به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ بحران آب کیپتاون شباهتهای قابل توجهی با وضعیت تهران دارد: هر ۲ شهر جمعیت بالایی دارند که در دهههای اخیر رشد قابل توجهی کرده است، هر ۲ به شدت به منابع آب سطحی وابستهاند و با کاهش بارش و خشکسالیهای متوالی مواجه شدهاند، و هر ۲ با چالشهای مدیریتی و نابرابری در دسترسی به آب روبهرو هستند. این شباهتها باعث شده تجربه کیپتاون در ترکیب سیاستهای کاهش مصرف، آگاهیرسانی عمومی، تعرفههای پلکانی و توسعه منابع جایگزین، الگویی قابل توجه برای مدیریت بحران آب در تهران باشد.
کیپ تاون در آفریقای جنوبی شهری است که در یک دوره چند ساله با کمبود شدید آب مواجه شد؛ سطح آب سدهای آن از سال ۲۰۱۵ شروع به کاهش کرد و بحران آب در میانه سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ به اوج رسید، زمانی که آب سدها بین ۱۴ تا ۲۹ درصد ظرفیت کل نوسان داشت.
در اواخر ۲۰۱۷، نخستین اشارهها به برنامهای با عنوان «روز صفر» مطرح شد؛ اصطلاحی که به روزی اشاره داشت که سطح آب سدهای اصلی تأمینکننده شهر به زیر ۱۳/۵ درصد برسد. روز صفر به عنوان مرحلهای از بحران آب مطرح شد که در آن، بخش عمده آبرسانی شهری قطع میشد و تصور میشد که ساکنان باید برای دریافت سهمیه روزانه خود در صف بایستند. اگر این اتفاق رخ میداد، کیپتاون نخستین شهر بزرگ جهان میشد که آب شهریاش تمام میشود. بحران آب کیپتاون همزمان با خشکسالی استان «ایسترن کیپ» نیز رخ داد که منطقهای جداگانه در نزدیکی کیپتاون است.
شهرداری کیپتاون برای کاهش مصرف، محدودیتهای قابل توجهی اعمال کرد که مصرف روزانه را به کمتر از نصف رساند؛ تا حدود ۵۰۰ میلیون لیتر در روز در مارس ۲۰۱۸. کاهش مصرف باعث شد شهر تاریخ احتمالی «روز صفر» را به تعویق بیندازد. بارشهای قوی از ژوئن ۲۰۱۸ نیز موجب ترمیم ذخایر سدها شد. در سپتامبر ۲۰۱۸، با رسیدن سطح آب سدها به حدود ۷۰ درصد، شهر محدودیتها را کاهش داد و اعلام کرد که بدترین بخش بحران سپری شده است. بارشهای مناسب در سال ۲۰۲۰ عملاً خشکسالی را پایان داد و سطح سدها را به ۹۵ درصد رساند.
گفتنی است که منطقه کیپتاون دارای اقلیم مدیترانهای با تابستانهای گرم و خشک و بارش زمستانی است. سامانه تأمین آب وسترن کیپ تقریباً به طور کامل بر بارش باران متکی است و این آب در ۶ سد بزرگ در مناطق کوهستانی ذخیره میشود. سدها با بارش ماههای سرد (مه تا اوت) پر میشوند و در ماههای خشک (نوامبر تا آوریل) که مصرف شهری و آبیاری کشاورزی افزایش مییابد، سطح آنها کاهش مییابد.
مصرف شهری و کشاورزی به ترتیب حدود ۷۰ و ۳۰ درصد از آب سیستم را مصرف میکنند. در دوران پساآپارتاید (دورهای که حکومت مبتنی بر تفکیک نژادی پایان یافت و نلسون ماندلا به عنوان نخستین رئیسجمهور منتخب آزاد از تبعیض نژادی روی کار آمد)، شهرداری ساختار تعرفهای پلکانی را برای قیمتگذاری آب اعمال کرد تا با افزایش تعرفه برای مصرفکنندگان پرمصرف، استفاده بیش از حد را جریمه کند، در حالی که تعرفه بلوک اول تقریباً صفر بود تا دسترسی برابر برای همگان تضمین شود. خانوارهای کمدرآمد با انشعاب رسمی آب، ماهانه ۶ هزار لیتر آب رایگان دریافت میکنند و فقط برای مصرف بالاتر هزینه میپردازند.
سکونتگاههای غیررسمی دارای شیرهای آب مشترک و سرویسهای بهداشتی عمومی هستند. کشاورزان نیز کنتورهای اندازهگیری دارند و توسط انجمنهای آبیاری و انجمنهای کاربران آب نظارت میشوند. برخی کشاورزان از طرحهای توزیع اشتراکی آب و مخازن ذخیره و چاههای خصوصی استفاده میکنند. شهرداری اعلام کرده است که از فروش آب سود نمیبرد و قیمتگذاری بر اساس توازن میان کارآمدی، عدالت و بازگشت هزینه طراحی شده است.
در سال ۲۰۱۵، شهرداری کیپتاون یک جایزه معتبر جهانی برای مدیریت تقاضا و صرفهجویی در آب دریافت کرد. این شهر توانسته بود تلفات آب ناشی از نشتیها را به ۱۴ درصد برساند (میانگین ملی ۳۵ درصد). مقررات ساختوساز نیز نصب تجهیزات کممصرف تائید شده را برای ساختمانهای جدید الزامی میکرد.
پس از بارشهای مناسب در ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، خشکسالی از ۲۰۱۵ در کیپ تاون آغاز شد. اولین سال از سه سال زمستان کمبارش، احتمالاً تحت تأثیر النینو و شاید تغییرات اقلیمی بود. سطح سدها از ۷۱/۹ درصد در ۲۰۱۴ به ۵۰ درصد در ۲۰۱۵ کاهش یافت. سطح محدودیتها به تدریج افزایش یافت و از سطح ۲ به سطح سه رسید.
در سال ۲۰۱۷، سطح محدودیتها تا سطح چهار افزایش یافت و مصرف آب در فضای باز ممنوع شد. ۲۰۱۷ کمبارشترین سال از زمان شروع ثبت دادههای بارش در ۱۹۳۳ بود. تا اکتبر ۲۰۱۷، شهر تخمین زد تنها پنج ماه تا خالی شدن سدها باقی مانده است. برنامه اضطراری آب با چند مرحله تدوین شد: کاهش شدید فشار شبکه، قطع آب پس از «روز صفر»، و در نهایت احتمال ناتوانی کامل سیستم در تأمین آب.
در ژانویه ۲۰۱۸، محدودیتها به سطح ۶ و سپس ۶B رسید (۵۰ لیتر در روز برای هر نفر). اعلام شد که اگر سدها به ۱۳/۵ درصد برسند، «روز صفر» آغاز خواهد شد؛ یعنی شبکه آب قطع میشود و مردم باید از ۱۴۹ نقطه مشخص روزانه ۲۵ لیتر دریافت کنند. پیشبینی شد روز صفر در آوریل ۲۰۱۸ اتفاق بیفتد، اما کاهش مصرف و بارشهای زمستانی آن را عقب انداختند. تا ژوئن، «روز صفر» نامحدود تعلیق شد. در سپتامبر، با رسیدن سدها به ۷۰ درصد، محدودیتها کاهش یافت.
دلایل بحران آب در کیپتاون چه بود؟
۱. خشکسالی شدید
خشکسالی ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ بسیار فراتر از الگوهای پیشبینیشده بود. دانشگاه کیپتاون نشان داد این سه سال کمبارش یک رویداد «بسیار نادر» بوده و احتمال آماری آن حدود یکبار در ۳۰۰ سال است. تغییرات اقلیمی، جابهجایی بادهای غربی، افزایش فشار اقیانوس اطلس جنوبی و افزایش دما در بروز این خشکسالی نقش داشتند.
۲. افزایش بلندمدت تقاضا و محدود بودن عرضه
جمعیت کیپتاون از ۲/۴ میلیون نفر در ۱۹۹۵ به ۴/۱ میلیون در ۲۰۱۵ رسید (۷۱ درصد رشد). اما ظرفیت سدها فقط ۱۷ درصد افزایش یافت. همچنین آب مورد نیاز غیرمستقیم (برای تولید غذا و کالا) اغلب در مدلها دستکم گرفته میشود.
گونههای گیاهی مهاجم در حوزه آبگیر سدها نیز سالانه حدود ۳۰ میلیون مترمکعب از آب مورد نیاز شهر را مصرف میکنند. دما نیز طی ۱۰۰ سال گذشته یک درجه افزایش یافته و انتظار میرود طی ۱۰ سال آینده ۲۵ صدم درجه دیگر بالا برود.
۳. ناکارآمدی دولت
مسئولیت آب میان دولت محلی، استانی و ملی تقسیم شده است. کشمکش سیاسی میان حزب حاکم و حزب مخالف مانع تصمیمگیری و سرمایهگذاری شد. وزارت آب، درخواست استان برای دریافت ۳۵ میلیون رَند (واحد پول آفریقای جنوبی) بودجه را رد کرد که آن را به بدهی و فساد گسترده نسبت میدهند.
شهرداری نیز برای کندی در توسعه پروژههای نمکزدایی و مدیریت بحران مورد انتقاد قرار گرفت. در ژانویه ۲۰۱۸، پس از گزارش تند درباره سوءمدیریت، مدیر بحران آب برکنار شد.
چگونه کیپتاون از «روز صفر» جلوگیری کرد
پشت شدیدترین کمبود آب کیپتاون در سالهای ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، داستان الهامبخشی قرار دارد؛ اینکه چگونه یک کمپین اقناعی تحت عنوان «روز صفر» توانست مردم را متحد کند تا آب را صرفهجویی کنند. پریا ردی، مدیر ارتباطات شهر کیپتاون که هدایت این کمپین را برعهده داشت، میگوید: حتی پیش از این بحران کمبود آب، ما به مدت چند سال با محدودیتهایی در مصرف آب روبهرو بودیم. در اواخر سال ۲۰۱۶ به ما گفته شد که وضعیت ذخایر آب شهر خوب نیست. مدتی بود که بارندگی نداشتیم. در پشت صحنه، مهندسان ما و کارشناسان بخش آب سخت کار میکردند تا برنامههای اضطراری برای مدیریت منابع آب داشته باشیم. تا ژوئن ۲۰۱۷، از مردم خواسته بودیم که مصرف آب خود را به حدود ۱۰۰ لیتر برای هر نفر در روز کاهش دهند.
در اوج بحران کمبود آب، سطح آب سدها تنها به ۹/۸ درصد ظرفیت قابلاستفاده خود رسیده بود. این نقطه بحرانی زمانی بود که فهمیدیم اگر مصرف آب را بهشدت کاهش ندهیم، دیگر یک قطره آب هم از شیر آب بیرون نخواهد آمد.
به گفته او، فراتر از اقداماتی مانند تعمیر نشتیها یا نصب ابزارهای مدیریت مصرف در منازل، ارتباطات نقش مهمی در تشویق افراد و کسبوکارها به کاهش مصرف داشت. کمپین «روز صفر» را از ژانویه تا دسامبر ۲۰۱۸ اجرا کردیم تا مردم را به کاهش جدی مصرف آب ترغیب کنیم. در زمان آغاز کمپین، مصرف آب به ۵۰ لیتر برای هر نفر در روز محدود شده بود.
پریا ردی در مورد انتخاب نام روز صفر میگوید: این عبارت را همکاران ما در بخش آب برای توصیف وضعیت به کار میبردند. با اقتصاددانان، دانشگاهیان و متخصصان ارتباطات مشورت کردیم. توصیه شد که استفاده از عبارت «روز صفر» میتواند به شکل مؤثری نشان دهد که شرایط چقدر وخیم است. ابتدا با این عبارت راحت نبودم؛ چون این طور بهنظر میرسید که هیچ آبی باقی نخواهد ماند، در حالی که چنین نبود. قرار نبود آب به طور کامل تمام شود؛ بلکه احتمال داشت آب از شیرهای خانگی نیاید، اما در نقاط توزیع عمومی، مردم هنوز میتوانستند آب برداشت کنند. وقتی کمپین را راهاندازی کردیم، «روز صفر» به معنای روزی بود که آب از شیرهای خانگی قطع میشود—نه روزی که هیچ آبی وجود ندارد.
رویکرد کیپتاون به امنیت آب چیست؟
کیپتاون با تنوعبخشی به منابع آب و معرفی فناوریهای پیشرفته برای بازیافت و شیرینسازی آب دریا، در مسیر امنیت آبی حرکت میکند. برنامه جدید آب شهری هدف دارد تا تا سال ۲۰۴۰، روزانه ۳۰۰ میلیون لیتر به عرضه آب اضافه کند؛ از طریق بازیافت آب، شیرینسازی آب دریا، حذف گونههای گیاهی مهاجم و بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی. مشارکت شهروندان نیز بخش حیاتی این برنامه است تا تابآوری آب شهر تقویت شود.
واکنشها به بحران آب
تلاشهایی برای افزایش عرضه و کاهش تقاضای آب در سیستم تأمین آب کیپ غربی صورت گرفت. بسیاری از افراد و کسبوکارها سعی کردند وابستگی خود به سیستم آب شهری را کاهش دهند تا منابع آب خود را حفظ کنند. بحران آب باعث شد تحقیقات و سرمایهگذاری در سیستمهای جایگزین آب انجام شود که در نهایت میتواند از وقوع کمآبی شدید در سایر شهرها جلوگیری کند. این بحران همچنین ضرورت برنامهریزی بلندمدت را در شهری که تغییرات اقلیمی چالشهای فنی، حقوقی و نهادی تأمین آب را در سطوح بالای نابرابری تشدید میکند، آشکار ساخت. ترکیب تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت در مناطق شهری به این معنی است که سایر شهرها نیز ممکن است با خشکسالیهای شدید مشابه مواجه شوند و نیاز به بررسی روشهای جایگزین تأمین آب داشته باشند.
افزایش عرضه آب
شهر کیپتاون تلاشهای قابل توجهی برای افزایش عرضه آب انجام داد. اقدامات کلیدی شامل موارد زیر بود:
- خرید روزانه هفت میلیون لیتر آب از مخازن دیگر.
- راهاندازی سه تصفیهخانه کوچک موقت شیرینسازی آب دریا (۲ تصفیهخانه با ظرفیت هفت میلیون لیتر در روز و یک تصفیهخانه با ظرفیت ۲ میلیون لیتر در روز)
- پروژه بازیافت آب .
این پروژهها قرار بود بین فوریه و ژوئیه ۲۰۱۸ روزانه ۱۴۴ میلیون لیتر آب اضافی تولید کنند. با این حال، بسیاری از این پروژهها با چالشهای لجستیکی مواجه شدند و از برنامه عقب بودند. به طور مثال، تصفیهخانههای شیرینسازی آب گران و پیچیده هستند؛ بهویژه، احداث یک تصفیهخانه حدود یک میلیارد دلار آمریکا هزینه داشت که یکسوم بودجه کل شهر بود و فرآیند تأمین این امکانات خارج از اختیارات قانونی شهر بود. برنامههای تصفیهخانههای آب دریا در نهایت کنار گذاشته شد، زیرا هزینه هر واحد آب بیش از حد بالا بود.
مدیریت تقاضای آب شهری
محدودیت مصرف آب شخصی در طول بحران به طور مداوم کاهش یافت، با حداقل ۵۰ لیتر در روز برای هر نفر از اول فوریه ۲۰۱۸. این میزان فقط یکسوم متوسط مصرف روزانه ۱۵۰ لیتری در بریتانیا و یکششم متوسط مصرف در آمریکا است. از شهروندان خواسته شد بعد از ادرار توالت را نکشند، بعد از اجابت مزاج از آب باران یا آب خاکستری استفاده کنند و مدت و دفعات دوش گرفتن را کاهش دهند. برای صرفهجویی در آب، ژل ضدعفونیکننده دست در ادارات و ساختمانهای عمومی ارائه شد تا جایگزین شستشوی معمولی دست شود. برخی کافهها از لیوانها و بشقابهای پلاستیکی و کاغذی استفاده کردند تا شستشو کاهش یابد. استفاده از آب شهری برای پر کردن استخرها، آبیاری چمن یا شستوشوی سطوح ممنوع شد. تخمین زده میشود حدود ۵۰ درصد خانوارها به محدودیتهای آب پایبند بودند.
اقدامات اطمینان از رعایت محدودیتها
مسئولان با ایجاد نقشه آنلاین با نقاط سبز نشاندهنده خانههایی که در صرفهجویی موفق بودند، به خوبی توانستند مردم را به صرفهجویی تشویق کنند. همچنین مسئولان شهری از محلهها بازدید میکردند و با بلندگو به مصرفکنندگان پرمصرف هشدار میدادند و حتی اسامی پرمصرفترین کاربران آب را منتشر میکردند.
افزایش تعرفههای آب
مسئولان شهر همچنین تعرفههای آب را بهویژه برای کسانی که مقادیر زیادی آب مصرف میکردند، افزایش داد. در بالاترین نرخها، استفاده بیش از ۳۵ هزار لیتر در ماه ۵۴ دلار برای هر هزار لیتر هزینه داشت. طبق گزارش «واتر اوتلوک ۲۰۰۸»، تقاضای متوسط آب از فوریه ۲۰۱۷ تا فوریه ۲۰۱۸ حدود ۴۵ درصد کاهش یافت که یکی از دلایل افزایش تعرفهها بود.
تحقیقات و سیاستگذاری قیمتگذاری
تحقیقات نشان داد استفاده از سیاست قیمتگذاری بهعنوان ابزاری برای تخصیص بهینه آب مؤثر است. تغییر از نرخ ثابت به قیمتگذاری حجمی برای مصرفکنندگان خانگی منجر به کاهش پایدار مصرف آب خانگی شد. تعرفههای آب بهویژه برای کاهش تقاضای غیرضروری مؤثرند، زیرا این نوع تقاضا حساس به قیمت است و با افزایش قیمت کاهش بیشتری دارد.
تأمین آب جایگزین
هشدارهای روز صفر باعث شد بسیاری از افراد و کسبوکارها به دنبال منابع آب جایگزین باشند. بسیاری از ساکنان با ظروف پلاستیکی آب را از چشمهها و جویبارهای طبیعی جمعآوری کردند، که باعث ایجاد صفهای طولانی و حتی درگیری شد و شهر امنیت مکانهای پرطرفدار را افزایش داد.
راهکارهای نوآورانهتر شامل نصب مخازن جمعآوری آب باران و حفر چاههای خصوصی بود. هزینه نهایی استفاده از آب از این منابع نزدیک صفر است، بنابراین خانوادهها و کسبوکارها میتوانند نیازهای غیرقابل کاهش خود را از این منابع جایگزین تأمین کنند و استفاده از آب شهری را کاهش دهند.
با این حال، این موضوع پیامدهای منفی بلندمدت برای امنیت آب و سیستم آب شهری دارد؛ اولاً توانایی شهر در استفاده از سیاست تعرفهها برای تنظیم مصرف منابع مشترک کاهش مییابد و ثانیاً، با توجه به اهمیت تأمین مالی متقابل کاربران کممصرف توسط کاربران پرمصرف، نگرانیهای مالی برای سیستم آب ایجاد میشود. تغییرات بیشتر در مقررات محلی ممکن است لازم باشد تا خانوارهای متمول و بخش خصوصی بتوانند در بهبود خدمات آب مشارکت کنند.
کشاورزی با بهرهوری آب بالا
این بحران موجب تحقیقات و پذیرش روشهای کشاورزی با مصرف آب کمتر شد. کشاورزان از فناوریهای دقیق کشاورزی برای بهبود مدیریت آب استفاده کردند. محققان دانشگاه کیپتاون در حال بررسی صفات گیاهان وحشی هستند که با آب کم رشد میکنند تا بتوان این صفات را در محصولات غذایی با روشهای اصلاح نباتی و بیوتکنولوژی بهکار برد. دیگر دانشمندان متابولیسم گیاهان را مطالعه میکنند تا دریابند چگونه در فتوسنتز آب کمتری مصرف میکنند و در خشکسالیهای طولانی زنده میمانند. جالب است که علیرغم داشتن بزرگترین اراضی تحت آبیاری، استان کیپ غربی کمترین مصرف آب و مؤثرترین بهرهوری را دارد.
کمپین صرفهجویی آب در مدارس
در نیمه دوم ۲۰۱۷، کمپینی برای صرفهجویی در آب و تغییر رفتار در مدارس آغاز شد. هدف صرفهجویی در مصرف آب مدارس و افزایش آگاهی کودکان بود تا پیام را به خانههایشان منتقل کنند. این کمپین به صورت همکاری بین دانشگاهها، شبکههای رادیویی و با حمایت ۹۳ شرکت انجام شد و ۳۵۸ مدرسه را تحت پوشش قرار داد.
مرحله اول کمپین شامل نصب کنتور هوشمند و یک عملیات سریع نگهداری در هر مدرسه بود. سپس کمپین تغییر رفتار با تقسیم مدارس به سه گروه اجرا شد: گروه کنترل که بیشتر بیاطلاع ماند، گروهی که تنها کارکنان اطلاعات دریافت کردند، و گروهی که کارکنان و دانشآموزان در مسابقه مشارکت کردند. نتایج کاهش چشمگیر مصرف، با کاهش حداقل جریان شبانه ۲۸ درصد و صرفهجویی اضافی ۱۵ درصد تا ۲۶ درصد را نشان داد. مدارس فقیرتر حدود ۵۰ درصد بهرهوری آب داشتند، در حالی که مدارس مرفهتر نزدیک به ۸۰ درصد بهرهوری داشتند.
نابرابریهای توزیع آب
بحران آب نابرابریهای توزیع آب در کیپتاون را آشکار کرد. اگرچه یکپنجم جمعیت در محلههای غیررسمی زندگی میکنند، تنها ۳/۶ درصد از تأمین آب استان در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به این محلهها اختصاص یافت. خانوارهایی که به شیرهای مشترک وابستهاند آب کمتری مصرف میکنند، بنابراین تغییر سبک زندگی قابل توجهی در طول بحران آب نداشتند. سازمان Human Rights Watch از دولت خواست تا حقوق اساسی را در مرکز راهحل پایدار قرار دهد و تخصیص آب را براساس نیازهای حیاتی اولویتبندی کند.
انتهای پیام/
نظر شما