هنوز به بلوغ مدیریتی در منابع آبی نرسیده‌ایم

کارشناسان اعتقاد دارند که ما به‌درستی آب‌های سطحی و زیرزمینی را مدیریت نمی‌کنیم و اگر به آب‌های ژرف دسترسی پیدا کنیم، آن‌ها را از بین خواهیم برد. برخی نیز معتقدند که این منابع آبی متعلق به آیندگان است و برداشت آن‌ها به واسطه شوری زیاد، مقرون به صرفه نیست و تبعات محیط‌زیستی هم به دنبال دارد.

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری ایسکانیوز، آب ژرف در اعماق بیش از ۱۰۰۰ متری کره زمین وجود دارد و یکی از مناطقی که آب ژرف در حال جریان در آنجا، می‌تواند مصرف آشامیدنی داشته باشد محدوده‌های گسل‌هاست.

آنچه که غیرقابل انکار است این که ایران، کشوری کم آب و با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، بنابراین هرجا که اسم منابع آبی به میان می‌آید بهره‌برداری از آن هم در دستور کار مسئولان قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه سیستان و بلوچستان را نخستین محل احداث چاه گمانه برای مطالعه استخراج آب ژرف تجدیدپذیر معرفی کرده‌اند. برداشت از آب‌های غیرتجدیدپذیر، قطعا فرونشت‌ زمین را به همراه خواهد داشت؛ زیرا با برداشت این آب‌ها فشار منفذی کم می‌شود و پدیده فرونشست‌زمین دیر یا زود رخ خواهد داد؛ بنابراین به‌هیچ وجه صلاح نیست از این منابع برداشتی انجام شود، اما استخراج آب‌های گسلی تبعاتی ندارد و منجر به رخداد فرونشست‌ زمین نمی‌شود. ولی نباید آب‌های ژرف فسیلی استخراج شوند، زیرا این منابع آب تجدیدناپذیر هستند و ذخایر فوق استراتژیک کشور به شمار می‌آیند. این آب برای شرایط بسیار بحرانی که در آینده ممکن است نسل بعد با آن روبه‌رو شود، باید حفظ شود. در این باره می توان گفت اکنون با خودخواهی های آبی در حال نابود کردن ذخایر استراتژیک آیندگان هستیم.

با توجه به قرارگیری کشورمان در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارش‌ها در سطح کشور، در مرحله اول نیازمند استفاده و مدیریت صحیح منابع آب‌های سطحی با استفاده از رویکرد حوضه‌ای (حوضه‌های آبریز)، (از طریق آبخیزداری و آبخوانداری، مهار سیلاب‌ها و سدسازی اصولی و جلوگیری از فرسایش و رسوب‌زایی، ترویج فرهنگ صحیح استفاده از منابع آب در بخش‌های شهری و روستایی، صنعتی و به ویژه کشاورزی... هستیم و در مرحله بعد ضرورت دارد، به منابع آب موجود در دشت‌ها و حوضه‌های آبریز، توجه و مدیریت ویژه و کارشناسانه‌ای صورت گیرد. به‌ویژه از حفر چاه‌های غیرمجاز در دشت‌های ممنوعه و بحرانی جلوگیری به‌عمل آورده شود.

حمید چیت‌چیان وزیر سابق وزارت نیرو در این راستا گفته بود که مطالعه آب‌های ژرف مسئله جدیدی است و در کشور ما سابقه نداشته است. اکنون نتیجه مطالعات نشان می‌دهد که در اعماق 1000 متر تا 2000متر منابع آب وجود دارد که با تکنولوژی مشابه حفر چاه‌های عمیق برای استخراج نفت، قابل برداشت است. همچنین چاه‌های عمیق آب در 2دسته‌بندی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر قرار دارند. گونه اول از طریق گسل‌ها تغذیه می‌شود و در صورت عدم استفاده از آن، از طریق منافذ خارج شده و به دریای خزر و خلیج‌فارس می‌رود. در واقع اگر ما از این آب‌ها به اندازه منطقی استفاده کنیم هیچ‌گونه آسیب زیست‌محیطی در پی نخواهد داشت.

در همین راستا هدایت فهمی معاون دفتر کلان آب و آبفای وزارت نیرو، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و فناوری ایسکانیوز، اظهار کرد: آب‌های ژرف از جمله آب‌های زیرزمینی محسوب می‌شوند. آب‌های زیرزمینی را از نظر عمق و توان آب‌زایی به چند گروه تقسیم‌بندی می‌کنند شامل منابع آب‌های ژرف فسیلی، منابع آب ژرف دشت‌ها و منابع آب‌های ژرف گسلی است.

هم‌اکنون 309 دشت در کشور داریم که تهیه مختصات و نقشه مطالعاتی از آنها آسان‌تر است. گروه دوم آب‌های جاری تجدیدپذیر و اعماق زمین است که این آب‌ قابل شرب بوده و از طریق 500 تا 1000متری گسل‌ها منتقل می‌شود و اکتشاف و استخراج آب مشکلی ایجاد نمی‌کند.

فهمی افزود: گروه سوم در طبقات زیرزمینی هستند به آنها آب های فسیلی می گویند که از عمق هزار متری تا دو هزار متری است. معمولا این آبها به دلیل مجاورت با آبهای زیرزمینی امکان آلودگی از منابع مختلف را دارند. معمولا برای اکتشاف آنها از روش‌های ژئوفیزیک استفاده می‌کنند معمولا آب‌ استخراجی شور با کیفیت نامناسب است.

معاون دفتر کلان آب و آبفای وزارت نیرو، با بیان اینکه با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری و بنیاد مستضعفان، نخستین چاه با حفاری به عمق ٢٢٠٠ متری در سیستان و بلوچستان زده شده است، گفت: هم‌اکنون مطالعات دقیق و بررسی‌های میدانی در حال انجام است تا کیفیت واقعی آب مشخص شود.

وی در مورد اینکه آیا استفاده از منابع آب های ژرف، معایب و مضراتی هم خواهد داشت، گفت: ممکن است برخی آب های ژرف در جریان انتقال به سطح زمین، در اثر برخورد با لایه های مختلف زیرین زمین، دچار شوری شده یا با عناصر فلزی سنگین مخلوط شود.

باید این نکته را متذکر شد که برداشت از آب‌های ژرف یا به نوعی آب‌های عمیق باعث نشست زمین می‌شود که این موضوع به دنبال خود اثرات مخربی را برای محیط‌ زیست و زیرساخت‌های اساسی شهری، جاده‌ای غیره به همراه دارد. بنابراین برداشت از این آب‌ها بایستی براساس استانداردهای تدوین شده باشد تا محیط زیست را دچار مخاطره نسازیم.

گفتنی است، آب‌های فسیلی اثرات زیست محیطی و نشست زمین را به همراه دارد. بنابراین در استفاده از آب های زیرزمینی این تفکر را باید در نظر داشت که منابع آبی زیرزمینی منابع استراتژیک هر کشور است. حتما باید دقت لازم را به عمل آورد تا بیشتر از میزان تزریق شوندگی، برداشت نشود.

همچنین مطالعه و استخراج در حوزه آب های ژرف سخت و هزینه‌بر است؛ بنابراین در حد تحقیقات و پژوهش حتما باید در همه این حوزه ها ورود پیدا کرد. از طرفی باید دقت داشت که از جمله مزیت های استفاده از آب های ژرف دانش فنی و مهندسی‌ای است که در داخل کشور بومی سازی شده است و نیازی به واردات در این زمینه نداریم. از سویی این منابع تامین آب، بسیار بزرگ هستند و منبع آب تقریبا خوب و دائمی به شمار می روند.

امروزه شناسایی منابع آبی بسیار پیشرفت کرده است.مخصوصا استفاده از فناوری و تکنولوژی تصاویر ماهواره ای و مطالعات ژئوفیزیک برای شناسایی منابع آب‌های زیرزمینی کمک قابل توجهی می‌کند. بنابراین راه اصلی برای جلوگیری از پیامدها سازگارشدن با کم آبی است. همچنین از مصارف غیرضروری بپرهیزیم و نیازهایمان را به استاندارهای جهانی کاهش دهیم چرا یک راهبرد اساسی برای مدیریت منابع آبی کشور است.

معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین خاطرنشان کرد: کارشناسان ایرانی در بخش آب از نظر علمی، فنی و تکنولوژی جزو سرآمدهای منطقه هستند و حتی آنها وقتی به کشورهای خارجی می روند موقعیت های خیلی برجسته ای پیدا می کنند و صاحب نظر می شوند.

وی تصریح کرد: مشکل ما در ایران این است که بدنه کارشناسی و متخصصان را خیلی مورد توجه و تصمیم گیری قرار نمی دهیم، در حالی که باید به بدنه کارشناسی کشور اعتماد داشته و فضای مناسب برای اظهار نظر بدون ترس برایشان فراهم کرد و آنها را در کارهای اجرایی کشور دخالت داد. در این زمینه یکی از راه هایی که می توان جلوی سوءاستفاده های این‌چنینی را گرفت، این است که کشور باید بدنه کارشناسی خود توجه بیشتری کند.

گفتنی است؛ برخی از کارشناسان به طورکامل مخالف و موافق استفاده از آب ژرف هستند و معتقدند که استخراج این منابع آبی برای کشور در شرایط کنونی بسیار حیاتی است.

همچنین کسانی که مخالف استفاده از این منابع آبی هستند، اعتقاد بر این دارند که ما به‌درستی آب‌های سطحی و زیرزمینی را مدیریت نمی‌کنیم و اگر به آب‌های ژرف دسترسی پیدا کنیم آن‌ها را از بین خواهیم برد. در کنار این موضوع کارشناسان محیط‌زیست نیز معتقدند که این منابع آبی متعلق به آیندگان است و برداشت آن‌ها به واسطه شوری زیاد، مقرون به صرفه نیست و تبعات محیط‌زیستی هم به دنبال دارد.

نکته دیگر این است که کشور ایران هنوز به بلوغ مدیریتی لازم در مدیریت منابع آب نرسیده است. وجود دیدگاه تأمین محور در مدیریت منابع آب، هرازچندگاهی به شکل‌های مختلفی مثل حداکثر کنترل روان‌آب‌ها، طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، شیرین‌سازی و انتقال آب دریا، افزایش عمق بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و… بروز می‌کند؛ که ریشه در دیدگاه‌های فناوری‌محور در مدیریت منابع آب دارد و نشان می‌دهد که برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران از گذشته تاکنون، راه‌حل مشکلات را در به‌کارگیری فناوری و تأمین منابع که راه‌حل‌هایی سخت‌افزاری و البته نمایشی‌تر و سهل‌الوصول است می‌بینند و حرکت به سمت راه‌حل‌های مدیریتی و نرم‌افزاری که مستلزم صرف زمان زیادتر است، کمتر به چشم می‌خورد.

حبیبه رحیمیان

انتهای پیام/

کد خبر: 992906

وب گردی

وب گردی