قفقاز منطقه ای پیچیده است ، چالش های این منطقه با آنچه در بالکان و خاورمیانه رخ می دهد هم از نظر فرم و هم محتوا متفاوت است .چهار کشور روسیه ، ارمنستان و آذربایجان در کنار گرجستان جمهوری های این منطقه را تشکیل می دهند که مکمل آنها جمهوری های بعضا مستقل آبخازیا ، قره باغ و اوستیای جنوبی هستند اما این تمام ماجرای هزارتوی قفقاز نیست بلکه تنها در روسیه 9 جمهوری در منطقه قفقاز قرار دارند که چچن و داغستان در کنار اینگوش در میان آنها هستند .در گرجستان آجارا و در مجموعه ارمنستان و آذربایجان نخجوان و همانطور که اشاره شد ناگورنی بر این پیچیدگی می افزایند. ادوراد شوارتناتزه آخرین وزیر خارجه شوروی و یکی از بنیان گذاران گرجستان نوین که به " روباه قفقاز " شهرت داشت قفقاز را یکی از مناطق خاص جهان می نامید و فساد را به عنوان یکی از محورهای عدم توسعه یافتگی آن دانست. او در اظهار نظری در مورد فساد گفته بود : فساد اهرم های خود را برای حرکت به جلو می سازد هیچ کس برای فاسد شدن مطالعه و آموزش ندیده است و سیستم ها بستر این فساد را محیا می کنند.

در میان کشورهای منطقه قفقاز و با توجه به سرنوشت متفاوت هر کدام از آنها ارمنستان برای نخستین بار پس از سال 2015 رئیس جمهوری خود را با رای مجلس شورای ملی انتخاب کرد . این بدان معنی است که نوعی دموکراسی پارلمانی در قفقاز در حال متولد شدن است که می تواند دیگر کشورهای منطقه از جمله گرجستان و حتی آذربایجان را نیز در طی ادوار آینده در بر بگیرد. با در نظر داشتن دیکتاتوری علی اف البته کمی بعید به نظر می رسد که باکو بتواند شرایط رو به رشدی را در عرصه سیاسی و توسعه اجتماعی تجربه کند اما عموما تحولات منطقه ای و آزادی های مدنی مسیر خود را می یابند. اکنون سوالی که باید به ان پاسخ داد آن است که چه چیزی در ارمنستان در دوره جدید تغییر خواهد کرد و این تغییرات به چه طریقی هستند ؟

همانطور که اشاره شد ارمنستان اکنون یک جمهوری پارلمانی است و پست ریاست جمهوری آن توسط " آرمن سرکیسیان "سفیر سابق این کشور در انگلیس اشغال شده است و نخست وزیر هم رئیس جمهور سابق " سرژ سرکیسیان " است .در ظاهر به نظر تغییر چندانی رخ نداده اما ایروان فصل تازه ای از حیات سیاسی خود را آغاز کرده است. مناسباتش با روسیه تقویت خواهد شد و لابی ارمنی در اروپا فشار بیشتری بر آذربایجان و ترکیه وارد خواهد کرد ، این دو محوری است که عملا غیر قابل انکار هستند .

آرمن سرکیسیان لابی قوی در سطح اروپا دارد و توانسته است در جامعه معتقدین کاتولیک هم برای خود کرسی قابل قبولی داشته باشد. وی که فارغ التحصیل رشته فیزیک است می تواند تجربه موفقی از حرکت به سوی دموکراسی های پارلمانی فضای پسا شوروی باشد. در دیگر کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز تنها قرقیزستان است که با این سیستم اداره می شود که توانسته است فضای باثباتی را تجربه کند . به نظر می رسید دموکراسی پارلمانی در فضای پسا شوروی عملکردی ضعیفی داشته باشد اما عملا اکنون دو کشور در این منطقه وجود دارند که وارد چنین سیستمی شده و توانسته اند خود را از فضای دیکتاتوری مانند رژیم جمهوری کوچک آذربایجان جدا کنند. در گرجستان اما فضا کماکان کمی متشنج است و میراث " میشا " این کشور را از گردونه ثبات و رونق اقتصادی خارج کرده است که شاید یک جراحی سیاسی بتواند در گرجستان هم فضا را به روند باثباتش باز گرداند. در این میان اما نقش روسیه به عنوان سیاست گذار کلان منطقه ای غیر قابل انکار است و در مورد ارمنستان و آذربایجان به طور خاص نقش منطقه ای جمهوری اسلامی ایران می تواند در برخی حوزه ها تاثیراتی هم تراز با روسیه و حتی فراتر از آن داشته باشد .

سید بهزاد اخلاقی

* کارشناس مسائل روسیه *