به گزارش سرویس فرهنگی ایسکانیوز ، شاید خیلی از مردم اسم زاپاتا یا زاپاتیستا به گوششان خورده باشد اما اطلاعات و شناخت دقیقی درباره آن نداشته باشند.«زاپاتیستا» گروهی مبتنی بر ساختارهای مردمی و بومی است که نام این گروه در تاریخچه حرکت ها و شورش های مردمی آمریکا ریشه دوانده است. این گروه عنوان خود را از امیلیانو زاپاتا رهبر ارتش آزادیبخش جنوب در جریان انقلاب مکزیک وام گرفته‌است. زاپاتیستا میراث فکری خود را وابسته یه امیلیانو زاپاتا می‌دانند. برای نمایش الهام بخشی این شخصیت در اکثر روستاهای زاپاتیستا تصویر او به همراه چه گوآرا و فرمانده مارکوس بر دیوارها نقاشی شده‌است. در واقع زاپاتیستا یک گروه مبارز آزادی بخش مردمی است و چنانکه در این مستند متوجه می شویم ارتش رهایی‌بخش ملی زاپاتیستا یک گروه چپگرای انقلابی است که در بعد شبه نظامی و سیاسی فعالیت دارد.
این گروه در ایالت چیاپاس واقع در جنوب مکزیک تأسیس شده‌است. شبکه هیسپان تی وی در مستندی به نام «قیام زاپاتیستا» به معرفی این گروه پرداخته است که یکی از جذاب ترین مستندهای مردم شناختی و اجتماعی است که از این شبکه به روی آنتن رفته است. جالب اینکه کارگردان در این مستند به بهانه بیست و یکمین سالگرد تاسیس این گروه، سعی در نشان دادن روش زندگی این گروه و تاثیری که در زندگی روزمره مردم داشته، «زاپاتیستا» را معرفی کند.
این مستند در ادامه با بیان آن که این گروه الهام بخش و مشوق بسیاری از مبارزات آزادی خواه منطقه بوده است به این واقعیت اشاره می کند که زاپاتیستا، سازمانی مبتنی بر ساختارهای اجتماعی و جوامع بومی است و افکار آنها ناشی از تفکرات کهنشان است. در واقع می توان ردپای تفکران و آیین های اسطوره ای را در بازنمایی این گروه پیدا کرد که به آنها هویت می بخشد. با این حال این گروه واجد ایدئولوژی خاص خود است که می تواند آن را به یک مکتب سیاسی- اجتماعی بدل کند اما با وجود آنکه ایدئولوژی زاپاتیستا را می‌توان سوسیالیزم لیبرتارین دانست که در خیلی از جهات باورهای آنارشیستی و مارکسیستی در آن نمود می‌یابد، اما فعالان زاپاتیستا این ادعا را نمی‌پذیرند.
زاپاتیستا قرارگرفتن در دسته‌بندی‌های سیاسی را رد می‌کند. در عوض به حفظ تمایز عقیدتی خود بر مبنای پایبندی به برخی از باورهای کلیدی مربوط تمدن مایا باور دارند. زاپاتیستا خود را بخشی از جنبش ضد جهانی سازی و ضد نئولیبرالیسم می‌دانند و خواهان کنترل منابع محلی به ویژه زمین به دست بومیان هستند. در واقع آنها خود را یک جنبش مردم نهاد یا فرهنگ نهاد می دانند که در جهت آرمان های بومی خود می کوشند.
دیگو مردوگو، کارگردان این مستند زاپاتیستا را نمونه ای از انسجام، پشتکار، تلاش بی وقفه، مبارزه و دانش جمعی معرفی می کند که بیش از بیست و یک سال از عمرش می گذرد و در تاریخچه شورش های آمریکا ریشه دوانده است. آنچه هم که مخاطب از تماشای این مستند از حیث حسی و عاطفی دریافت می کند همین اراده جمعی و نقش آن در تحولات تاریخی است. جنبش زاپاتیستا، یعنی نئوزاپاتیسم ترکیبی از سنت‌های مایایی با اصول سوسیالیزم لیبرتارین، آنارشیسم و مارکسیسم است. تأثیر تاریخی آنارشیست‌های مکزیکی و سوسیالیست‌های آمریکای لاتین بر جنبش نئوزاپاتیست محرز است. جایگاه فرمانده مارکوس ویژگی‌های مارکسیستی را به این حرکت می‌افزاید.
یکی از شعارهای اصلی زاپاستیتا در هماهنگی کامل با شعار همکاری مشترک قرار دارد: «برای همه، همه چیز. برای خودمان هیچ‌چیز.» زاپاتیستا مخالف جهانی‌سازی اقتصاد است. به عقیده آنها جهانی‌سازی به‌طور جدی و گسترده بر زندگی روستایی و پایه‌های بومی آن همچنین انسان‌های استثمار شده در سراسر جهان تأثیر منفی خواهد گذاشت.
یکی از اصول کلیدی ایدئولوژی زاپاتیستا، تشویق به سیاست‌ورزی به شیوه مشارکتی است که در آن امور از «پایین به بالا» و نه «بالا به پایین» انجام می‌گیرد. زاپاتیستا نظام سیاسی معاصر مکزیک را به قطع ارتباط با مردم و خواسته‌های آنها متهم می‌کند. به باور زاپاتیستا این یک نقص ذاتی این نظام سیاسی است. در مقابل زاپاتیستا خواهان تقویت نظامی است که در آن دموکراسی مشارکتی یا دموکراسی رادیکال از طریق محدودسازی مدت تصدی‌گری مسئولین امور به دو هفته، عدم استفاده از رهبران سازمان‌یافته مشخص و دخالتگری پیوسته مردم در مسیر اتخاذ تصمیمات، ترسیم استراتژی‌ها و دورنماهای حرکت محقق شود. فرمانده مارکوس بارها گفته‌است: «فرمانده واقعی من مردم هستند.»
برای تطبیق با این اصل، زاپاتیستا حزب سیاسی نیست. آنها به دنبال تأسیس دفتر در نقاط مختلف کشور نیستند. چرا که این عمل به ثبیت نظام سیاسی از طریق کسب قدرت از سوی اجزای خود منجر می‌شود. در عوض آنها به دنبال تعریف دوباره و مفهوم‌سازی مجدد نظام سیاسی هستند. مستند «قیام زاپاتیستا» محصوا سال ۲۰۱۶ است و تلاش کرده تا زاپاتیستا را در دو بعد عقیدتی و نظام باورهایش از یک سو و نشان دادن زندگی روزمره و رفتارشناسی عینی به تصویر بکشد. از این رو این مستند را می تواند یک مستند مردمنگارانه دانست که واجد رویکرد شناختی – تاریخی است و به درک بهتر این گروه کمک می کند.
نویسنده : رضا صائمی
