به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، «حدود ۵۳ هزار و ۷۰۰ نفر از دانشجویان ایرانی در خارج از کشور تحصیل می‌کنند که تنها ۰.۵ (نیم) درصد در دانشگاه‌های برتر دنیا مشغول به تحصیل بوده و مابقی در دانشگاه‌های متوسط و حتی ضعیف به تحصیل مشغول هستند.» این آمار را بهرام صلواتی، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات جمعیتی وزارت علوم و مدیر برنامه پژوهشی مهاجرت در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف، روز 3 بهمن‌ماه سال جاری در گفت‌وگو با ایلنا اعلام کرد؛ آماری عجیب و حتی تکان دهنده که نشان می دهد برخلاف تصور عموم، تحصیل در خارج از کشور لزوما به معنای افزایش سطح کیفی آموزشی و مهارتی فرد نیست.
* همه دانشگاه‌های دنیا از ایران بهتر هستند؟!
غالب مردم فکر می کنند هر دانشگاهی در خارج از کشور بهتر از دانشگاه های ایران است؛ تصوری که باید تصحیح شود. البته به طور حتم تمام دانشگاه های داخل کشور کیفیت بالایی ندارند؛ اما تعداد زیادی از دانشگاه های ایران در سطح کیفی خوبی قرار داشته و از استانداردهای لازم، برخوردار هستند. دانشگاه هایی مثل تهران، صنعتی شریف، پلی تکنیک، علم و صنعت و عموما دانشگاه های پایتخت، دانشگاه های معتبری محسوب شده و در خارج از کشور هم از مقبولیتی نسبی برخوردارند.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری چند سالی است سیستم رتبه بندی دانشگاهی راه اندازی کرده و دیگر مدارک تمام دانشجویانی که از خارج کشور، فارغ التحصیل می شوند، در هر دانشگاه ایرانی مورد تأیید نیست. در واقع بسیاری از دانشگاه های خارج کشور، در سیستم وزارت علوم از جایگاه کیفی لازم برخوردار نیستند و حتی رشته به رشته، شرایط متفاوت است. به طور مثال دانشگاه تهران در بسیاری از رشته ها، دانشگاهی مادر محسوب شده و استانداردها را دارد و دانشگاه های خارجی هم فقط در بعضی از رشته ها، رتبه و جایگاه رفیعی را دارند .
* کمتر از یک درصد دانشجویان ایرانی در 10 دانشگاه برتر دنیا درس می‌خوانند
مدیر برنامه پژوهشی مهاجرت در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف در این باره به ایسکانیوز، گفت: «تحقیقی در سال 2018 انجام داده‌ایم که در سال 2019 به‌روز رسانی خواهد شد؛ تحت عنوان «جابه‌جایی بین المللی دانشجویان و تحصیل‌کردگان ایران و جهان». در صفحه 64 کتاب، سهم دانشجویان ایرانی در دانشگاه های برتر آمریکا بررسی شده است. همان طور که می دانید 10 دانشگاه نخست دنیا در آمریکا قرار دارند. دانشجویان ایرانی که طی 5 سال از 2011 تا 2016 از کشور خارج شده و در دانشگاه های آمریکا، ثبت نام کرده اند را با بقیه کشورهای «دانشجو فرست» دنیا مقایسه و سهم حضور دانشجویان ایرانی در 10 دانشگاه برتر دنیا به کل دانشجویان ایرانی را محاسبه کرده ایم. به طور میانگین بیش از 50 هزار و کمتر از 55 هزار دانشجوی ایرانی در چند سال اخیر، خارج از کشور در حال تحصیل بوده اند. این آمار سال گذشته میلادی (2018) 53 هزار و 670 دانشجو بوده که نشان می دهد کمتر از یک درصد این تعداد، در 10 دانشگاه برتر دنیا درس می خوانند.»
وی ادامه داد: «منابع آمار ما بین المللی است. شاخص دیگری هم در نظر گرفتیم که سهم دانشجویان کشورهای مختلف از دانشجویان بین المللی 10 دانشگاه برتر دنیا را مشخص می کرد. به طور مثال بررسی کردیم در دانشگاه MIT آمریکا چند دانشجوی بین المللی درس می خوانند و ایران چه مقدار سهم دارد. البته کشورهایی مثل استرالیا و انگلستان، انگلیسی زبان هستند و تسلط بر زبان انگلیسی بر پذیرش در دانشگاه های خوب دنیا، تأثیر زیادی دارد. همچنین ایران، برنامه «Exchange» (تبادل دانشجو) ندارد که این موضوع هم روی شانس ورود دانشجویان ما به دانشگاه های برتر دنیا تأثیر منفی می گذارد. در مجموع معیار شایستگی فردی و سوابق علمی و پژوهشی در جذب دانشجو بسیار تأثیرگذار است.»
* آمار رسمی از دانشجویان خارج کشور نداریم
طبق آمار، نزدیک به 0.8 (هشت دهم درصد) از کل دانشجویان بین المللی ایران در دانشگاه های منتخب تحصیل کرده اند. به عنوان نمونه، اگر بخواهیم سهم دانشجویان چینی و هندی از دانشجویان بین المللی را در نظر بگیریم، حدود 30 درصد از دانشجویان بین المللی در دانشگاه های خوب را تشکیل می دهند که البته به خاطر جمعیت بالای کشورهای آنهاست. در واقع ایران، بازیگر کلیدی و مهمی در این حوزه به شمار نمی رود.
دکتر صلواتی با اشاره به نبود آمار رسمی از دانشجویان محصل در خارج از کشور، گفت: «آمار خروج دانشجویان از کشور وجود ندارد یا اگر هم جمع آوری شده، منتشر نمی شود، به همین خاطر مجبوریم به آمار و ارقام خارج از کشور استناد کنیم. طبق آماری که ما به آن دسترسی پیدا کرده ایم، میزان 2 درصد از کل دانشجویان ایرانی که در سال 1999 خارج از کشور بودند، به نزدیک یک درصد رسیده است. ما 5 میلیون دانشجو در 15 سال اخیر داشته ایم و آموزش عالی ما رشد زیادی کرده؛ اما اگر در حال حاضر، 50 هزار نفر را خارج از کشور در نظر بگیریم، یک درصد از این تعداد در دانشگاه های خوب درس می خوانند. متأسفانه تصوری وجود دارد که تمام دانشگاه های خارج از کشور، کیفیت خیلی خوبی دارند و به همین خاطر است که نخبگان ما از ایران می روند. ما سعی کردیم سهمی از دانشجویان را در دانشگاه های برتر مشخص کنیم تا آمار دقیقی به دست بیاید.»
* دانشگاه‌های خارجی، میانبری به داخل
تعداد قابل توجهی از جمعیت دانشجوی ایرانی برای ادامه تحصیل به هندوستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان می روند و بعد از چند سال به ایران باز می گردند؛ خوشحال از این که مدرک خود را در دانشگاهی غیر ایرانی گرفته اند، چرا که اعتقاد دارند هر دانشگاهی خارج از مرزهای کشور، کیفیت آموزشی بالاتری نسبت به مراکز آموزش عالی داخل کشور دارد. از طرف دیگر جوانان علاقمند به ادامه تحصیل وقتی در کشور موفق به قبولی در رشته مورد نظر خود نمی شدند، به کشور دیگری رفته و در رشته مذکور ثبت نام می کردند، سپس به ایران برگشته و با تطبیق واحد، تحصیل خود را در ایران و گاهی در دانشگاه های خوب ادامه می دادند. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای حل این مشکل، تصمیم گرفت آیین نامه هایی وضع کند.
در گذشته، آیین نامه ای بود که به دانشجو اجازه می داد دو یا سه ترم در رشته پزشکی در خارج از کشور درس بخواند و بعد از بازگشت، در یکی از رشته های پزشکی هم‌ارز، معادل سازی کند و در سیستم آموزش عالی ایران مشغول به تحصیل شود. دکتر صلواتی در این باره خاطرنشان کرد: «استانداردهای سیستم آموزش پزشکی ما در دنیا رتبه بالایی دارد. من در یک کنفرانس با محققی استرالیایی صحبت کردم؛ مثلا دانشجویان افغانستانی که می خواهند به استرالیا بروند و رشته پزشکی بخوانند، باید تمام درس هایی که خوانده اند را دوباره پاس کنند ولی 90 درصد درس هایی که دانشجویان ایرانی پاس کرده اند، پذیرفته می شود. دانشگاه های ایرانی در بعضی از رشته ها واقعا از استاندارد و کیفیت بسیار خوبی برخوردارند.»
* تحصیل در خارج، چند دَه برابر دانشگاه آزاد
دانشگاه آزاد اسلامی بیش از 400 واحد در سراسر کشور تأسیس کرده و تعدادی از این واحدهای دانشگاهی، کیفیت آموزشی قابل قبول و حتی سطح بالایی دارند. دانشگاه آزاد نه تنها شانه به شانه دانشگاه های سطح یک حرکت کرده بلکه در برخی موارد و بنا بر آمارهای معتبر، از دانشگاه های دولتی پیشی گرفته است. در نظام رتبه بندی 2018 «سایمگو»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات توانست از دانشگاه هایی مانند دانشگاه شهید بهشتی (رتبه 20 ایران)، دانشگاه اصفهان (رتبه 21 ایران) و دانشگاه بوعلی سینا (رتبه 24 ایران) بالاتر بایستد و رتبه 15 کشور را در میان دانشگاه های کشور به خود اختصاص دهد.
همچنین دانشگاه آزاد واحد قزوین پرافتخارترین تیم ایرانی در عرصه رباتیک محسوب می شود که در مسابقات «روبوکاپ» 2018 کانادا هم مقام قهرمانی را در سه رشته به خود اختصاص داد. دانشکده دندان‌پرشکی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران نیز بنا بر نظام رتبه بندی «شانگهای» در سال 2018 در جمع برترین های جهان و با فاصله بسیار کمی نسبت به دانشگاه تهران در جایگاه دوم کشوری قرار گرفت. با این وجود جمعیت قابل توجهی از علاقمندان به ادامه تحصیل ترجیح می دهند دانشگاهی با هر کیفیتی در خارج از ایران را انتخاب کنند.
* ارز نیمایی، کمک یا اسراف؟
در حال حاضر با توجه به نوسان قیمت ارز، تحصیل در دانشگاه های اروپای شرقی و حتی آسیایی چند دَه برابر شهریه دانشگاه آزاد تمام می شود. به این مبلغ باید هزینه های زندگی در فراسوی مرزهای ایران را هم اضافه کرد. البته دولت در مقطعی تصمیم گرفت به دانشجویان خارج از کشور، ارز نیمایی پرداخت کند؛ اتفاقی که انتقادات زیادی را به دنبال داشت و بسیاری لب به اعتراض باز کردند چرا که معتقد بودند در شرایط فعلی کشور و مشکلات متعدد در تأمین کالاهای ضروری مردم، نباید مقدار زیادی ارز را به راحتی از کشور خارج کرد.
عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی کشور وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این باره به ایسکانیوز، گفت: «تا سال گذشته وضعیت ادامه تحصیل در خارج از کشور، نرمال و در برخی از رشته ها حتی به‌صرفه بود؛ اما رشد قیمت ها سبب شد شرایط تغییر کند. علاوه بر هزینه تحصیل باید رفت و آمد، خوراک و محل اسکان را نیز در نظر گرفت. همچنین باید توجه کنیم در دانشگاه های خارجی مخصوصا در رشته های پزشکی، بورس تحصیلی بسیار کم است، یعنی به ندرت اتفاق می افتد دانشجویانی موفق به دریافت بورسیه شده و از پرداخت هزینه تحصیل معاف شود. به طور مثال رشته پزشکی، یکی از گران ترین رشته های دانشگاهی به شمار می رود و تحصیل در این رشته نیازمند صرف هزینه بسیار زیادی است.»
صلواتی ادامه داد: «به اعتقاد من، دولت اقدام معقولانه ای انجام داد چون شوکی که به دانشجویان و خانواده آنها وارد شد، بسیار شدید بود. تا سال گذشته -درست یا نادرست- بازار ورود و خروج دانشجو به خارج از کشور را داشتیم، یعنی دانشجویان در خارج از کشور تحصیل کرده، برمی گشتند و در همان رشته یا رشته های دیگر مشغول می شدند و در حقیقت قشری در حال رفت و آمد بودند. شوک ارزی، فشار مالی سنگینی به خانواده ها وارد آورد. دولت ابتدا کمک ها را قطع کرد ولی بعد با ارز نیمایی به کمک خانواده ها آمد و متعاقبا تعدیل هایی را در نظر گرفت تا از دوره گذار عبور کند. همچنین آیین نامه ای از سوی وزارت بهداشت تدوین شد مبنی بر این که هر دانشجویی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت، نباید تا پایان دوران تحصیل به ایران برگردد.»
* معضلی به نام میل به مهاجرت
از طرفی آخرین آمار یونسکو در خصوص مهاجرت دانشجویان ایرانی به آمریکا و کانادا و نرخ مهاجرت نشان می‌دهد، نرخ رشد مهاجرت به آمریکا به صورت کلی کل کاهش پیدا کرده و به دلیل منع مسافرتی اعلام شده از سوی دونالد ترامپ (رئیس جمهوری ایالات متحده)، آمریکا دیگر مقصد اول دانشجویان مهاجر نیست. آمار مهاجرت به آمریکا در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۲ هزار و ۶۴۳ نفر بوده، اما حالا به ۱۲ هزار و ۷۰۰ نفر افزایش پیدا کرده ولی در مجموع با کاهش روبرو بوده است. همچنین در حال حاضر مقصد اول مهاجرت دانشجویان ایرانی، کشورهایی مثل کانادا و آلمان هستند و این کشورها به نوعی جایگزین آمریکا شده‌اند.
همان طور که پیش تر گفته شد آمار دقیقی در خصوص مهاجرت دانشجویان دانشگاه های سطح یک کشور از جمله دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه تهران به خارج از کشور وجود ندارد، اما هیأت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی کشور وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، آمار دانشجویانی که در دانشگاه‌های تراز اول جهان تحصیل می‌کنند را به طور دقیق استخراج کرده است. بر این اساس، کشورهایی مانند استرالیا، انگلستان، کره جنوبی، فلسطین اشغالی، چین، هند، ترکیه، فرانسه و آلمان، بیشترین دانشجویان مهاجر ایرانی را به خود اختصاص داده اند.
انتهای پیام/
