی تاکید کرد برای آنکارا روشن است که دستور این قتل از بالاترین مقام های سعودی صادر شده است. «رجب طیب اردوغان» با اشاره به این که قتل خاشقچی توسط یک تیم کشتار و با برنامه ای از پیش طراحی شده انجام شده است، اعلام کرد: «هنوز پرسش هایی وجود دارد که پاسخ آن مشخص نیست؛ از جمله اینکه جسد خاشقچی کجاست؟ همدست محلی قاتلان سعودی که بوده است؟ و دستور قتل از کجا صادر شده است؟» این نیز ضمن دوباره پیش کشیدن جدی پرونده خاشقجی، مقامات درجه یک سعودی را به دست داشتن در این قضیه متهم کرد؛ بنابراین احتمالا این سیاست در ماه های آینده نیز تداوم خواهد یافت و ما همچنان این سبک از سیاست آنکارا را می بینیم.

* به غیر از ترکیه، برخی از کشورهای اتحادیه اروپا و همچنین آمریکا حداقل در سیاست های اعلامی خود رویه جدیدی در قبال سعودی در پیش گرفته اند در سطح بین المللی احتمالا چگونه با سعودی ها برخورد می شود؟

جامعه جهانی به دنبال روشن ساختن ابعاد این پرونده است و بنابراین از سیاست سعودی ها برای تداوم عدم شفاف سازی در آن استقبال نمی کنند. اکنون کشورهای غربی از تحریم علیه عربستان سعودی سخن می گویند و این نیز مسئله تازه ای در روابط بین الملل علیه سعودی ها محسوب می شود. پارلمان اروپا در این رابطه اقداماتی انجام داده است آنان با صدور قطعنامه‌ای ضمن محکوم کردن قتل جمال خاشقجی، خواستار تحریم تسلیحاتی گسترده علیه ریاض شدند. قطعنامه پارلمان اروپا به فاصله چند روز بعد از آن صادر شد که آلمان به عنوان نخستین کشور غربی برای تعلیق فروش سلاح به عربستان پیش‌قدم شده بود. این مسئله حتی در میان متحد اصلی عربستان یعنی آمریکا نیز واکنش های شدید به دنبال داشته است. در روز سوم آبان دونالد ترامپ گفت: «در صورت اثبات به قتل رسیدن جمال خاشـقجی، «تنبیه سخت» بر عربستان تحمیل خواهد کرد». ترامـپ گفت:« ما تمامی ابعاد این ماجرا را روشن خواهیـم کرد و تنبیه سخـتی اعمال می کنیم». حتی اگر این واکنش ها در سطح اعلامی باقی بمانند و وارد فاز اعمالی و عملیاتی نشوند جایگاه سعودی ها را در نظام بین الملل آنچنان تضعیف خواهد کرد که دیگر به آسانی نمی توانند به سیاست های جاه طلبانه خود ادامه دهند. علاوه بر این چهره محمد بن سلمان به عنوان یک شاهزده مصلح نیز برای همیشه در کشورهای غربی به خاک سپرده شد.