به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ دانشگاه چینهوای چین در رقابت فزاینده جهانی برای دستیابی به برتری در حوزه هوش مصنوعی، به‌ عنوان یک پیشتاز غیرمنتظره ظاهر شده؛ به طوری که تعداد پتنت‌های مرتبط با هوش مصنوعی ثبت ‌شده توسط آن از مجموع پتنت‌های MIT، استنفورد، پرینستون و هاروارد بیشتر شده است.

بر اساس گزارش تازه‌ای از بلومبرگ، این دانشگاه بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۴ تعداد چهار هزار و ۹۸۶ پتنت در حوزه هوش مصنوعی به ثبت رسانده که به‌ مراتب از آمار این دانشگاه‌های نخبه آمریکایی بالاتر است. در واقع، در مجموع، چین اکنون بیش از نیمی از تمام خانواده‌های فعال پتنت در این حوزه‌ها را در جهان به خود اختصاص داده است. این جهش، نشان ‌دهنده تلاش راهبردی پکن برای تسلط بر فناوری‌های نوظهور است؛ تلاشی که با حمایت دولت و بهره‌گیری از یک ذخیره عظیم استعدادهای انسانی تقویت شده است.

این دانشگاه که اغلب از آن با عنوان «MIT چین» یاد می‌شود، مدت‌هاست خاستگاه مهندسان و دانشمندان تراز اول این کشور به شمار می‌رود. چینهوا تحت تأثیر سیاست‌های شی جین‌پینگ، تمرکز خود را به ‌طور تهاجمی بر هوش مصنوعی معطوف کرده و با اتکا به بودجه‌های دولتی و همکاری با غول‌های فناوری مانند هواوی و تنه‌سنت، مسیر رشد خود را شتاب داده است.

فعالان صنعت می‌گویند این موج ثبت اختراع صرفاً کمی نیست، بلکه بازتاب‌ دهنده پیشرفت‌های کیفی در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی مولد و یادگیری ماشین نیز هست؛ موضوعی که در گزارشی از سازمان ملل به نقل از رویترز نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

در دانشگاه چینهوا چه می‌گذرد؟

در یک بعدازظهر خنک پاییزی در پکن، محوطه دانشگاه چینهوا سرشار از جنب‌وجوش برترین دانشجویان علوم و مهندسی کشور است. زمین‌های بدمینتون نزدیک ورودی شرقی دانشگاه از صدای فریاد و نفس‌نفس‌ زدن بازیکنان طنین‌انداز است. در ساختمان جدید و مدرنی که «آزمایشگاه مغز و هوش» در آن قرار دارد، فضا آرام‌تر، اما به همان اندازه مصمم است. پژوهشگران، در میان وایت‌بردهایی انباشته از معادلات و بوی تند رنگ تازه، می‌کوشند سازوکارهای درونی ذهن انسان را رمزگشایی کنند.

این روزها چینهوا پرجنب‌وجوش‌تر از همیشه است. اگرچه این دانشگاه مدت‌هاست به‌ عنوان مهم‌ترین نهاد علمی و فناورانه کشور شناخته می‌شود،‌ اما سال جاری برای چین سالی عجیب بوده است. موفقیت «دیپ‌سیک»، استارتاپ هوش مصنوعی که با مدل زبانی بزرگ نوآورانه خود صنعت فناوری را شگفت‌زده کرد، اعتماد به‌نفس تازه‌ای به این نخبگان جوان داده و این باور را تقویت کرده است که می‌توانند با بهترین‌های جهان رقابت کنند یا حتی از آنها پیشی بگیرند. تا اینجا، فارغ‌التحصیلان این دانشگاه دست‌کم چهار استارتاپ برتر هوش مصنوعی کشور را بنیان گذاشته‌اند.

« حس جاه‌طلبی در محوطه هزار و ۲۰۰ هکتاری دانشگاه رو به افزایش است؛ جایی که دانشجویان با دوچرخه‌های بنفش‌رنگ نمادین چینهوا از کنار ساختمان‌های تاریخی دوره سلسله چینگ و کافه‌های شیک عبور می‌کنند. این دانشگاه سال‌هاست توان علمی خود را نشان داده و در رتبه‌بندی‌های جهانی «یواس نیوز اند ورلد ریپورت» در رشته‌هایی مانند مهندسی، هوش مصنوعی، علوم کامپیوتر و مهندسی شیمی در صدر قرار دارد.

آنچه امروز متفاوت است، فرصت کیمیاگونه تبدیل دستاوردهای فکری به ثروت و افتخار است. شی جین‌پینگ و حزب کمونیست از بخش خصوصی خواسته‌اند در توسعه فناوری‌های حیاتی — به‌ویژه هوش مصنوعی — نقش‌آفرینی کند و این فراخوان را با معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌ها و سیاست‌های حمایتی پشتیبانی کرده‌اند. در نتیجه، بنیانگذارانی مانند «لیانگ ون‌فنگ» از دیپ‌سیک نه‌تنها می‌توانند میلیون‌ها دلار سرمایه خطرپذیر جذب کنند و کسب‌وکار بسازند، بلکه تصاویرشان در کنار عکس‌های شی جین‌پینگ در رسانه‌های دولتی منتشر می‌شود و به‌ عنوان قهرمانان ملی مورد ستایش قرار می‌گیرند. در واقع، رئیس‌جمهور چین خود نیز از فارغ‌التحصیلان همین دانشگاه است.

در این میان، نقش چینهوا فراتر از حد انتظار است. علاوه بر فارغ‌التحصیلانی که استارتاپ‌ها را راه‌اندازی کرده‌اند، دانش‌آموختگان این دانشگاه نقش‌های کلیدی هوش مصنوعی را در شرکت‌های بزرگ فناوری، از جمله علی‌بابا و بایت‌دنس، بر عهده دارند.

در آزمایشگاه‌های چینهوا، پژوهشگران یک تراشه هوش مصنوعی به نام Accel را برای رقابت با محصولات پیشتاز انویدیا توسعه داده‌اند؛ همچنین موتور کشف دارویی DrugCLIP و یک پروتکل آموزشی موسوم به Absolute Zero Reasoner را ساخته‌اند که به مدل‌های هوش مصنوعی امکان می‌دهد بدون هیچ داده‌ای که انسان فراهم کرده باشد، خودآموزی کنند.

«مارکو ریختر»، مدیر ارشد تحلیل و راهبرد مالکیت فکری در «لکسس‌نکسیس» که در بن آلمان مستقر است، می‌گوید: این یک تغییر شگفت‌آور در نوآوری طی کمتر از یک دهه است و نشان ‌دهنده عزم هماهنگ چین برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت هوش مصنوعی است.

این دانشگاه ستون فقرات یک راهبرد آموزشی سراسری است که از مقطع ابتدایی آغاز می‌شود؛ جایی که اکنون هوش مصنوعی در کنار ریاضی و زبان تدریس می‌شود. نتیجه این رویکرد، شکل‌گیری نیروی کاری بسیار گسترده‌تر و آشنا با فناوری نسبت به ایالات متحده است: چین در سال ۲۰۲۰ تعداد ۳/۵۷ میلیون فارغ‌التحصیل در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) داشت، در حالی که این رقم در آمریکا ۸۲۰ هزار نفر بود؛ آماری که اندیشکده «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی» مستقر در واشنگتن منتشر کرده است. روزنامه دولتی «پیپلز دیلی» چین نیز سال گذشته اعلام کرد که تعداد سالانه فارغ‌التحصیلان STEM به پنج میلیون نفر رسیده است.

نظام آموزشی چین مدت‌ها به ‌دلیل تمرکز بر حفظ ‌کردن مطالب و آزمون‌های استاندارد — نوعی یادگیری طوطی‌وار که تفکر انتقادی را سرکوب می‌کند — با محدودیت مواجه بود. اما چینهوا نمونه‌ای از تغییر این وضعیت است. یکی از استادان افسانه‌ای این دانشگاه «اندرو چی-چی یائو» است؛ تنها برنده جایزه تورینگ چین که پس از سال‌ها تدریس در پرینستون، استنفورد و MIT به کشور بازگشت. او برنامه نوآورانه علوم کامپیوتر «کلاس یائو» را بنیان گذاشت که به‌ خاطر رویکرد سخت‌گیرانه و میان‌رشته‌ای‌اش شهرت یافت. آزمایشگاه مغز و هوش نیز بر همین سنت بنا شده و به تلاقی حوزه‌هایی مانند علوم اعصاب محاسباتی، مهندسی و علوم کامپیوتر می‌پردازد.

استارتاپ هوش مصنوعی Sapient Inc. محصول همین رویکرد میان‌رشته‌ای است. ۲ دانشجوی کارشناسی یعنی «گوان وانگ» و «ویلیام چن»، در سال ۲۰۲۳، در آزمایشگاه مغز شروع به ترسیم طرح‌های یک سامانه هوش مصنوعی الهام‌ گرفته از استدلال لایه‌ای مغز کردند. آزمایش‌های اولیه آنها به «مدل استدلال سلسله‌مراتبی» یا HRM شرکت Sapient انجامید؛ مدلی که پردازش مغز — برنامه‌ریزی آهسته و نظام‌مند در کنار واکنش‌های بازتابی بسیار سریع — را تقلید می‌کند. این مدل در آزمون‌های استدلالی و حل سودوکوهای پیچیده، عملکردی بهتر از مدل‌های بزرگ‌تر OpenAI و Anthropic داشته است.

وانگ و چن که هر ۲ اکنون ۲۴ ساله‌ هستند، کار خود را مسیری جایگزین برای دستیابی به هوش عمومی مصنوعی می‌دانند؛ در تقابل با مدل‌های زبانی بزرگی که امروز در سیلیکون‌ولی رایج‌اند. راهبرد آنها ساخت یک هوش مصنوعی همه‌منظوره است که بتواند هر وظیفه‌ای را در سطح انسانی یا فراتر از آن انجام دهد.

چن در گفت‌وگویی در دفتر کاری که هنوز در محوطه دانشگاه دارد، می‌گوید: ما یک مسیر فنی منحصر به‌فرد برای رسیدن به AGI یا هوش عمومی مصنوعی داریم. می‌خواهیم معماری مدلی بسازیم که ۱۰ برابر بهتر از مدل‌های موجود باشد.

چن که دوران دبیرستان را در ایالت میشیگان گذرانده، از دانشگاه‌های کارنگی ملون و جورجیا تک پذیرش داشت، اما به ‌دلیل ریشه‌های خانوادگی‌اش در چین و فرصت تبدیل پژوهش به کسب‌وکار، چینهوا را انتخاب کرد. او می‌گوید: برای یک دانش‌آموز دبیرستانی آمریکایی، مسیر غیرمعمولی بود.

«جون لیو»، استاد سابق هاروارد و یکی از برجسته‌ترین آمارشناسان آن دانشگاه، امسال به چین بازگشته تا دانشکده جدید آمار و علم داده را در چینهوا تأسیس کند و به‌طور فعال از دانشگاه‌های برتر آمریکا نیرو جذب می‌کند. او که در محوطه همین دانشگاه و در خانواده‌ای دانشگاهی متولد شده، اکنون در نزدیکی دروازه جنوبی چینهوا زندگی می‌کند.

لیو می‌گوید: در دولت، صنعت و محافل دانشگاهی اشتیاق زیادی به هوش مصنوعی و یادگیری ماشین وجود دارد. جذابیت استعدادهای هوش مصنوعی ناشی از سرمایه و حمایت دولت چین از پژوهش‌های علمی، از جمله در حوزه هوش مصنوعی و زمینه‌های مرتبط است.

چینهوا در حال یکپارچه‌سازی هوش مصنوعی در سراسر دانشگاه است. هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی بزرگ اکنون در پژوهش‌های روزمره همه رشته‌ها حضور دارند. مسابقات ساخت عامل‌های هوش مصنوعی حوزه‌محور که زمانی مختص نخبگان علوم کامپیوتر بود، اکنون رایج شده است. در ماه سپتامبر، چینهوا یک پلتفرم جدید محاسباتی هوش مصنوعی راه‌اندازی کرد که به همه دانشجویان دسترسی یارانه‌ای می‌دهد تا بتوانند مدل‌های جدید را آزمایش کنند. ژانگ می‌گوید: هر دانشجو، فارغ از رشته تحصیلی، می‌تواند اعتبار محاسباتی رایگان برای هر نوع پژوهشی دریافت کند.

با وجود این پیشرفت‌ها، ایالات متحده همچنان تأثیرگذارترین پتنت‌های هوش مصنوعی و بهترین مدل‌ها را در اختیار دارد. برای مثال، هاروارد و MIT به ‌طور مداوم از نظر میزان تأثیرگذاری پتنت‌ها بالاتر از چینهوا رتبه‌بندی می‌شوند. مؤسسات آمریکایی همچنین مدل‌های شاخص بیشتری نسبت به چین تولید می‌کنند — ۴۰ مدل در برابر ۱۵ مدل در سال ۲۰۲۴— هرچند سازمان‌های چینی در برخی معیارهای عملکردی در حال نزدیک ‌شدن هستند.

ایالات متحده ممکن است در حفظ جایگاه خود به‌ عنوان کشور پیشتاز پژوهشگران هوش مصنوعی با چالش مواجه شود. بر اساس داده‌های اندیشکده «بنیاد فناوری اطلاعات و نوآوری» در واشنگتن (این داده‌ها جدیدترین آمار در دسترس هستند)، سهم چین از نخبگان پژوهشگران هوش مصنوعی جهان — ۲ درصد برتر — از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۲۶ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته، در حالی که سهم آمریکا از ۳۵ درصد به ۲۸ درصد کاهش یافته است.

تغییر موازنه قدرت در ثبت اختراع

مقایسه اعداد، شکاف عمیقی را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های تحلیل ‌شده توسط بلومبرگ، مجموع پتنت‌های هوش مصنوعی MIT، استنفورد، پرینستون و هاروارد کمتر از پتنت‌های چینهوا به‌ تنهایی است. این وضعیت صرفاً نتیجه ثبت انبوه نیست؛ بنابر آمار سازمان جهانی مالکیت فکری که رویترز به آن استناد کرده، تعداد پتنت‌های چین در حوزه هوش مصنوعی مولد ۶ برابر ایالات متحده است.

کارشناسان، این برتری را به نظام ساده‌تر ثبت اختراع در چین و تمرکز این کشور بر پژوهش‌های کاربردی نسبت می‌دهند؛ رویکردی که در تضاد با تمرکز آمریکا بر نوآوری‌های بنیادین قرار دارد.

به گزارش نشریه «وایرد»، شاخص هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد اگرچه ایالات متحده در سرمایه‌گذاری و توسعه مسئولانه هوش مصنوعی پیشتاز است، اما چین از نظر حجم پتنت‌ها برتری دارد.

همچنین به گفته گزارش «اکونومیک تایمز» از رتبه‌بندی استنفورد، ایالات متحده در نوآوری هوش مصنوعی جلوتر از چین است و فاصله قابل ‌توجهی دارد، اما شاخص‌های پتنت روایت متفاوتی دارند؛ به ‌گونه‌ای که طبق داده‌های «آی‌پی کلوزآپ»، چین بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ مالک ۶۲ درصد از پتنت‌های جهانی هوش مصنوعی بوده است.

درون اکوسیستم هوش مصنوعی چینهوا

موفقیت چینهوا ریشه در شبکه گسترده فارغ‌التحصیلان آن دارد؛ شبکه‌ای که استارتاپ‌هایی مانند «دیپ‌سیک» و «ژیپو ای‌آی» را تغذیه می‌کند. گزارشی از بلومبرگ توضیح می‌دهد که چگونه فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های آمریکایی نظیر هاروارد و استنفورد به‌ سوی این شرکت‌های چینی سرازیر شده‌اند و الگوی سنتی «فرار مغزها» را معکوس کرده‌اند.

در این گزارش آمده است: فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های برتر آمریکا از جمله هاروارد و استنفورد، با ارسال گسترده رزومه به یک استارتاپ نوظهور چینی در حوزه هوش مصنوعی هجوم آورده‌اند؛ موضوعی که رشد سریع دیپ‌سیک را برجسته می‌کند.

دستاوردهای اخیر، نفوذ چینهوا را بیش از پیش تقویت کرده است. تیمی در این دانشگاه موفق به توسعه یک سامانه هوش مصنوعی شده است که داده‌های آموزشی خود را تولید می‌کند و عملکردی فراتر از مدل‌هایی دارد که بر داده‌های گردآوری ‌شده توسط انسان آموزش دیده‌اند. این نوآوری که در پستی از «کایل کوربیت» در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) مطرح و در مقاله‌ای در ماه مه ۲۰۲۵ تشریح شده، می‌تواند گلوگاه داده را در مسیر دستیابی به هوش مصنوعی فراانسانی از میان بردارد و برتری چین در پژوهش‌های مقیاس‌پذیر هوش مصنوعی را نشان دهد.

پیامدهای جهانی برای نوآوری

دانشگاه چینهوا فراتر از ثبت اختراع، در حال بازتعریف کاربردهای هوش مصنوعی است. در ماه اوت ۲۰۲۵، پژوهشگران چینی یک مدل هوش مصنوعی ریاضی را معرفی کردند که به مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی دست یافت و از AlphaGeometry2 گوگل پیشی گرفت.

این موفقیت‌ها به مدل‌های چندوجهی مانند Intern-S1 از آزمایشگاه هوش مصنوعی شانگهای نیز گسترش یافته‌اند؛ مدلی که قادر به پردازش هم‌زمان تصویر، متن و داده‌های علمی است.

پیشرفت‌های دانشگاه چینهوا به ‌صورت جزیره‌ای رخ نمی‌دهند. براساس پست دکتر «الکس یانگ» در ایکس، سامانه Tongyi DeepResearch شرکت علی‌بابا، یک عامل ۳۰ میلیارد پارامتری که با منابع حداقلی آموزش دیده، در وظایف پژوهش عمیق از GPT-4o پیشی گرفته است. این تحولات که اغلب به ‌صورت متن‌باز منتشر می‌شوند، سلطه غرب را به چالش می‌کشند و در دوره‌ای از تنش‌های ژئوپلیتیک، پرسش‌هایی جدی درباره انتقال فناوری و مالکیت فکری مطرح می‌کنند.

چالش‌ها و انتقادات

با این حال، منتقدان کیفیت پتنت‌های چین را زیر سؤال می‌برند. تحلیلی از مرکز نوآوری حکمرانی بین‌المللی (CIGI) اشاره می‌کند که اگرچه پتنت‌های چین در حوزه هوش مصنوعی مولد به‌ طور کلی از کیفیتی بالاتر از میانگین برخوردارند، اما مشکلات دیرینه‌ای مانند اصالت همچنان پابرجاست. این تحلیل با طرح این پرسش که «چین در پتنت‌های هوش مصنوعی مولد پیشتاز است، اما این به چه معناست؟» تأکید می‌کند که کمیت لزوماً معادل جهش‌های فناورانه نیست.

دانشگاه‌های آمریکا همچنان در حوزه‌هایی مانند اخلاق هوش مصنوعی و تأمین مالی سرمایه‌گذاری جسورانه مزیت دارند. شاخص استنفورد که اکونومیک تایمز به آن پرداخته، نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری خصوصی آمریکا در هوش مصنوعی به ۶۷/۲ میلیارد دلار رسیده است که فاصله زیادی با چین دارد. با این حال، برتری پتنتی چینهوا از تغییر موازنه حکایت دارد؛ به ‌طوری که طبق گزارش «ساوت چاینا مورنینگ پست»، حتی دانشگاه سیچوان نیز از نظر خروجی پژوهش‌های باکیفیت از استنفورد و MIT پیشی گرفته است.

تنش‌های ژئوپلیتیک و مسیرهای آینده

در میانه رقابت‌های فناورانه آمریکا و چین، صعود دانشگاه چینهوا به تشدید محدودیت‌های صادراتی و جنگ استعدادها دامن زده است. پست‌هایی در ایکس، از جمله نوشته‌های «سریتا رای»، نشان می‌دهند که چگونه دانشگاه مورد حمایت شی جین‌پینگ موتور محرک جهش هوش مصنوعی چین شده و تعداد پتنت‌های آن از هاروارد یا MIT بیشتر است.

رای می‌نویسد: دانشگاه شی جین‌پینگ محرک جهش هوش مصنوعی چین است و پتنت‌هایی بیش از هاروارد یا MIT ثبت می‌کند.

یکی از کاربران ایکس با نام Un1v3rs0 Z3r0 نیز نوشته است: یک دانشگاه چینی به تنهایی پتنت‌های هوش مصنوعی بیشتری از مجموع دانشگاه‌های MIT، استنفورد، پرینستون و هاروارد جمع کرده است. این توان پتنتی می‌تواند چشم‌انداز نوآوری جهانی را بازتعریف کرده و دانشگاه‌های غربی را به بازنگری در راهبردهای خود وادار کند.

پاسخ‌های راهبردی غرب

دانشگاه‌های آمریکایی در واکنش به این موضوع، همکاری‌های خود را گسترش داده‌اند. طبق مقاله‌ای از «هایر اجوکیشن اینکویرر» در ماه اوت ۲۰۲۵، پرینستون و MIT در کیفیت پژوهش‌های هوش مصنوعی پیشتاز هستند، اما با شکاف‌های مالی مواجه‌اند. این گزارش با تیتر «استنفورد، پرینستون و MIT در میان دانشگاه‌های برتر آمریکا در پیشبرد پژوهش جهانی هوش مصنوعی» بر نقش این مؤسسات، علیرغم برتری کمی چین، تأکید می‌کند.

فعالان صنعت آمریکا خواستار تغییرات سیاستی هستند. افزایش سرمایه‌گذاری آمریکا در تحقیق و توسعه و گسترش مشارکت‌های بین‌المللی می‌تواند شتاب چین را متعادل کند. در عین حال، الگوی چینهوا که دانشگاه، صنعت و دولت را در هم می‌آمیزد، درس‌هایی مهم به همراه دارد؛ موضوعی که با دستاورد این دانشگاه در حوزه تراشه‌های کوانتومی فوتونیک، که در کنفرانس جهانی اینترنت ۲۰۲۵ مورد تقدیر قرار گرفت، برجسته‌تر شده است.

افق‌های در حال تحول هوش مصنوعی

فناوری‌های نوظهوری مانند شبکه‌های عصبی اسپایکی نیز نمونه‌ای دیگر از نوآوری چین هستند. پژوهشگران مدل SpikingBrain-1.0 را توسعه داده‌اند که با تقلید از نورون‌های مغز، امکان هوش مصنوعی کم‌مصرف را فراهم می‌کند. به گزارش «چاینا ساینس» و «شاینینگ ساینس»، پژوهشگران چینی می‌گویند نخستین مدل زبانی بزرگ الهام‌ گرفته از مغز در جهان را ساخته‌اند؛ مدلی که نویدبخش دوره‌ای تازه از آموزش با داده‌های اندک است.

با تحول مداوم چشم‌انداز هوش مصنوعی، سلطه پتنتی چینهوا به ‌عنوان یک شاخص هشدار دهنده عمل می‌کند. با شتاب گرفتن فعالیت فارغ‌التحصیلان و خروجی‌های پژوهشی، این دانشگاه نه‌تنها در حال رقابت، بلکه در حوزه‌های کلیدی پیشتاز است و بازیگران جهانی را وادار می‌کند راهبردهای خود را در این رقابت فناورانه پرمخاطره بازبینی کنند.

انتهای پیام/

نسترن صائبی صفت