به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، تولید مقاله رتبه علمی کشور را ارتقا میدهد؛ اما استفاده از آن در صنعت و جامعه، باعث پیشرفت کشور میشود. در سالهایی که کشورها رقابت فزایندهای بر سر علم، فناوری و نوآوری داشتهاند، تنها «تولید مقاله» دیگر معیار کافی برای اندازهگیری موفقیت علمی نیست. آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، اثرگذاری پژوهش، یعنی انتقال دانش به صنعت، جامعه، اقتصاد و تحقق نوآوری، است.
برای ایران این پرسش اهمیت مضاعفی دارد: در حالی که ایران طی سالهای اخیر آمار مقالات و تولید علمی خود را بالا برده، سؤال این است که چقدر از این تولید علمی به نوآوری، کاربرد و توسعه واقعی منجر شده است؟ ایسکانیوز در این گزارش با بررسی دادهها و مطالعات موجود، وضعیت «اثرگذاری پژوهش» در ایران را واکاوی میکند.
مهدی خدادادیان کارشناس تحقیق و توسعه یک شرکت دانشبنیان در گفتوگو با ایسکانیوز تاکید کرد شاخص ارتباط صنعت و دانشگاه در بانک جهانی نشان میدهد که ایران رتبه ۱۱۷ در جهان را دارد. این رتبه بسیار پایین است، در حالی که بسیاری از کشورهای منطقه مانند ترکیه و عربستان، رتبههای بین ۳۰ تا ۴۰ را دارند.
ایسکانیوز پیشتر در گزارشهای برترین کشورها در شاخص جهانی نوآوری کدامند؟ + جایگاه ایران و رشد ۵۰ درصدی ایران در شاخص نوآوری جهانی به بررسی این موضوع پرداخته است. در این گزارشها آمده است که گزارش سازمان ملل نشان میدهد که آمریکا، سوئد و سنگاپور بالاترین امتیازات شاخص فناوری و نوآوری را در سال ۲۰۲۲ داشتهاند. ایران از میان ۱۶۶ کشور در جایگاه ۷۵ جهانی قرار دارد. همچنین افت و خیز جایگاه ایران در شاخص نوآوری جهانی نشاندهنده رشد ۵۰ درصدی ایران در این شاخص در ۱۰ سال گذشته و ضرورت برنامهریزی برای ارتقای رتبه کشور در این زیر شاخههای این شاخص مانند سرمایه انسانی است.
ایران در منطقه؛ پیشتاز اما با چالش کیفیت و کاربرد
گزارشهای جهانی نشان میدهد که بین سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۲، ایران بیشترین خروجیهای علمی «scholarly outputs» را در میان کشورهای خاورمیانه و عربی داشته است. این آمار به تنهایی حاکی از ظرفیت پژوهشی کشور است؛ اما وقتی داده «به ازای جمعیت» و «نسبت به GDP» لحاظ میشود نیز ایران در جایگاه اول باقی میماند؟!
با این حال، تولید انبوه مقاله یا خروجی پژوهش صرفاً «امکان» تلقی میشود، نه «اطمینان» از کاربرد، تأثیر یا نوآوری.
شاخص نوآوری و فناوری ایران
در گزارش ۲۰۲۵ شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index) آمده است که کشور ما در بخش «خروجی دانش و فناوری» (Knowledge & Technology Outputs) و «خروجی خلاقانه / نوآوری» (Creative Outputs) وضعیت نسبتاً بهتری نسبت به میانگین کشورهای با درآمد متوسط، بالا دارد.
بر اساس آمارها، جمهوری اسلامی ایران در بین ۱۳۹ اقتصاد موجود در شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۵، رتبه ۷۰ را دارد. با این وجود، در همان گزارش تأکید شده است که «سرمایهگذاری در R&D» و «ورودیهای نوآوری» (infrastructure, business sophistication, institutions) برای ایران ضعیف ارزیابی شدهاند. این یعنی شاید ایران توان تولید علم و مقاله را دارد، اما زیرساخت لازم برای تبدیل علم به فناوری، نوآوری یا محصول اقتصادیش هنوز کامل نیست.
در حوزههای خاص نیز گزارش شده است که ایران در برخی شاخصهای نوآوری مانند مقالات در زمینه هوش مصنوعی رتبه قابل توجهی در منطقه دارد؛ اما سهم از «مقالات تأثیرگذار» (high‑impact / highly cited) و «پتنت و ترجمه فناوری» کمتر از انتظارات است.
موانع ساختاری برای اثرگذاری پژوهش در ایران
چند مانع کلیدی در مسیر تبدیل پژوهش به نوآوری و تأثیر اجتماعی / صنعتی در ایران قابل شناساییست. کارشناسان معتقدند که زیرساخت ناکافی در R&D و فناوری یکی از این موانع است. به این معنا که اگرچه ایران خروجی علمی دارد، اما گزارش شاخص نوآوری نشان میدهد زیرساختها، حمایتهای نهادی، سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه و فضای کسبوکار ضعیفاند.
همچنین عدم همکاری مؤثر دانشگاه و صنعت مانعی جدی در اثرگذاری پژوهش است. پژوهش بسیاری از مقالات صرفاً نظریاند؛ تبدیل پژوهش به محصول، نوآوری یا همکاری صنعتی روندی ضعیف دارد. این ضعف در گزارشات درباره پتنت و فناوریهای پیشرفته دیده میشود.
یکی دیگر از موانع، تمرکز بر کمّیت به جای کیفیت و کاربرد است. تعداد مقالات زیاد است؛ اما تعداد مقالات پراستناد (high‑impact) و مقالههایی که به صنعت یا جامعه بازمیگردند، نسبتاً پایینتر است.
چالش در سرمایهگذاری بلندمدت و پایداری سیاستگذاری علمی هم یکی دیگر از موانع شناخته شده در این زمینه است. بودجه پژوهش و حمایت از نوآوری گاه دچار نوسان است؛ این موضوع پایداری راهبردهای علم و فناوری را زیر سؤال میبرد.
مهران بُندری مدرس دانشگاه در گفتوگو با ایسکانیوز تاکید کرد که مدیریت سلیقهای در صنایع؛ مانع شکلگیری ارتباط دانشگاه و صنعت شده است. همچنین دانشگاهها بر اساس آمایش سرزمین شکل نگرفتند و توجهی به ظرفیت استانها در راهاندازی دانشگاهها نشده است.
چرا «اثرگذاری» مهمتر از «تعداد مقاله» است؟
تکیه صرف بر آمار مقاله و تعداد مقاطع پژوهشی ممکن است تصویر گمراهکنندهای از وضعیت واقعی علم و فناوری بدهد. اما آنچه بیش از هر چیز مهم است، نوآوری و کاربرد است. به این معنا که پژوهش باید به فناوری، محصول، صنعت یا حل مسئله منجر شود، نه فقط به چاپ در ژورنال.
رقابت بینالمللی و اقتصاد دانشمحور مسئله مهمی است که با اثرگذاری به دست میآید نه تعداد مقاله. کشورهایی موفقند که پژوهش را به نوآوری و اقتصاد دانشمحور پیوند میدهند. کیفیت و اثر پژوهش مهمتر از کمیت است.
پایداری و توسعه بلندمدت یعنی علم بدون زیرساخت، حمایت مالی و ارتباط با صنعت پایدار نمیماند. در این معنا، ایران با داشتن خروجی قابل توجه، اما با ضعف در زیرساخت و نوآوری، مانند کسی است که انبار بزرگی از دانش دارد؛ اما راه تبدیل آن به ثروت و توسعه واقعی را به خوبی پیدا نکرده است.
لازم به ذکر است که ایران توان خوبی در تولید علمی دارد. چرا که خروجی کلی پژوهش ایران در منطقه چشمگیر است. اما فاصله مهمی بین تولید علم و اثرگذاری واقعی پژوهش وجود دارد و در ز زیرساخت، نوآوری، همکاری دانشگاه–صنعت و تبدیل فناوری — جای کار زیاد دارد.
برای تقویت اثرگذاری پژوهش لازم است که سرمایهگذاری مستمر و هدفمند در R&D و زیرساخت پژوهشی انجام شود. سیاستهای انتقال فناوری و همکاری دانشگاه با صنعت تقویت شود، پاداش و انگیزه برای پژوهشهای کاربردی و تأثیرگذار (نه فقط مقالات) در نظرگرفته شود، پایش مداوم شاخصهای نوآوری، پتنت، همکاری بینالمللی و تأثیر اجتماعی پژوهش انجام شود و فرهنگ کیفیت و کاربرد به جای کمیت صرف گسترش یابد.
انتهای پیام/
نظر شما