به گزارش ایسکانیوز، تور یک روزه خبرنگاران به "منطقه حفاظت شده باشگل" استان قزوین با همت سازمان حفاظت محیط زیست صورت گرفت. حدود ساعت 6 و 45 دقیقه صبح بود که تهران را به مقصد قزوین ترک کردیم. قزوین را از سال 86 می‌شناختم پذیرفته شدن در دانشگاه قزوین فرصت چهارساله‌ای برای سکونت در این شهر زیبا را برایم فراهم کرده بود. قزوین یا همان کاسپین با مساحت یک میلیون و 554 هزار و 921 کیلومتر مربع و با جمعیتی بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر در شمال غربی ایران واقع شده است.

در طول مسیر برای همسفرانم با آب و تاب از زیبایی‌های طبیعت بکر و آثار باستانی ارزشمند قزوین صحبت می‌کردم. برجسته بودن استان قزوین در سه بخش صنعتی، تنوع زیستی و آثار باستانی، آن را به یکی از استان‌های مهم کشور با موقعیتی حساس بدل کرده است. قزوین با داشتن 11 درصد از آثار تاریخی ملی ثبت شده در کشور رتبه نخست را در میان سایر استان‌ها از آن خود کرده است که به قطع این موقعیت تاریخی را مدیون شاه طهماسب صفوی است که در سال 953 هجری بنا به دلایل سیاسی پایتخت را به این شهر انتقال داد، علاوه بر این استقرار حسن صباح و اسماعیلیان در قلعه الموت قزوین فرصتی را برای رونق این شهر ایجاد کرد.
وجود یک منطقه حفاظت شده و پنج منطقه شکار ممنوع در قزوین
استان قزوین یکی از استان‌های پیشرو در حوزه محیط زیست است. این استان منطقه‌ای حفاظت شده به نام باشگل دارد که 1.6 درصد مساحت استان را تشکیل می‌دهد؛ اما چون میانگین کشور در مورد عرصه‌های حفاظت شده 11 درصد است، مسئولین این استان پیشنهاد داده‌اند که الموت و طارم هم جزو مناطق حفاظت شده شناخته شود که در صورت تایید این پیشنهاد در شورای عالی محیط زیست، عرصه‌های حفاظت شده از 1.6 درصد به 8 درصد می‌رسد.
قزوین بهشت سیاهگوش/ رصد پلنگ در الموت
در قزوین پنج منطقه شکار و تیراندازی ممنوع در طارم، الموت غربی، الموت شرقی، آوج-آبگرم و دشت اله‌آباد وجود دارد که تنوع گیاهی و جانوری بسیار خوبی دارند، به حدی که حتی طارم و الموت امکان تبدیل به پارک ملی دارند. گونه‌های شاخص استان قزوین، قوچ و میش و آهو است سیاهگوش هم در این استان پراکندگی مطلوبی دارد برای همین قزوین به بهشت «سیاهگوش» شهره شده است. علاوه بر اینها در سال های اخیر تعدادی پلنگ نیز در این استان به ویژه در الموت مشاهده شده است.
در نتیجه تنوع جانوری مناسب در استان قزوین و همجواری آن با زنجان و البرز ، بروز بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک، تهدید بالقوه‌ای برای حیات وحش این منطقه محسوب می‌شود اما خوشبختانه سال گذشته علی‌رغم درگیری زنجان و البرز با این بیماری، در قزوین حتی یک مورد هم تلفات حیات وحش اتفاق نیفتاد.
استقرار سایت امحاء و مدیریت پسماند در قزوین
قزوین علاوه بر اینکه در زمینه محیط زیست طبیعی حرفی برای گفتن دارد در حوزه محیط زیست انسانی هم از جمله مدیریت پسماندها جایگاه مهمی در مقیاس ملی دارد و جزو استان‌های برتر در این زمینه است چون این استان یک سایت امحاء و مدیریت پسماند دارد که از همه شهرها پسماند را به سایت 120 هکتاری در محمدآباد منتقل می‌کنند. علاوه بر این قزوین دارای سایت پسماندهای ویژه و صنعتی است که در همان مجموعه محمدآباد، ۱۰ هکتار به بخش خصوصی اختصاص داده شده و این پسماندها آنجا مدیریت می‌شوند.
پسماندهای پزشکی هم یکی از معضلات کشور است، این در حالیست که در استان قزوین پسماندهای پزشکی نه تنها از بیمارستان‌ها بلکه از درمانگاه‌ها، رادیولوژی‌ها و ... جمع آوری می‌شوند. از بین ۵۰۰ مطب موجود در قزوین، در ۳۶۰ مطب بی خطرسازی پسماند انجام می‌گیرد. استان قزوین به گفته مدیر کل محیط زیست این استان، در حوزه تفکیک از مبداء هم بسیار خوب عمل کرده و حتی در موضوع اکولوژی صنعتی و استفاده از پسماندها به عنوان خوراک صنایع دیگر ورود کرده است.
علاوه بر این، طرح جامع کنترل آلودگی هوای قزوین تهیه و نرم افزاری برای آن طراحی شده‌است که تمامی اطلاعات صنایع استان جمع آوری و مدام به روزرسانی می‌شود. آزمایشگاه‌های معتمد نیز به این نرم‌افزار متصل‌ هستند و مجوزها به جای اینکه دستی یا حضوری صادر شود، از طریق همین نرم‌افزار که به عنوان پایلوت کشوری انتخاب شده‌است، صورت می‌گیرد.
تدوین برنامه جامع محیط زیستی قزوین
به طور کلی برنامه جامع عملیاتی استان قزوین در حوزه محیط زیست در قالب ۳۵ برنامه مدون برای کل سال به تفکیک شهرها و مناطق مشخص شده و به تصویب رسیده‌است که تلفیقی از منویات مقام معظم رهبری، برنامه ششم توسعه و برنامه‌های محیط زیست استان است و 16 دستگاه اجرایی باید به محیط زیست در اینباره گزارش ارائه دهند. در حال حاضر گزارش وضعیت محیط زیست استان (SOE) نهایی شده که برای انجام تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌های استان به عنوان نقشه راه عمل می‌کند.
انتخاب قزوین از سوی سازمان ملل به عنوان پایلوت شکوفایی شهری
اخیرا از بین 66 شهر جهان که داوطلب برنامه شکوفایی شهری بودند سازمان ملل قزوین را برای پایلوت شکوفایی شهری انتخاب کرده است. هر ۲۰ سال، یک شهر در سازمان ملل متحد برای این برنامه انتخاب می‌شود که ۷ بخش دارد و همه بخش‌ها مستقیم و غیر مستقیم به محیط زیست مرتبط است.
قزوین 10 تشکل محیط زیستی فعال دارد/ طرح حفاظت از باغستان‌های سنتی در انتظار حمایت دولت
در حال حاضر در استان قزوین 17 تشکل زیست محیطی مجوز دارند که از میان آنها 10 تشکل فعال هستند که به اعتقاد مدیر کل محیط زیست استان قزوین در ایام محرم امسال عملکرد خوبی داشتند. با اینکه شرایط کلی محیط زیست قزوین مثبت ارزیابی می‌شود ولی باغستان‌های سنتی آن با مشکلاتی مواجه هستند که نگرانی فعالان محیط زیست استان را به دنبال داشته است. طی سفر اخیر رئیس جمهور به قزوین طرح حفاظت از باغستان‌های سنتی مطرح شد و اگر این طرح جزو مصوبه‌های دولت قرار گیرد می‌تواند تا حد بسیاری کمک حال این باغستان‌ها باشد. بیابانی شدن جنوب قزوین که عرصه‌ای در حدود 100 هزار هکتار را در برمی‌گیرد و تبدیل آن به کانون گرد و غبار استان بحران دیگر استان قزوین است که علاوه بر قزوین، استان‌های البرز و تهران را در معرض خطر قرار داده است، پروژهایی برای مقابله با بیان‌زایی در این منطقه تعریف شده که باید با همکاری بخش‌های مختلف به طور جدی‌ پیگیری شود.
تغییر سوخت نیروگاه شهید رجایی از مازوت به گاز
نیروگاه شهید رجایی قزوین که با تولید 2000 مگاوات برق جزو بزرگترین نیروگاه‌های کشور است، سال‌ها به عنوان معضل کشوری مطرح بوده که از اواخر بهمن ماه سال گذشته سوخت آن از مازوت به گاز طبیعی تبدیل شد. میزان مصرف سوخت این نیروگاه معادل کل مصرف سوخت قزوین است بنابراین دولت برای تغییر سوخت این نیروگاه هزینه سنگینی را تقبل کرده است؛ در حال حاضر بیش از 96 درصد سوخت نیروگاه گاز است.
ورود به قزوین
بعد از طی مسافت 150 کیلومتری و ملحق شدن مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین و معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست این استان و جمعی از خبرنگاران در عوارضی قزوین، بی معطلی به سمت "منطقه حفاظت شده باشگل" واقع در هشت کیلومتری شمال غربی شهر تاکستان، در حد فاصل تاکستان و ابهر حرکت کردیم.
بعد از حدود نیم ساعت به پاسگاه محیط‌بانی رسیدیم و با استقبال گرم محیط بانان روبه رو شدیم. بساط صبحانه در دو اتاق محیط‌بانی به راه بود. فرصت زیادی برای صرف صبحانه نداشتیم. ساعت 9 و 15 دقیقه بود که پاسگاه را ترک کرده و خودمان را با اتوبوس به نزدیکی‌های محدوده امن در منطقه حفاظت شده "باشگل" رساندیم مسیری که دیگر امکان تردد خودرو جز خودروهای محیط‌بانی وجود نداشت، کوله بار و دوربین به دست راهپیمایی به مسافت 15 کیلومتر به امید مشاهده حیات وحش منطقه را شروع کردیم. آفتاب در دشت پهن شده بود و دیگر از سرمای اول صبح خبری نبود.
منطقه حفاظت شده باشگل

منطقه حفاظت شده باشگل با وسعتی بیش از 25 هزار هکتار در شمال غربی شهر تاکستان قرار دارد. این منطقه به سبب ویژگی های طبیعی دارای تنوع گیاهی و جانوری مناسبی بوده و از اکوسیستم‌های پویا و بکر استان قزوین محسوب می شود. "باشگل" در سال 1368، به عنوان "منطقه شکار و تیراندازی ممنوع" شناخته شد اما در سال 1376 بود که به منظور ارتقای سطح امنیت زیستگاهی و حفاظت از تنوع زیستی، با تصویب شورای عالی محیط زیست ، عنوان "منطقه حفاظت شده" را از آن خود کرد.
منطقه حفاظت شده "باشگل" قلمرو زیستی گسترده‌ای از گونه‌های وحشی با ارزش است که از کل گونه‌های شناسایی شده در منطقه، 17 گونه پستاندار، 36 گونه پرنده از جمله عقاب طلایی، قرقی، کبک، بلدرچین، باقرقره، کبوتر چاهی، جغد کوچک، شبگرد، هدهد، چلچله، کلاغ ابلق و سیاه، زاغی و... وجود دارد، علاوه بر این در باشگل، 13 گونه خزنده از جمله مار افعی، افعی زنجانی، تیر مار، لاک پشت مهمیز دار غربی و دو گونه دوزیست شامل قورباغه درختی و قورباغه مردابی شناسایی شده است.
مناطق مرتفع‌تر منطقه حفاظت شده باشگل، زیستگاه گونه در حال انقراض قوچ و میش بوده و در مناطق دشتی، گونه آهو زیست می کند. در حال حاضر جمعیت اندکی از آهو در قسمت‌های دشتی جنوب منطقه "باشگل" که بیشتر اراضی کشاورزی است دیده می‌شوند.
محدوده امن منطقه باشگل با وسعت 4100 هکتار، امن‌ترین زیستگاه گونه‌های حیات وحش منطقه است که ورود انسان و دام به این منطقه امن ممنوع بوده و تخلف محسوب می‌شود. گوسفند وحشی، کفتار، گراز، شغال، روباه تشی (سیخور) و خرگوش از دیگر پستانداران شاخص منطقه است.
"باشگل" به عنوان تنها منطقه حفاظت شده استان قزوین، دارای پوشش گیاهی حائز اهمیت از لحاظ دارویی، علوفه‌ای و ژنتیکی است که تاکنون مطالعه کاملی از تنوع گونه‌های گیاهی منطقه صورت نگرفته است. اما طبق برآوردها بالغ بر 320 گونه گیاهی در این منطقه وجود دارد که از این تعداد حدود 250 گونه گیاهی دارویی است. گونه های درختی اقاقیا، بید، تبریزی، زبان گنجشک، سنجد و بادام و گونه‌های گیاهی با ارزش دارویی شامل بومادران، خارشتر و... در این منطقه وجود دارند.

به توصیه محیط‌بانان سعی کردیم سکوت را در منطقه رعایت کنیم چون ما در جهت باد حرکت می کردیم و از آنجا که گونه ها بسیار باهوش هستند بوی انسان را از 1000 متری متوجه می شوند و صداها را می‌شنوند و احساس خطر کرده پا به فرار می گذارند. همین موضوع مشاهده آنها را برای ما سخت کرده بود. با این وجود در طی مسیر چندباری موفق به مشاهده از راه دور گله های قوچ و میش و گرگ ها شدیم البته در برخی مسیرها مجبور بودیم از دوربین‌های محیط‌بانان برای دیدن گونه‌ها استفاده کنیم.به گفته مظفری مدیر کل پایش و نظارت حفاظت محیط زیست استان قزوین، محیط‌بانان به هنگام سرشماری گونه‌ها بخاطر همین مسئله که گونه ها از طریق باد بو و صدای انسان را درک می‌کنند بر خلاف جهت باد حرکت می‌کنند تا امکان مشاهده و سرشماری آنها فراهم شود.

نکته جالب توجه آن بود که به دفعات پیش آمد که محیط‌بانان با چشم غیر مسلح می‌توانستند گونه‌ها را شناسایی و مشاهده کنند و این برای تیم ما ممکن نبود به اعتراف خود محیط‌بانان این بخاطر عادت کردن چشم آنها به وضعیت منطقه است. شواهد حاکی از آن بود که همان طور که چشم محیط‌بانان به دیدن حیات وحش از مسافت‌های دور عادت کرده بود، چشم حیات وحش منطقه نیز به محیط بانان و خودروهای آنها عادت داشت.‌به گفته محیط‌بانان گونه‌های منطقه می‌توانند خودروهایی را که متعلق به پاسگاه منطقه "باشگل" نیست شناسایی کنند حتی اگر خودروها مشابه خودروهای این پاسگاه باشد.
در مسیر حرکت روی تپه ها با جای پای گونه ها و نقطه هایی که برای خواب انتخاب کرده بودند بر می خوردیم. این گونه ها پشت به باد در نقاطی، زمین را صاف کرده و خوابیده بودند و نقاطی را برای خواب انتخاب کرده بودند که بتوانند حمله احتمالی گرگ ها را نیز رصد کرده و به موقع پا به فرار بگذارند.
بعد از دو ساعت به کنار استخری که به منظور مدیریت آبشخورهای منطقه تعبیه شده بود رسیدیم، در کنار نوشیدن دمنوش خوش طعم آویشن که از جمله گونه های گیاهی بومی منطقه بود و به همت و ذوق محیط بانان آماده شده بود، با مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین، معاون پایش و نظارت حفاظت محیط زیست، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست و دیگر محیط بانان در مورد مسائل و مشکلات منطقه هم گپی زدیم.
به گفته سیاوش شمسی‌پور مدیر کل حفاظت محیط زیست قزوین برنامه جامع مدیریت منطقه حفاظت شده "باشگل" تهیه شده و از سال گذشته به تصویب شورای برنامه‌ریزی استان رسیده و در دست اجراست. همچنین تقسیم منطقه "باشگل" به چند ذون، نصب دوربین و پایش آنلاین منطقه و تغییر شیوه مدیریت از جمله طرح‌های برنامه جامع مدیریت منطقه "باشگل" است. طبق برنامه‌ریزی‌ها این منطقه احتیاج به پنج دوربین دارد که دوتای آن امسال اضافه خواهد شد.
هر 10 هزار هکتار عرصه‌های حفاظت شده قزوین تنها توسط یک محیط‌بان حفاظت می‌شود

علاوه بر اینها، جلب مشارکت مردمی و تشکیل تعاونی‌ها با کمک 17 روستای مستقر در منطقه از جمله مسائلی است که در برنامه مدیریتی "باشگل" پیش‌بینی شده است. طرح «یک محیط‌بان یک مدرسه» نیز از ابتدای سال تحصیلی جدید در حال اجرا شدن است. در مورد محیط‌بان‌های منطقه هم باید اشاره کنم که با وجود اینکه عرصه‌های حفاظت شده استان حدود 470 هزار هکتار است تنها 40 محیط‌بان وجود دارد. به عبارت ساده‌تر هر 10 هزار هکتار توسط یک محیط‌بان حفاظت می‌شود در حالیکه طبق استانداردهای جهانی باید برای هر 2000 هکتار یک محیط‌بان وجود داشته باشد. برای همین در باشگل هم مثل بسیاری از مناطق حفاظت شده کشور با محدودیت محیط‌بان مواجه هستند که این موضوع برخورد با متخلفین را دچار مشکل می‌کند.
وسعت بالای منطقه حفاظت شده "باشگل" و در کنار آن موقعیت جغرافیایی این منطقه، که در جوار 17 روستا قرار دارد و وجود جاده‌های دسترسی فراوان و آسفالت به این منطقه، باعث شده شکارچیان راه دسترسی آسان به منطقه حفاظت شده داشته باشند.
چرای دام‌های بدون پروانه آسیب منطقه باشگل
علاوه بر آن چرای دام بیش از ظرفیت مراتع و خارج از "فصل چرا" تهدید بزرگی برای حیات وحش منطقه محسوب می‌شود و باعث شده که علاوه بر رقابت غذایی با گونه‌های علفخوار امنیت زیستگاه کاهش یابد و موجب متواری شدن و خروج آنها از منطقه شود.
به گفته یکی از محیط‌بانان، بالای 25 هزار دام در این منطقه وجود دارد که تنها 18 هزار دام پروانه چرا دارند ، همه اینها در حالیست که مراتع منطقه تنها برای 5000 دام ظرفیت دارد. علاوه بر تهدیدهای انسانی دیگری چون توسعه اراضی کشاورزی، تغییر کاربری اراضی و تبدیل مراتع به کشتزار و آتش‌سوزی مراتع در فصل‌های گرم سال در اثر بی‌احتیاطی‌ها و سهل انگاری‌های انسانی، تهدیدهای طبیعی چون حمله گرگ و روباه و عقاب به گونه‌ها به ویژه به بره‌ها آسیب بزرگی است. طبق برآورد محیط‌بانان منطقه حفاظت شده "باشگل" در هر سال 150 بره توسط گرگ و روباه خورده می‌شود.
باشگل تنها 6 محیط‌بان دارد
به همه این مشکلات کمبود محیط‌بانان را نیز باید اضافه کنیم. کل منطقه باشگل با 25 هزار هکتار مساحت تنها توسط شش محیط‌بان حفاظت می‌شود. این تعداد محیط‌بان در قالب شیفت‌های سه نفره گشت، حفاظت از منطقه را برعهده دارند.
غلامرضا جهان تیغ، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست قزوین که سال گذشته در گردهمایی یگان‌های حفاظت از دستگاه‌های کشوری مورد تجلیل قرار گرفت، وضعیت منطقه حفاظت شده باشگل و به طور کلی وضعیت محیط زیست استان قزوین را مثبت ارزیابی می‌کند و دلیل آن را در همکاری و هماهنگی دستگاه قضا و نیروی انتظامی در استان قزوین با بخش محیط زیست می‌داند و معتقد است همکاری این دستگاه‌ها در قزوین مثال زدنی است. بسیاری از قضات و مسئولین قضایی استان سواد و نگرش محیط زیستی خوبی دارند و همواره هم‌پای محیط زیست هستند.

جهان تیغ تاکید می‌کند: وجود برنامه جامع مدیریتی منطقه باشگل در پیشبرد برنامه‌های حفاظتی نقش موثری دارد، با این وجود مشکلات بالقوه و بالفعلی منطقه را تهدید می‌کند که برای مقابله با آنها باید همراهی و مشارکت جامعه محلی را بیش از پیش جلب کنیم.
حدود ساعت دو نیم بعدازظهر بود که بعد از صرف ناهار در منطقه حفاظت شده باشگل و بعد از گرفتن آخرین عکس‌ها، پشت مزداهای محیط‌بانی سوار شدیم و منطقه را ترک کردیم. آنچه از این سفر کوتاه در خاطرم ماند و حتم دارم که در بلندمدت نیز برایم فراموش نشدنی است؛ عشق، تلاش و تکاپو و کم‌توقعی محیط‌بانان منطقه بود عشقی که به طبیعت وطنشان دارند برایم مسحور کننده و تلاش و مسئولیت‌پذیری آنها برای حفظ حیات و بقای منطقه ستایش‌برانگیز بود. در خاطرم ماند که محیط‌بانانی را بدون عشق به طبیعت و گونه‌ها نمی‌توان ادامه داد. محیط‌بان شغلی نیست که تنها هدف از آن کسب درآمد و تامین معیشت باشد و برای همین است که محیط‌بانی از عهده هر کسی برنمی‌آید.

منبع:ایسنا

703